40 jaar na de ‘Duitse Herfst’

Op deze website zal de komende dagen dagelijks een nieuw artikel in de serie ‘40 jaar Duitse Herfst’ verschijnen. Ze zijn onder elkaar terug te vinden achter deze tag.

Hanns Martin Schleyer was op 5 september door leden van de Rote Armee Fraktion (RAF) ontvoerd in Keulen. Zijn chauffeur en drie begeleiders werden doodgeschoten. Daarna werd hij onder andere in Nederland (te weten in de Stevinstraat 266 (*) en daarna in Brussel gevangen gehouden. Een dag voor zijn terechtstelling werd de Landshut, een vliegtuig vol Duitse vakantiegangers uit Mallorca dat op 13 oktober was gekaapt door Palestijnen, in Mogadischu bestormd door de Duitse antiterreur-eenheid GSG9. De kapers hadden de vrijlating geëist van Duitse politieke gevangenen en drie van de vier kapers kwamen om bij de bestorming.

Op dezelfde dag kwamen drie van de oprichters van de RAF (Andreas Baader, Gudrun Ennslin en Jan-Carl Raspe)om het leven in hun cellen in de Stammheim-gevangenis in Stuttgart. Een vierde, Irmgard Möller overleefde het zwaargewond en kan zich niets van de nacht herinneren… Ulrike Meinhof was al een jaar eerder ‘dood in haar cel aangetroffen’ – ook daar blijft de vraag of het zelfmoord was of niet – maar was toen al min of meer uitgestoten door de andere vierde. En een dag later dus de vondst van de vermoorde ondernemerschef Schleyer. Je kunt je de stemming in het land, dat al in een halve politiestaat omgevormd was, tegen radicaal links voorstellen. De periode werd later de Duitse Herfst genoemd, naar een film over het onderwerp van een aantal gerenommeerde progressieve filmmakers die de titel Deutschland im Herbst had gekregen.

De escalatie was bewust gekozen door de RAF. Kort daarvoor waren de Duitse Procureur Generaal Siegfried Buback en twee begeleiders doodgeschoten en de bankier Jürgen Ponto. Het was een snelle ontwikkeling van een tak van de buitenparlementaire beweging van de jaren 1960 die ondergronds ging en steeds militantere taal uitsloeg en daden uitvoerde.

Dit had implicaties voor de hele samenleving en de gehele linkse beweging, tot ver buiten de landsgrenzen. De escalatie was natuurlijk van twee kanten gekomen. Wat vaak ter verdediging van het kiezen voor gewapend verzet werd gesteld klopte ook: de eerste doden vielen aan de kant van de activisten. En de Duitse staat heeft er vervolgens alles aan gedaan om de radicalen zo hard mogelijk aan te vallen, ook als ze al in de gevangenis zaten. De collectieve hongerstakingen van politieke gevangenen met soms wel 40 deelnemers, waren dramatische gebeurtenissen.

Hoewel het door de staatsrepressie  – en gedeeltelijk ook door het dogmatisme van een deel van de RAF – bijna onmogelijk was om vrijelijk over de hele problematiek te debatteren, woedde er natuurlijk wel degelijk een enorme discussie binnen links over de te volgens strategie. Je zou zelfs kunnen zeggen dat dat een van de verworvenheden van die strategie was dat het de boel op scherp zette en een bijdroeg aan een duidelijke analyse over ‘het systeem’ en wat er tegen te ondernemen was. Al waren de manifesten van de RAF zelf het tegenovergestelde van heldere bijdragen, omdat ze steevast in onleesbaar marxistisch jargon gesteld waren.

Vergeet ook niet dat in dezelfde tijd een verschrikkelijk oorlog woedde in Vietnam en tal van koloniale brandhaarden, wat ook in het ‘Westen’ aanzette tot naarstige maatschappelijke druk en verandering. Of het recente verleden van Duitsland zelf, en de denazificatie die niet of nauwelijks had plaatsgevonden.

Er waren andere groepen die ook voor zware illegale middelen kozen, zoals de Beweging van de 2e Juni of voor een ‘gemengd pakket’ zoals de Revolutionären Zellen/Rote Zora (RZ). Maar die maakten andere keuzes en leverden ook kritiek en commentaar.

In de jaren 1980 escaleerde de boel nog een paar keer flink, toen met een duidelijk oproep aan activisten van buiten de organisatie tot solidariteit met de hongerstakers. Pas in 1998 werd de gewapende strijd definitief opgeheven en de RAF ontbonden verklaard. Er waren ondertussen 26 doden gevallen aan de kant van de revolutionairen, die zelf 34 slachtoffers op hun conto konden schrijven. Tientallen mensen hebben een groot deel van hun leven achter tralies doorgebracht. Daarvan is (anders dan in de VS waar nog steeds politieke activisten uit die tijd vastzitten!) ondertussen iedereen – voor zover ze het overleefd hebben – na die lange tijd vrijgelaten.

De komende tijd worden op globalinfo.nl teksten over die gebeurtenissen, en ook deels uit die tijd, gepubliceerd die grotendeels voor het eerst in vertaling verschijnen. Het is deels gewoon belangrijke bewegingsgeschiedenis, maar deels ook omdat de observaties en analyses van toen nog steeds interessant kunnen zijn.
Het betreft grotendeels een serie teksten die werden vertaald door Johny Lenaerts:
1. Rote Armee Fraktion, van woede tot terreur Recensie van de film ‘Une jeunesse allemande’ (Een Duitse jeugd) door Jacques Mandelbaum in Le Monde, 14 oktober 2015 (Hier te vinden)
2. Jean-Gabriel Périot: ‘Ik heb geen vertrouwen in de herinnering zoals ze gereconstrueerd wordt.’ Interview met Jean-Gabriel Périot door Thomas Sotinel in Le Monde, 14 oktober 2015. (Hier te vinden, onderste deel)
3. Splinters uit 22 jaar geschiedenis. Lezing gehouden op 14 januari 1994 door Karl Heinz Roth op een samenkomst in Hamburg uit solidariteit met de eis voor de vrijlating van RAF-gevangene Irmgard Möller.
4. Niet verzoend door Peter O. Chotjewitz:  Peter O. Chotjewitz (1934-2010) was advocaat van Andreas Baader, die hij reeds uit de oprichtingsperiode van de RAF kende. Hij vertaalde werken van Dario Fo en van Nina Ballestrini en schreef o.m. ‘De bezoekers van de dageraad’ (Wereldvenster, Baarn, 1979) over de repressie in West-Duitslan.
5. Nog steeds geen vrede door Peter O. Chotjewitz
6. Enkele kritieken door Michel Graindorge.
Michel Graindorge (1940-2015) is een Belgisch advocaat en was betrokken bij de verdediging van RAF-gevangenen. In 1979 werd hij ervan verdacht François Besse, één van de ‘luitenants’ van Jacques Mesrine, geholpen te hebben bij diens ontsnapping uit het Brussels justitiepaleis.
7. De historische betekenis van de RAF door Zwartschrijverskollektief:
In 1980 werd er in Rotterdam door enkele activisten onder de benaming ‘Zwartschrijverskollektief’ een brochure uitgegeven met onder meer de vertaling van een artikel van Karl Heinz Roth, dat een jaar voordien in Duitsland gepubliceerd was, ‘De historische betekenis van de RAF’. De volgende tekst is een fragment uit de inleiding van het zgn. Zwartschrijverskollektief. (jl)
8. Uitvaart door Anja Röhl
Anja Röhl (°1955): dochter uit het eerste huwelijk van Konkret-uitgever Klaus Rainer Röhl, die later een relatie met Ulrike Meinhof zou hebben, waaruit een tweeling geboren werd. Eerste beroep: gediplomeerd verpleegster. Momenteel actief als lerares en theaterecensente. (jl)

En daarnaast:
9. een vertaling van een lang en nooit gepubliceerd interview met vier gevangenen van de Beweging van de 2e Juni, met als ironisch bedoelde titel “De onbuigzamen van de Spree”.

De serie wordt afgesloten met een uitgebreide recensie van de biografie van een van de hoofdrolspelers in dit hele drama, Lutz Taufer:

10. Lutz Taufer nam deel aan een bloedig verlopen bezetting/gijzeling van de Duitse Ambassade in Stockholm in 1975. Het doel was om 26 politieke gevangenen vrij te krijgen maar dat mislukte en ze werden gevangengenomen. Na een gevangenisstraf van twintig jaar kwam Taufer in 1995 vrij. in juni 2017 werd zijn autobiografie gepubliceerd “Über Grenzen. Vom Untergrund in die Favela” (“Over Grenzen, van de Ondergrondse naar de Favela”).

De komende dagen dus terug te vinden op globalinfo.nl onder de tag “Duitse Herfst”

——————–

(*) De Duitse Herfst had meer directe verbanden met Nederland, dat door RAF-leden gebruikt werd als uitvalsbasis. Zo werd de ontvoering van Schleyer gedeeltelijk voorbereid vanuit Katwijk en een gehuurde flat in Amsterdam. In Utrecht werd Knut Folkerts gearresteerd in de periode dat Schleyer nog ontvoerd was, toen hij een gehuurde auto terugbracht. Twee vrouwelijke activisten ontkwamen. Daarbij ontstond een schietpartij waarbij een agent (Arie Kranenburg) om het leven kwam en een andere zwaar gewond raakte. Ook in Amsterdam en Den Haag kwam het tot schietpartijen bij pogingen tot aanhouding. Een jaar later, in november 1978 kwamen twee douanniers (Dyon de Jong en Jan Goemans) bij Kerkrade om het leven toen ze een man en een vrouw probeerden aan te houden die de grens over probeerden te steken, die op hen schoten.