Angst, boosheid, verdriet en onzekerheid
Op 28 februari, vlak na de Russische inval in Oekraïne, schreef de Russische feministe Zalina Marshenkulova op haar blog: Feministen vechten tegen een patriarchale cultuur, waarin mannen zo bang worden gemaakt om zwak te lijken dat ze zelfs bereid zijn om andere mensen te doden. De Russische cultuur onder Poetin is een giftige cultuur. Een cultuur waarin macht en geweld hoog gewaardeerd worden. Feministen vechten hier al jaren tegen, en iedereen had met ons mee moeten vechten. Nu is het te laat en (…) gaan misdadige gangsterwaarden nog vele jaren ons leven bepalen, schrijft Marshenkulova.
(Door Wendela de Vries, stop wapenhandel, foto UNDP Ukraine, flickr CC2.0)
Het is interessant dat Marshenkulova de machocultuur als basis voor de oorlog in Oekraïne aanwijst. Hoe anders is het feminisme van de Duitse Groene minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock. Zij laat zich er op voorstaan een feministisch buitenlands beleid te voeren. Ze vat het samen als: rechten, vertegenwoordiging en middelen (in het Duits klinkt het mooier: Rechte, Repräsentation und Ressourcen). Later voegt ze daar ook nog aan toe: diversiteit.
In deze visie is feminisme dus: een eerlijker verdeling van maatschappelijke posities, middelen en kansen. Dat is een goed beleidsdoel, maar is het feminisme? Het is eerder een basisvoorwaarde voor een gezonde democratie. Maar het verandert niets aan de patriarchale cultuur die Marshenkulova aanwijst als één van de oorzaken van oorlog.
Stoer en macho
Mannen vervangen door vrouwen is geen feminisme. De besturen van de grootste wapenbedrijven ter wereld, Lockheed Martin, Northrop Grumman en Raytheon, zijn de afgelopen jaren geleid door vrouwen. De winsten zijn gestegen, de wapens zijn nog dodelijker geworden, de agressieve verkooppolitiek en de intensieve lobby voor hogere defensiebudgetten zijn niet veranderd. Er zijn wapens geleverd aan repressieve regimes overal ter wereld, mensenrechten spelen geen rol. De wapenindustrie voedt de giftige machocultuur en verdient daar goed aan. In advertenties in militaire tijdschriften worden de meest gore wapens vergeleken met trotse roofdieren. Vrouwelijke CEO’s van wapenbedrijven zijn geen haar beter dan hun mannelijke collega’s. Niet alle vrouwen zijn feministen. En overigens, niet alle feministen zijn vrouwen.
Ook de invoering van dienstplicht voor vrouwen, waar GroenLinks in Nederland erg trots op was, is geen feministische daad. Het gaat om de verandering van een agressieve cultuur. Het beleid van de Duitse Groenen is dan ook verre van feministisch. Het is stoer en macho, het budget van de Bundeswehr moet krankzinnig verhoogd worden met 100 miljard euro, en er moeten zware wapens naar Oekraïne. Daarmee maakt Annalena Baerbock zich enorm populair in Duitsland, en dat is zeer verontrustend. Waar komt het vandaan, die grote behoefte tot stoerheid?
Heftige beelden
De oorlog in Oekraïne maakt boos, verdrietig, bang en onzeker. Elke dag tonen de media vreselijke beelden. Beelden die uit elk oorlogsland afkomstig zouden kunnen zijn, maar die nu afkomstig zijn uit Europa. Er is niets nieuws aan de wreedheid van het Russische legeroptreden; dat kennen we al sinds Tsjetsjenië. Er is ook niets nieuws aan imperialistische oorlogen; de dramatisch beschadigde samenlevingen in Irak, Afghanistan, Libië en Syrië zijn algemeen bekend. Nieuw is dat de oorlog dichtbij is. De heftige beelden uit Oekraïne, versterkt door een Oekraïense president die zijn grote communicatietalent inzet om de zaak van zijn land te bepleiten, leidt tot een ongekend gevoel van solidariteit.
Zelfs mensen die ooit scandeerden ‘no borders, no nations’ hebben ineens een Oekraïense vlag over hun profielfoto. Deze emotionele betrokkenheid, samen met onzekerheid, doordat ingewikkelde gebeurtenissen elkaar in hoog tempo opvolgen, maakt dat militaire plannen op veel bijval kunnen rekenen. Het militarisme geeft heldere, simpele antwoorden. Of het ook bijdraagt aan de oplossing van een uiterst complexe en gevaarlijke internationale situatie is zeer de vraag. Of het een einde van het geweld dichterbij brengt is ook zeer twijfelachtig.
Geen simpele oplossingen
Europa is in oorlogsstemming. Politieke partijen scharen zich kritiekloos achter de NAVO. De wereld wordt teruggebracht tot een basaal wij-zij schema. En omdat zij – de Russen – de slechten zijn, zijn wij – de NAVO – de goeien. Veel mensen geloven dat Poetin half Europa wil veroveren, ook al slaagt het Russische leger er niet eens in om het kleine Oekraïne te veroveren. Angst en onzekerheid maken simpele antwoorden en sterk leiderschap aantrekkelijk. Een ééndimensionaal militair antwoord op de Russische inval in Oekraïne geeft houvast. Terwijl de situatie enorm complex is; het gaat immers niet alleen om de hulp aan Oekraïners tegen een overmacht aan agressie. De hele wereld is betrokken. Aan beide zijden staan kernwapens op scherp. Het gaat om escalatie tussen machtsblokken. Terwijl samenwerking nodig is om de klimaatcrisis te stoppen. Het gaat om Europa dat steeds vaker militaire middelen inzet als Haarlemmerolie tegen alle problemen. En het gaat om wereldwijde handel in graan en fossiele brandstoffen, ergo om honger en klimaatrampen. Meer wapens en meer militairen als antwoord op deze complexiteit is een versimpeling van het probleem tot in het onverantwoordelijke.
De linkse vredesbeweging maakt goede analyses van de complexiteit van de oorlog. Zie onder meer de folder ‘Aan vrede moet je bouwen’ stopwapenhandel.org/folder-vrede-bouwen en artikelen in het VredesMagazine www.vredesmagazine.nl – VredesMagazine2022-3.pdf.
Maar er zou meer aandacht moeten zijn voor de hevige emoties die de oorlog oproept. Iedereen is verdrietig en boos over wat er gebeurt in Oekraïne. Er is niets mis met angst, boosheid, verdriet en onzekerheid. We hoeven die niet te overschreeuwen met macho oplossingen. Het verwoorden van wat ons ten diepste drijft, kan de discussie openbreken die nu bevroren lijkt. Ook de grote beweging tegen kernwapens in de jaren tachtig werd in hoge mate gedreven door de (nog steeds) reële angst dat Europa het toneel kan worden van een nucleaire oorlog tussen grootmachten. Emotie is vaak de eerste stap naar actie. Maar wat voor actie we ondernemen, ze moet gebaseerd zijn op een complete analyse van een complexe situatie. Want simpele oplossingen van sterke mannen m/v leiden zelden tot goede resultaten.