Che Laden komt ESF niet binnen

(Dit artikel verschijnt in RAVAGE #15, 22 november 2002

‘Voor een andere wereld’, zo luidde de belangrijkste leus van de wereldwijde beweging tegen de neoliberale globalisering. Tienduizenden activisten kwamen van 6 t/m 9 november in Italië bijeen voor het Europees Sociaal Forum. Op honderden conferenties, seminars en workshops werd over die andere wereld gepraat Maar echt anders is de wereld van het ESF niet.

Het Europees Sociaal Forum (ESF) is net een groot popfestival. Het is heel leuk tijdverdrijf Het enige wat ontbreekt zijn de bands, drugs, modder en speciaal ESF-geld.
De centrale lokatie van het ESF bleek een oud fort, gelegen aan de rand van de binnenstad van Florence. Dit conferentiecentrum kende twintig grotere en kleinere zalen, een infomarkt en eettentjes. Duizenden activisten – volgens de organisatie waren er 35.000 (waarvan 90 procent Italianen) kaarten verkocht – liepen als mieren door elkaar, zoekend naar eten, drinken, een infostand of een debat.
Voor dit laatste moest je het langst zoeken. Het forum miste kritische reflectie en debat over de gebruikte strategieën. Er werd weliswaar veelvuldig geklapt, maar van discussie was geen sprake. In een afgeladen zaal werd hard gejuicht voor de een of andere Italiaanse politicus, die ‘leider van de linksen’ werd genoemd. In een andere zaal spraken sprekers op vage en academische wijze over Europese politiek en in een zaaltje werd gesproken over de toekomst van Brazilië. Dit laatste bleek het meest interactief, maar stond niet in het programmakrantje aangekondigd

Animal Farm
Het ESF vond op meerdere lokaties plaats verspreid over de stad. De workshops, die veel mensen als erg positief ervaarden, vonden vaak plaats in ver afgelegen zaaltjes. De slotbijeenkomst vond plaats in een oude fabriekshal die hiervoor in tweeën was verdeeld. Aan de ene kant een foto-expositie over oorlog, vluchtelingen en de acties vorig jaar in Genua. Aan de andere kant een opeenhoping van activisten, die juichten en met vlaggen en borden zwaaiden als een van de talloze sprekers iets zei dat goed was.
Van tevoren werd er gezegd dat de slotbijeenkomst een vergadering zou worden van organisaties die zich bij het ESF aangesloten hadden, om te praten over de toekomst van het ESF. Het leek meer op een veestapel waar iedereen op commando applaudisseerde. De vergelijking met Animal Farm, het boek van George Orwell, drong zich op (“Some animals are more equal than others”).
Na afloop van de conferentie werd er door een kleine afvaardiging van ESF-organisaties in besloten kring verder gepraat over de toekomst van het Mondiaal en Europees Sociaal Forum. Critici wezen erop dat een klein aantal van die mensen wellicht dacht eigenaar te zijn van de Fora.
Als tegenhanger van het officiële ESF, bevond zich elders in de stad de HUB, op tien minuten lopen van het fort. Het was vooral bedoeld als ontmoetingsplek voor media-activisten. Via een satelliet werd er verbinding gemaakt met internet. Vanuit de HUB ging ook een televisie- en radiostation de lucht in.
In het HUB werden workshops gegeven die buiten het ESF-programma vielen. Maar de lokatie bleek voor activisten niet helemaal ideaal en het geheel aardde zich eenvoudig in chaos. Ruimte voor workshops, het maken van actiemateriaal en de mediaruimte liepen in elkaar over. Daarnaast was er ook nog slaapruimte in de HUB, waar vooral de eerste nacht veel mensen gebruik van maakten die na negen uur ’s avonds in Florence aankwamen en om die reden geen officiële ESF-slaapplaats kregen.

Regie
Volgens de activisten van de HUB werd het ESF gedomineerd door grote NGO’s als Attac, Italiaanse parlementaire ‘postcommunistische’ politieke partijen en allerlei leninistische of trotskistische groeperingen. Die laatsten waren luidruchtig en opdringerig in het ESF aanwezig om hun krantjes te slijten.
Organisaties als Attac hadden vooral op de achtergrond de touwtjes in handen. Van tevoren bepaalde een groep van 21 vertegenwoordigers van een aantal organisaties de lijn van het ESF. De ESF-deelnemers hebben volgens deze regie gehandeld en consumeerden de ideeën en speeches.
,,Dertig jaar geleden zou dit alles door de sociaal-democraten georganiseerd zijn”, merkte een oude Duitse anarchist op. ,,Zelfs als ze in de regering zouden zitten.”
Onderwerpen als multiculturalisme en desintegratie, iets wat in Europa sterk leeft en waar ‘links’ nauwelijks een antwoord op heeft, kwamen te weinig aan bod. ,,Voor de beweging is het essentieel om verbindingen te maken met migranten-organisaties. Maar waar zijn de slachtoffers van racisme? Wij zijn allemaal blank”, zo luidde een kritiek tijdens een debat over Islamafobie. Betrokken organisaties bleken nauwelijks uitgenodigd.
De bijeenkomst bleek ook sterk economisch georiënteerd en de opzet van de grote conferenties te veel van hetzelfde. Debatten over democratie gingen vooral over het oude liberale idee om de rechten van de burgers te verbeteren, om zo meer participatie af te dwingen. Het begrip representatieve democratie stond niet ter discussie Van wereldwijde vormen van lokale autonomie had men nog nooit gehoord.

Beweging
Bovendien leken de analyses over de toestand van de wereld ook sterk op elkaar. Zo was iedereen het erover eens dat het huidige systeem zich in een crisis bevindt en dat de oorlog tegen Irak daar het rechtse antwoord op is. Dat deze analyse nogal simplistisch is – want het systeem bevindt zich in een permanente staat van crisis – daar hoorde je weinig over.
Het is ook de vraag wat ‘de beweging’ hier tegenover moet stellen en welke rol organisaties als vakbonden, kerken en politieke partijen op zich kunnen nemen. Veel sprekers zagen het als een probleem dat de beweging weinig toegang heeft tot besluitvorming binnen de overheid. Hierin is een rol voor politieke partijen en vakbonden weggelegd.
Maar, zo werden de partijen gewaarschuwd, ‘de beweging’ ziet de politieke partijen eerder als probleem, dan als deel van de oplossing. Tijdens een schijndebat van zestien intellectuelen had een spreker ook kritiek op die rol van politieke partijen. Hij voorzag dat het systeem zich aan de beweging en aan de crisis aan kan passen, vooral als politieke partijen zich opstellen als vertegenwoordigers. Daarmee maken zij het mogelijk dat ‘het systeem’ met minimale aanpassingen de crisis opnieuw overwint en tegenbewegingen inkapselt.
‘Het kapitalisme vernietigt niet alleen, het kan zichzelf herscheppen in een nieuwe vorm’ Oftewel: ‘Het Europees Forum wil het kapitalisme moderniseren’, zoals Griekse syndicalisten concluderen in een pamflet.
Hoe de relatie tussen organisatie en beweging óók kan zijn, werd door een radicale dominee uitgelegd. De kerk moet niet de stem van de mensen vertolken, maar een assisterende rol spelen voor sociale bewegingen. ,,Zij moet onderdeel zijn van de basisbewegingen”, betoogde de dominee. Kerken moeten niet voor macht kiezen, maar liberalisme bestrijden en pleiten voor democratisering en zich tegen alle vormen van onderdrukking verzetten.

Alternatieven
In de stad waren diverse alternatieven voorhanden. Op twee pleintjes in de binnenstad werden mensen met cultuur, kunst en wijn naar tentjes gelokt waar zij met krantjes en flyers en ander ESF-materiaal in aanraking kwamen. Veel mensen kwamen hiermee op positieve wijze met de beweging in contact.
Ter gelegenheid van het forum werden er ook elders in de stad initiatieven gepresenteerd. Zoals de middelbare scholieren die al enkele jaren bijhouden hoe het de Roma-zigeuners uit het vroegere Joegoslavië vergaat. Zij ondersteunen deze mensen en monitoren de wijze waarop lokale overheden met ze omgaan.
In Italië en Florence overheerste de angst voor vernielingen. Net als vorig jaar juni, toen in Genua werd geprotesteerd tegen de bijeenkomst van de G8, werd in de aanloop naar het ESF geen middel gespaard om de beweging te criminaliseren. In de dagen voorafgaande de demonstratie werden zo goed als alle ramen van de winkels in de stad met hout en ander materiaal dichtgetimmerd.
De demonstratie van zaterdag verliep echter zonder geweld. Er waren tussen de half en een heel miljoen mensen op de been. Op sommige plekken werden de demonstranten toegejuicht door inwoners van Florence die hun huizen hadden verlaten. Uit de ramen hingen spandoeken. Hoewel de betoging soms aanvoelde als een parade van rode vlaggen, bleek aan het eind van de optocht ook een aantal soundsystems aanwezig opdat betogers opeengestapeld feest konden vieren.

Tolerantie
Het Autonoom Centrum uit Amsterdam had speciaal voor het forum een oude stadsbus omgebouwd tot een mobiel kantoor en actiecentrum. De bus stond twee dagen lang pal voor de ingang van het fort. Activisten konden er terecht voor actiemateriaal zoals flyers en posters, maar ook voor discussie over het ESF en over acties die het Autonoom Centrum in Nederland onderneemt.
Vooral de poster van ‘Che Laden’ trok de nodige aandacht. Deze poster was voor de Amsterdamse politie eerder aanleiding voor een inbeslagname in het kantoor van het Autonoom Centrum. Veel ESF-deelnemers reageerden verbaasd op de combinatie van Bin Laden en Che Guevara. Opvallend veel Italianen vereren Che als held. De poster had een relativerende uitwerking en vond gretig aftrek.
Maar ‘Che Laden’ kwam Fort ESF niet binnen. Tijdens het forum was er weinig aandacht voor Afghanistan en de ‘strijd tegen het terrorisme’. Alleen Irak telde mee, terwijl er meer dan vijftig oorlogsgebieden zijn in de wereld. De organisatie koos voor populaire thema’s waarmee grote massa’s gemobiliseerd kunnen worden. Het programma stond in het teken van de waan van de dag. Complexe onderwerpen werden vermeden.
De ESF-beweging lijkt hiermee steeds minder op dat wat de beweging zo groot heeft gemaakt: horizontale netwerken, geen leiders, brede participatie, open communicatie, zelforganisatie en diversiteit van bewegingen en meningen. Er is een elite die bepaalt wat de hoofdthema’s zijn en de massa volgt deze regie. Discussie hierover is niet gewenst.
De leiders versterken de positie ten opzichte van de regering. Zij vragen de beweging om vertrouwen en traditionele vormen van politiek gedrag (stemmen en geweldloos demonstreren) vol te houden, totdat ‘onze’ eisen ingewilligd zijn. Dat we afstevenen naar een beweging die controleerbaar wordt en verdeeld kan worden, is blijkbaar niet belangrijk.
Een andere kijk op het ESF wordt getolereerd, maar vindt moeilijk toegang tot het belangrijke deel van het programma. Tolerantie staat tegenover gelijkheid van meningen. In de woorden van de eerder genoemde radicale dominee: tolerantie is een hiërarchisch concept dat tegenstrijdig is met gelijkheid binnen diversiteit.
,,De beweging is volwassen geworden”, zo luidde een conclusie tijdens de slotbijeenkomst, doelend op haar ‘geweldloze karakter’. Je kunt dit ook anders uitleggen, namelijk dat de beweging hiërarchischer dan ooit is en dat andersdenkenden effectief uit de ESF-beweging geweerd zijn.
Het ESF is een massabeweging van enkele producenten en vele consumenten. Het is knap georganiseerd dat zo veel organisaties, activisten en nieuw geïnteresseerden samenkomen in één forum, maar het lijkt meer en meer op de ‘oude’ in plaats van op die ‘andere’ wereld.