Ga naar de inhoud

Chomsky: “Discussieer niet over ‘rechtvaardigheid’ oorlog, maar voorkom kernoorlog”

Noam Chomsky deelt zijn gedachten en inzichten over de beschikbare opties om de oorlog in Oekraïne te beëindigen en hij denkt na over het idee van een “rechtvaardige” oorlog en over de vraag of de oorlog in Oekraïne mogelijk kan leiden tot de ineenstorting van het Poetin-regime.

12 min leestijd

(Door C.J. Polychroniou, Truthout, , foto Chomsky op beziek bij Occupy Wall Street)

NAVO-leiders kondigden woensdag aan dat het bondgenootschap van plan is zijn oostfront te versterken door veel meer troepen in te zetten in landen als Bulgarije, Hongarije, Polen en Slowakije – waaronder duizenden Amerikaanse troepen. Ze willen ook “materiaal sturen om Oekraïne te helpen zich te verdedigen tegen chemische, biologische, radiologische en nucleaire dreigingen.” En hoewel het NAVO-bondgenootschap zelf niet rechtstreeks wapens levert aan Oekraïne, sturen veel lidstaten wapens naar Oekraïne, waaronder raketten, antitankwapens, machinegeweren, en dies meer.

Naar alle waarschijnlijkheid dacht de Russische president Vladimir Poetin dat zijn leger Oekraïne binnen een paar dagen onder de voet zou lopen, toen hij op 24 februari het bevel gaf tot een invasie in het buurland na een lange en massale militaire opbouw aan de grens van Oekraïne.

Een maand later woedt de oorlog echter nog steeds, en verschillende Oekraïense steden zijn verwoest door Russische luchtaanvallen. Vredesbesprekingen zijn vastgelopen, en het is onduidelijk of Poetin nog steeds de regering wil omverwerpen of in plaats daarvan nu streeft naar een “neutraal” Oekraïne.

In het onderstaande interview deelt de wereldberoemde geleerde en vooraanstaande dissident Noam Chomsky zijn gedachten en inzichten over de beschikbare opties om de oorlog in Oekraïne te beëindigen, en denkt hij na over het idee van een “rechtvaardige” oorlog en over de vraag of de oorlog in Oekraïne mogelijk kan leiden tot de ineenstorting van het Poetin-regime.

C.J. Polychroniou: Noam, we zijn al een maand ver in de oorlog in Oekraïne en de vredesbesprekingen zijn vastgelopen. In feite wakkert Poetin het geweld aan, terwijl het Westen de militaire hulp aan Oekraïne opvoert. In een eerder interview vergeleek u de Russische invasie in Oekraïne met de nazi-invasie in Polen. Is Poetins strategie dan rechtstreeks ontleend uit Hitlers draaiboek? Wil hij heel Oekraïne bezetten? Probeert hij het Russische rijk opnieuw op te bouwen? Zijn de vredesonderhandelingen daarom vastgelopen?

Noam Chomsky: Er is heel weinig geloofwaardige informatie over de onderhandelingen. Sommige van de uitgelekte informatie klinken licht optimistisch. Er is goede reden om aan te nemen dat als de VS ernstig en constructief zou willen deelnemen aan de vredesgesprekken, de kans groot is dat er een einde komt aan de verschrikking.

Foto: bbva.com

Over de grote lijnen van zo’n constructief programma bestaat – althans in grote lijnen – geen geheim. Het belangrijkste element is de verbintenis tot neutraliteit voor Oekraïne. Het land mag geen lidmaatschap opnemen van een vijandige militaire alliantie; geen wapens herbergen die tegen Rusland zijn gericht (zelfs niet die welke misleidend “defensief” worden genoemd) en geen ruimte bieden voor militaire manoeuvres van vijandige strijdkrachten.

Dat zou nauwelijks iets nieuws zijn in wereldzaken, zelfs waar niets voor eeuwig vast ligt. Iedereen zal bijvoorbeeld begrijpen dat Mexico zich niet kan aansluiten bij een door China geleide militaire alliantie; dat het land geen Chinese wapens kan plaatsen die gericht zijn tegen de VS en dat het geen militaire manoeuvres moet gaan organiseren samen met het Volksbevrijdingsleger.

Een constructief programma zou dus ongeveer het tegenovergestelde zijn van de gezamenlijke verklaring over het strategisch partnerschap tussen de VS en Oekraïne die op 1 september 2021 door het Witte Huis werd ondertekend. In dat document, dat weinig aandacht kreeg, wordt overtuigend verklaard dat de deur voor Oekraïne om toe te treden tot de NAVO (de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie) wijd open staat. Ook werd “de laatste hand gelegd aan een strategisch defensiekader dat een basis legt voor de versterking van de strategische defensie- en veiligheidssamenwerking tussen de VS en Oekraïne.” Dat gebeurt onder meer door Oekraïne te voorzien van geavanceerde antitank- en andere wapens, samen met een “robuust opleidings- en oefenprogramma in overeenstemming met de status van Oekraïne als een NAVO Enhanced Opportunities Partner”.

Die verklaring was weer een doelbewuste oefening in het op stang jagen van de beer. Het was de zoveelste bijdrage aan een proces dat de NAVO (dus Washington) aan het perfectioneren is sinds Bill Clinton in 1998 de vaste belofte van George H.W. Bush schond om de NAVO niet naar het Oosten uit te breiden. Die beslissing ontlokte destijds sterke waarschuwingen van hooggeplaatste diplomaten waaronder George Kennan, Henry Kissinger, Jack Matlock (huidig CIA directeur), William Burns, en vele anderen. Die waarschuwingen leidden er toe dat William Perry, minister van Defensie, bijna ontslag nam uit protest, daarin bijgetreden door een lange lijst van anderen met een klare kijk. Die verklaring komt natuurlijk ook nog eens bovenop de agressieve acties die de Russische belangen direct troffen (in Servië, Irak, Libië, en minder ernstige misdaden) en die werden uitgevoerd op zo’n manier dat de vernedering voor Moskou maximaal was.

Het is dus niet moeilijk om te vermoeden dat die gezamenlijke verklaring ertoe heeft bijgedragen dat Poetin en de steeds kleiner wordende kring van “harde mannen” om hem heen besloten hun jaarlijkse mobilisatie van strijdkrachten aan de Oekraïense grens op te voeren in de hoop eindelijk aandacht te krijgen voor hun veiligheidsbelangen. Meer bepaald voor een mogelijke directe, criminele agressie die we inderdaad kunnen vergelijken met de nazi-invasie in Polen (in combinatie met Stalin).

Neutralisatie van Oekraïne is dan ook het belangrijkste element van een constructief programma, maar er is meer. Er moeten stappen worden gezet in de richting van een soort federale regeling voor Oekraïne met een zekere mate van autonomie voor de Donbass-regio, naar het voorbeeld van wat er nog over is van Minsk II. Nogmaals, dat zou niets nieuws zijn in wereldzaken. Geen twee gevallen zijn identiek, en geen enkel echt voorbeeld is ook maar in de buurt van perfect, maar federale structuren bestaan onder meer in Zwitserland en België, en tot op zekere hoogte zelfs in de VS. Serieuze diplomatieke inspanningen zouden een oplossing voor dit probleem kunnen vinden of op zijn minst de uitslaande brand onder controle kunnen brengen.

En branden doet het! Naar schatting zijn sinds 2014 zo’n 15.000 mensen omgekomen bij conflicten in deze regio.

Dan blijft de Krim nog over. Wat de Krim betreft, heeft het Westen twee keuzes. De ene is erkennen dat de Russische annexatie voorlopig gewoon een onomkeerbaar feit is en geen verdere acties ondernemen die Oekraïne (en allicht veel meer) zouden vernietigen. De andere is de zeer waarschijnlijke gevolgen negeren en heldhaftig uitroepen dat de VS “nooit Ruslands vermeende annexatie van de Krim zal erkennen”. Dat laatste is precies wat de gezamenlijke verklaring verkondigt, aangevuld met vele welsprekende uitspraken van anderen die bereid zijn Oekraïne tot de totale catastrofe te veroordelen terwijl ze reclame maken voor hun eigen moed. 

Of je het leuk vindt of niet: dit zijn de keuzes.

C.J. Polychroniou: Wil Poetin “heel Oekraïne bezetten en het Russische rijk heropbouwen?” Zijn aangekondigde doelen (voornamelijk neutralisatie) zijn heel anders, met inbegrip van zijn verklaring dat het waanzin zou zijn te proberen de oude Sovjet-Unie te reconstrueren, maar misschien had hij iets dergelijks in gedachten. 

Noam Chomsky: Als dat zo is, is het moeilijk voor te stellen wat hij en zijn kring nog doen. Als Rusland Oekraïne zou bezetten, zou zijn ervaring in Afghanistan op een picknick in het park lijken. Dat is inmiddels overduidelijk.

Poetin heeft de militaire capaciteit – en te oordelen naar Tsjetsjenië en andere escapades, de morele capaciteit – om Oekraïne in smeulende puinhopen achter te laten. Dat zou betekenen: geen bezetting, geen Russisch imperium en geen Poetin meer.

Foto: screenshot chomskyspeaks.org

Onze ogen zijn terecht gericht op de toenemende gruwelen van Poetins invasie van Oekraïne. Het zou echter een vergissing zijn te vergeten dat de gezamenlijke verklaring slechts een van de genoegens is die de imperiale geest stilletjes oproept.

Enkele weken geleden bespraken we de National Defense Authorization Act van president Biden, even weinig bekend als de gezamenlijke verklaring. Dit briljante document – opnieuw met een citaat van Michael Klare – roept op tot “een ononderbroken keten van door de VS bewapende schildwachtstaten die zich uitstrekken van Japan en Zuid-Korea in het noorden van de Stille Oceaan tot Australië, de Filippijnen, Thailand en Singapore in het zuiden en India aan de oostflank van China.” Het document is bedoeld om China, inclusief Taiwan, “onheilspellend genoeg” te omsingelen.

We kunnen ons dan ook afvragen wat China vindt van het feit dat het Indo-Pacific commando van de VS naar verluidt nu van plan is de omsingeling te versterken, door zijn uitgaven in het fiscale jaar 2022 te verdubbelen, deels om “een netwerk van precisie-raketten langs de zogenaamde eerste eilandketen” te ontwikkelen.

Noam Chomsky: (cynisch) Uitsluitend voor defensieve doeleinden, natuurlijk. De Chinese regering heeft geen enkele reden tot bezorgdheid.

Er bestaat weinig twijfel over dat Poetins agressie tegen Oekraïne een aanfluiting is van elke theorie over rechtvaardige oorlogen; maar ook de NAVO is moreel verantwoordelijk voor de crisis. Maar hoe zit het met Oekraïne dat burgers bewapent om tegen de indringers te vechten? Is dat niet even moreel gerechtvaardigd als het verzet tegen de nazi’s moreel gerechtvaardigd was?

Noam Chomsky: Helaas heeft de theorie van de rechtvaardige oorlog net zoveel relevantie voor de echte wereld als “humanitaire interventie”, “verantwoordelijkheid om te beschermen” of “verdediging van de democratie”.

Oppervlakkig lijkt het een waarheid als een koe dat een gewapend volk het recht heeft zich te verdedigen tegen een brutale agressor. Maar zoals altijd in deze trieste wereld, rijzen er vragen als we er even over nadenken.

Neem nu het verzet tegen de nazi’s. Er had nauwelijks een nobeler zaak kunnen zijn.

Men kan zeker begrip en sympathie opbrengen voor de motieven van Herschel Grynszpan toen hij in 1938 een Duitse diplomaat vermoordde; of voor de door de Britten opgeleide partizanen die in mei 1942 de nazi-moordenaar Reinhard Heydrich vermoordden. En men kan hun moed en passie voor gerechtigheid bewonderen, zonder enig voorbehoud.

Maar daar houdt het niet mee op. De eerste verschafte de nazi’s het voorwendsel voor de gruweldaden van de Kristallnacht en stuwde het nazi-programma verder in de richting van zijn afschuwelijke afloop. De tweede leidde tot de schokkende slachtingen in Lidice.

Gebeurtenissen hebben gevolgen. De onschuldigen lijden, misschien op verschrikkelijke wijze. Mensen met een greintje moraal in hun lichaam kunnen zulke vragen niet uit de weg gaan. Die vragen kunnen we niet ontlopen als we ons afvragen of en hoe we diegenen moeten bewapenen die zich moedig tegen moorddadige agressie verzetten.

Dat is wel het minste. En als we die vragen stellen, moeten we ons ook afvragen welke risico’s we bereid zijn te nemen op een kernoorlog die niet alleen het einde van Oekraïne zal betekenen, maar een veel gruwelijkere consequentie die zelfs tot het werkelijk ondenkbare kan leiden.

Het is niet echt bemoedigend dat meer dan een derde van de Amerikanen voorstander is van “militaire actie [in Oekraïne], zelfs als dat het risico van een nucleair conflict met Rusland inhoudt.” Die opvatting is wellicht geïnspireerd door commentatoren en politieke leiders die zich wel twee keer zouden moeten bedenken voordat ze hun imitatie van Winston Churchill opvoeren.

Misschien kunnen er manieren worden bedacht om de verdedigers van Oekraïne van de nodige wapens te voorzien en om de agressors af te weren waarbij men erin slaagt de mogelijk nefaste gevolgen te vermijden. Maar we moeten onszelf niet wijsmaken dat de situatie eenvoudig op te lossen is; dat de situatie met dappere uitspraken kan worden geregeld.

C.J. Polychroniou: Verwacht u dramatische politieke ontwikkelingen in Rusland als de oorlog veel langer duurt of als de Oekraïners zich blijven verzetten, zelfs nadat de formele gevechten zijn beëindigd? De Russische economie ligt immers al onder vuur en Rusland zou kunnen eindigen met een economische ineenstorting die zijn weerga niet vindt in de recente geschiedenis.

Noam Chomsky: Ik weet niet genoeg van Rusland om zelfs maar een gokje te wagen. Iemand die in ieder geval genoeg weet om te “speculeren” – en niet méér dan dat, zoals hij ons in herinnering brengt – is Anatol Lieven. 

Zijn inzichten zijn al die tijd een zeer nuttige gids geweest. Hij acht “dramatische politieke ontwikkelingen” hoogst onwaarschijnlijk omwille van de aard van de harde kleptocratie die Poetin zorgvuldig heeft opgebouwd.

Onder de meer optimistische gissingen, “is het meest waarschijnlijke scenario”, schrijft Lieven, “een soort semi-coup, waarvan het grootste deel nooit in het openbaar zichtbaar zal worden en waarbij Poetin en zijn naaste medewerkers ‘vrijwillig’ zullen aftreden in ruil voor garanties voor hun persoonlijke immuniteit en voor de rijkdom van hun familie. Wie in deze omstandigheden de president zal opvolgen, is een volkomen open vraag.”

Dit interview met Noam Chomsky, geschreven door  verscheen 24 maart 2022 op Truthout.org en werd vertaald door Jan Reyniers.