Ga naar de inhoud

Colombiaanse aardappeltelers geholpen met WTO-geschil over bevoren friet?

De EU wil bij de Wereldhandelsorganisatie WTO een zaak aanspannen tegen Colombia. Het gaat over tariefheffingen op geïmporteerde bevroren frietjes uit Nederland, België, Duitsland en Frankrijk. Deze handelskwestie verhult een harde concurrentieslag tussen friettransnationals op het Zuidamerikaanse continent. Volgens Jonathan Matthysen van Oxfam Wereldwinkels is er echter ook sprake van veel ´bijkomende schade´. Terwijl de nationale overheden de belangen dienen van de voedselindustrie worden vooral kleinschalige landbouwers en (ethische) consumenten het slachtoffer. En er wordt niet of nauwelijks rekening gehouden met de milieukosten van de productiemethode.

11 min leestijd

(door Rob Bleijerveld, oorspronkelijk verschenen op supermacht.nl)

Op 14 oktober kondigde Eurocommissaris voor Handel Malmström aan dat de Europese Commissie een WTO-geschillenprocedure gaat opstarten [1] tegen Colombia. De reden: de Colombinaanse antidumpingheffingen van gemiddeld 8% op diepvriesaardappelproducten uit Nederland, Duitsland, Frankrijk en België. Die heffingen werden in november 2018 van kracht [2]. Volgens Malmström ¨zijn ze onrechtvaardig en brengen Europese bedrijven schade toe“.

WTO-regel

WTO-lidstaten mogen een anti-dumping maatregel instellen om de eigen markt te beschermen tegen importen. Maar ze moeten danwel door gedegen onderzoek aantonen dat de geïmporteerde producten worden verkocht voor een prijs die lager is dan in het land van herkomst [3].

eucorporate

De Colombiaanse regering verkaarde dat de frieten tegen dumpingprijzen werden ingevoerd. Landbouwminister Valencia Pinzón sprak zelfs van ¨een historische beslissing¨ om de nationale aardappel- en frietproductie te beschermen [1]. Tal van pogingen van de Europese voedselverwerkers om te bewijzen dat hun lage prijzen het gevolg zijn van efficiënte teelt en productie [4] waren tevergeefs. Evenals verschillende interventies van Europese politici, zoals de Belgische minister van Buitenlandse Zaken Reynders.

De Europese frietproducenten voelen zich al een paar jaar benadeeld door anti-dumping omdat Zuidafrika in 2013 [5] en Brazilíë in 2017 [6][7] soortgelijke heffingen instelden. De Colombiaanse markt is weliswaar relatief klein en de ¨pijn¨ is daarom niet heel groot. Maar de bedrijven zijn vooral bang dat andere Zuidamerikaanse landen zoals Peru en Argentinië copygedrag zullen gaan vertonen. Volgens voorzitter Merckens van de Europese branchevereniging van aardappelverwerkerskan kan een domino-effect ¨heel Latijns Amerika op slot doen¨ [5][8].

Slag om de Zuidamerikaanse markt

Er lijkt een slag gaande om de aardappelmarkten in Zuidamerika. En volgens Jonathan Matthysen van Oxfam Wereldwinkels [9] toont dit treffend de lobbykracht van de voedselverwerkende industrie aan. Zo zou het heffingsbesluit door de Colombianen zijn ingegeven door intensief lobbywerk van de Amerikaanse frietgigant McCain [10][11]. Via dochterbedrijf Congelados produceert de transnational in Colombia bevroren friet voor de lokale markt en daarbuiten. Daardoor hoeft het concern zelf geen extra importheffingen te betalen. McCain produceert overigens ook in Zuidafrika en zat achter de heffingsmaatregelen die dat land in 2013 instelde.

En de lobby richting Europese regeringen en Commissie resulteert in een WTO-geschil tegen Colombia. Dat speelt de uitbreidingsplannen van de sommige concurrenten van McCain in de kaart. Zo wil het Nederlandse bedrijf Farm Frites flink uitbreiden in Argentinië om de Zuidamerikaanse markt verder te kunnen veroveren [12]. In 2011 had het al een stevige voet aan de grond [13] met een aandeel van 40% in de Argentijnse frietmarkt en 21% in die van de Mercosur-landen [14]. Zijn directe concurrent Agristo gaf vorig jaar aan de productie in België te willen verdubbelen om haar aandeel op de wereldmarkt te kunnen verhogen van 4 naar 7 % [15]. En een andere concurrent, het Nederlandse Aviko, maakte deze herfst ook bekend zijn Belgische productiefaciliteiten uit te willen breiden [16]. Het voorlopige handelsakkoord tussen EU en Mercosur-landen biedt mogelijkheden.

Hiërachisch handelssysteem

Matthysen geeft aan dat het hier niet alleen gaat om een geschil tussen twee handelspartners. De onderliggende machtsstructuren in dit conflict zijn volgens hem veel ingewikkelder. De specifieke belangen van transnationals en sectorfederaties spelen een belangrijke rol. En laat de ´frietoorlog´ zien hoe het internationale handelssysteem wordt beheerst door een strakke hiërarchie, met de transnationale bedrijven bovenaan. Zo is de jaarlijkse omzet van McCain gelijk aan 2 procent van het Colombiaanse bruto binnenlands product.

Aanhoudende onrust onder de aardappeltelers

Videos op YouTube laten zien dat kleine aardappeltelers in de afgelopen jaren verschillende keren van zich hebben laten horen. Zo werd in 2013 gestaakt door zo´n 120 duizend telers en waren er confrontaties met het leger [17]. Ze eisten een einde aan de import van aardappels en patat die mogelijk wordt gemaakt door de WTO-regels. In april 2015 deden kleinschalige aardappeltelers per video een verzoek aan de landbouwminister om de import van aardappels te stoppen [18] en in juli 2017 verklaarden twee telers dat de import van gekookte aardappels het boerenbestaan ondergraaft. Ze klaagden ook het huidige landbouwmodel van de regering aan dat de soevereiniteit en voedselautonomie van de boerenbevolking de nek omdraait [19].

Strategisch aardappelplan

In februari 2015 [20] presenteerde de Nationale Raad voor de Aardappel een plan aan de landbouwminister om de concurrentiekracht van kleine en middelgrote telers te verbeteren. Het plan omvatte onder meer de bevordering van de consumptie en verhoging van de productie, de modernisering van de markt, meer faciliteiten om de agregatiewaarde te verhogen, het stimuleren van het gebruik van gecertificeerde zaden, de overgang naar andere gewasculturen, het versterken van de export en de verbetering van informatiesystemen en onderzoek.

Positieverbetering aardappeltelers?

De video uit 2017 [19] lijkt aan te geven dat dit plan de economische positie van de kleine telers en de voedselvoorziening van de boerenbevolking niet echt heeft bevorderd. Niet alleen werd geprotesteerd tegen de import van aardappelproducten, maar ook tegen het huidige landbouwmodel van de regering dat de soevereiniteit en voedselautonomie van de boerenbevolking ernstig schaadt. Wellicht speelde het plan voor aanpassing van de aardappelteelt alleen de productie en export door de verwerkende industrie (lees: McCain) in de kaart. Het valt aan te nemen dat de industrie de kleine en middelgrote telers ´marktconforme´ prijzen biedt waarmee ze nauwelijks hun kosten kunnen betalen.

Wel startte de Colombiaanse regering in datzelfde jaar een vooronderzoek naar mogelijke anti-dumpingmaatregelen tegen diepvriesaardappelproducten. In november 2017 stelde ze in een tussentijds rapport vast dat er weliswaar sprake is van dumping. Het duurde nog tot november 2018 voordat het daadwerkelijk werd ingevoerd.

Poster EN 724x1024

Wie zijn de dupe van dit handelssysteem?

In zijn artikel beschrijft Mathyssen de werking van de wereldwijde ¨vrijhandel¨. Hij beschrijft hoe de lidstaten de marktaspiraties van ´hun´ grote bedrijven beschermen en dat de bedrijfslobby het beleid kan sturen. Ook geeft hij aan hoe grote bedrijven staten onder druk kunnen zetten via het Investor State Dispute Settlement (ISDS). ¨Dit parallel rechtssysteem verschaft multinationals het exclusieve recht om schadevergoeding te eisen indien overheden hun winsten onder druk zetten,¨”aldus Mathyssen.

Onderwijl tast hetzelfde handelssysteem de positie van vooral kleinschalige landbouwers en (ethische) consumenten ernstig aan. Zij hebben minder of nauwlijks invloed op dit machtsproces, laat staan de middelen om hun belangen verdedigd te zien. Ook zijn milieu en klimaat het ondergeschoven kindje van het grootschalige, intensieve landbouwsysteem. Bij de berekening van dumpingtarieven of het afsluiten van handelsakkoorden wordt geen of amper rekening gehouden met de milieukosten van de productiemethode of ontwikkeling van een meer duurzame, kleinschalige landbouw.

Oproep tot verandering

Volgens de schrijver wordt het duidelijk dat de strijd voor een rechtvaardig wereldhandelsbeleid dezelfde is als de strijd voor ons klimaat. Tot slot doet hij een oproep: ¨Landen kunnen hun macht enkel terugwinnen als ze samenwerken aan multilaterale oplossingen. Internationale instellingen moeten daarbij kleinschalige boeren, ethische consumenten en het ´Globale Zuiden´ de kans geven om hun stem te laten horen. En zelfs bedrijven zijn op lange termijn gebaat bij een correcter gereguleerd handelskader. In een oorlog, zo wist Chamberlain al, zijn er immers geen winnaars

Meer lezen:
– ¨België en zijn buurlanden vormen samen de ‘potato belt’,¨ 4 september 2019.
– ¨La Via Campesina issues call to mobilise against WTO and Free Trade Agreements,¨ La Vía Campesina, 2 september 2019.
– ¨The EU and the corporate impunity nexus,¨ ENCO, 15 November 2018.
– ¨Kamerbrief inzake beantwoording vragen over Colombiaanse antidumpingprocedure tegen de Nederlandse Investor State Dispute Settlement(ISDS). Dit parallel rechtssysteem verschaft multinationals het exclusieve recht om schadevergoeding te eisen indien overheden hun winsten onder druk zetten aardappelsector,¨ Tweedekamer, 7 maart 2018.
– ¨´WTO Kills Peasants! 21 Years is Enough!! WTO Out of Agriculture!!!´ La Via Campesina to step up its resistance during the XI Ministerial Conference,¨ La Vía Campesina, 10 december 2017.
– ¨´De lobby van het bedrijfsleven domineert Europese politiek´,¨ Nina Holland (Corporate Europe Observatory), 14 november 2016.
– ¨La agricultura colombiana en el contexto de la globalización,¨ El Campesino, 7 maart 2016.
– Aardappeltellers vinden dat de regering te weinig betaalt voor hun oogst. Ze hhalen nauwelijks hun kosten er uit. Bovendien maakt de WTO goedkope importen mogelijk waardoor ze een deel van hun oogst niet kwijt kunnen: ¨Papicultores se declaran inconformes con el Gobierno,¨ 25 oktober 2013.
– ¨Comercialización se come a los agricultores,¨ El Tiempo, 28 mei 2005.

Noten:
[1] ¨EU vecht Colombiaanse heffingen op diepvriesfrieten aan,¨ Vilt, 14 oktober 2019. Overigens is onzeker of de beroepszaak daadwerkelijk zal worden opgepakt door de WTO want haar geschilleninstantie verkeert in crisis wegens uitblijvende benoemingen. Malmström: ¨We gaan in eerste aanleg en we zullen dan wel zien wat er gebeurt.¨
[2] Zie noot 1 en ¨Colombia aangesproken op anti-dumpingsmaatregelen tegen Nederlandse aardappelsector,¨ Foodholland, 8 maart 2018.
[3] Meer over de geschillenbeslechting door de WTO hier.
[4] ¨Europese Commissie vindt dat onze frietboeren naar Colombia moeten kunnen blijven exporteren,¨ Foodlog, 12 novmber 2018.
[5] ¨Onze frietjes hebben het moeilijk in Colombia: ´We voelen ons machteloos, friet is voor ons wat koffie voor Colombia is´,¨ Volkskrant, 28 november 2018.
en ¨VAVI vreest einde fritesexport naar Zuid-Amerika,¨ Boerderij, 9 november 2018.
[6] ¨Brazil imposes anti-dumping duty on frozen potato from Germany, Belgium, France and The Netherlands,¨ Potatopro, 19 februari 2017.
[7] In 2018 stelde Het Financieele Dagblad dat Brazilië, Columbia en Peru van mening waren dat Europese bedrijven als Aviko, Farm Frites en Lamb Weston/Meijer te goedkope frites op hun markten dumpten en dat ze zo de lokale producenten uit de markt prijsten. Peru zou op dat moment ook al onderzoek doen naar dumpingpraktijken door deze bedrijven. Bron: ¨Zuid-Amerika wil goedkope Nederlandse friet weren¨(8 maart 2018).
Volgens hoogleraar Internationale Economie Garretsen (Rijksuniversiteit Groningen) [noot 4] nemen alle landen en handelsblokken, ook de EU, maatregelen ter bescherming van de eigen economische sectoren en zoeken daarbij de grenzen van het toelaatbare op. Hij ziet twee algemene redenen van dumping. Bij de eerste heeft het exporterende land een overschot van een bepaald product waar het vanaf wil. Dat product wordt dan tegen tegen bodemprijzen geëxporteerd naar een ander land. De tweede reden is een poging om de eigen marktpositie onderhands te versterken. Volgens Garretsen leggen ontvangende landen over het algemeen handelsbeperkende maatregelen als anti-dupingheffingen op om de eigen producenten te beschermen die niet kunnen concurreren op de internationale markt.
[8] Volgens het FD ( ¨Zuid-Amerika wil goedkope Nederlandse friet weren,¨ 8 maart 2018) is Nederland de op een na grootste aardappelverwerker van de wereld. Van de totale productie wordt 85% geëdxporteerd, met name naar Europese afnemers. De Nederlandse export naar Zuid-Amerika had een waarde van 140 miljoen euro. Op de Braziliaanse markt werd voor 42 miljoen euro aan Europese aardappelproducten afgezet. Sinds de anti-dumpingheffing is die afzet met 60% gedaald. De Colombiaanse markt heeft een exportwaarde van 5 miljoen euro en de Peruaanse 10 miljoen.
[9] ¨Multinationals voeren ‘frietoorlog’ met Colombia aan,¨ Jonathan Matthysen (Oxfam Wereldwinkels België), 21 oktober 2019.
[10] En dit wordt ook aangehaald in artikelen in De Standaard (¨België slachtoffer van internationale frietoorlog,¨ De Standaard, 8 november 2018) en RetailDetail (¨Ook Belgische frieten voorwerp van heuse handelsoorlog,¨ Industries Be 12 november 2018 (was: RetailDetail, 9 nov. 2018).
[11] McCain is een van de 5 ¨groten¨. De anderen zijn JR Simplot, Lamb-Weston, het Nederlandse Aviko en het (voormalig) Nederlandse Farm Frites. Bron: ¨The Global Frozen Finger Chips (Frozen French Fries) Market to 2024,¨ ResearchAndMarkets, 19 februari 2019.
[12] ¨Argentina: Invierten $ 1500 millones para producir papas congeladas y puré¨ (Potatopro,10 september 2016) en ¨Argentina: El embajador de Holanda destacó la llegada de Farm Frites a Mar del Plata¨ (Potatopro, 25 maart 2017).
[13] ¨Farm Frites, productora de papas fritas congeladas, tiene el 40% del mercado en Argentina y el 21% del de Mercosur,¨ Potatopro, 14 januari 2011.
[14] Argentinië, Brazilië, Uruguay, Paraguay en Venezuela.
[15] ¨Een frietfabriek van 200 miljoen,¨ De Tijd, 4 maart 2018.
[16] ¨Dutch Potato Processing company Aviko builds greenfield french fry factory in Belgium,¨ Potatopro, 14 september 2019.
[17] (Video) ¨Papicultores de Colombia exigen fin de importación de papa¨ (8 mei 2013).
[18] (Video) ¨Petición Paperos Boyacá Min. Agricultura Aurelio Iragorri¨ (13 april 2015).
[19] (Video) ¨Inti Asprilla y César Pachón, Mensaje Papicultores al Gobierno¨ (31 juli 2017).
[20] ¨Colombia: Alistan plan por US$28 millones para darle competitividad a la papicultura,¨ Potatopro, 23 februari 2015.