Ga naar de inhoud

Crash!

Voor de
tweede opeenvolgende dag zijn de beurskoeren in een 'vrije val'. De handel in de VS
werd tijdelijk onderbroken omdat Wall Street dicht was wegens Martin Luter King
Dag, maar daar gaan ze nu ook weer verder met waar ze gisteren gebleven waren. Om de kelderende koersen weer enigszins op te stuwen heeft de Amerikaanse centrale bank nu besloten tot een
omvangrijke noodrenteverlaging, een ongekende maatregel die goed aangeeft hoe
groot de paniek is.

12 min leestijd
Placeholder image

Opvallen
zijn de verschillen in reacties met de vorige periode net na het uitbreken van
de kredietcrisis. In een eerdere bijdrage (crisis, welke crisis?) kon nog geconstateerd worden
dat de helft van de 'deskundigen' sussend te werk ging en zelfs verklaarde dat
het om 'normale rechtzetting van de markt ging'. Dat is nu wel voorbij. De
paniek is veel groter. Een bankenexpert in Duitsland was gisteren op het
NOS-journaal te zien met de constatering dat we een herhaling van de beurscrach
van 1929 konden verwachten.


Op
indymedia-Duitsland is een auteur al een tijd bezig om goede uitleg te geven
van de details van deze crisis. De stukken (en schema's) zijn natuurlijk wel in
het Duits. Dit is de meest recente . In een uitgebreid eerder stuk probeert de schrijver te
voorspellen wat er zou kunnen gebeuren. Volgens hem zijn er twee scenario's: of
er komt een heuse geldcrisis (dwz. geld wordt schaars), of er komt
hyperinflatie.

In een
eerder op globalinfo gerepost stuk van het Belgische Uitpers

werd al uitgelegd dat er vooral klappen onder de armste Amerikanen vallen (en
dan hebben we het niet over verliezen op de beurs, waar de media op gefixeerd
zijn).

Wat ook
veranderd is, is dat geen politicus of bankier meer kan volhouden dat de
oorspronkelijk in de VS begonnen kredietcrisis niet zal overslaan naar Europa
en naar de 'reele economie'. Dat is namelijk allang gebeurd.

De
deskundoloog van de BBC weet
het plastisch uit te drukken en is niet bepaald geruststellend: "I think we can
safely say that the stomping, snorting optimistic beast of a market is fleeing
the field, to be replaced by something scary and grizzly," said BBC
Business Editor Robert Peston.

Of om
een even onverdachte bron van dichter bij huis te nemen (de Financiële
Telegraaf
): "Het Armageddon lijkt te zijn begonnen".

Vreemd
genoeg lijkt een ander economisch spook, de mogelijkheid van een instorting van
de dollar, de gevolgen juist een beetje te beperken. Door de zwakke dollar
wordt de op hol geslagen olieprijs enigszins gecompenseerd. Toch is ook over de
dollarkoers het nodige te doen. De VPRO besteedde er een geupdate documentaire
aan en weblog sargasso disussieert daar weer
over.

Tip: op
de blog van het Financiele Dagblad is de crisis van minuut tot minuut te
volgen. Ook het weblog van New York Times columnist Paul Krugman is een rots in debranding.

Voor
tips voor andere goede bronnen en verhelderende artikelen (met name over impact
voor armen en omgekeerd eventuele gustige kanten aan deze crisis) houdt
globalinfo zich van harte aanbevolen (mail ze naar: info@globalinfo.nl)

Hieronder
nog een stuk dat ik zelf een maand of wat geleden schreef voor een glossy:

—————————————-

Paniek
om de economie

In de
zomervakantie waren er ineens schrille tonen te horen van de anders zo
laconieke economische experts op tv. De aandelenkoersen doken over de hele
wereld steil naar beneden. De analyserende deskundigen hadden het plotseling
over 'crisis' die 'over zou kunnen slaan' naar de 'reële economie'. Wat is er
werkelijk aan de hand? Moeten we ons zorgen maken of niet?

De
gebeurtenissen in de zomervakantie, die eigenlijk nog steeds voortslepen,
hadden te maken met de huizenmarkt in de Verenigde Staten. Daar is jarenlang
makkelijk geld geleend aan mensen die een huis wilden kopen zonder dat ze daar
een goede dekking voor hadden. Velen kunnen hun hypotheek echter niet aflossen
en omdat de huizenprijs in de tussentijd gedaald is, zijn de banken veel geld
kwijt. De crisis wordt de krediet- of 'subprime' crisis genoemd, naar de
'subprime' (= niet helemaal perfecte)-hypotheken. De crisis is extra
ingewikkeld omdat de banken de leningen in veel gevallen weer in allerlei
ondoorzichtige constructies doorverkocht hadden naar andere banken. Het was –
en is nog steeds – volstrekt onbekend hoeveel geld er op het punt stond om in
rook op te gaan, en bij welke banken. Dat het om miljarden gaat en tot in alle
uithoeken van de aardbol, is inmiddels wel duidelijk. Er wordt zelfs geschat
dat er 12.000.000.000.000 dollar (dus twaalf miljoen miljoen of 12.000 miljard
dollar) aan oninbare leningen uitstaat.

Armageddon

Nadat
we over de eerste schok heen waren, vroegen de meeste deskundigen zich hardop
af in hoeverre deze crisis over zou slaan naar de 'reële economie'. Ook daarvan
zijn inmiddels flinke sporen te zien. Eigenlijk is het ook een beetje onzin om
een scherpe scheiding tussen de financiële en de reële wereld te maken. Dat
honderdduizenden in de VS uit hun huis gezet worden, is natuurlijk ook al heel
reëel. Daarnaast hebben vele banken, waaronder hele grote zoals de Citibank en
Merryll Lynch, bekend gemaakt dat ze miljarden verlies hebben geleden. Om die
reden zouden ze duizenden mensen moeten ontslaan. Het IMF heeft berekend dat de
economisch groei wereldwijd af zal nemen door de kredietcrisis. Ook het
gedeeltelijk Nederlandse bedrijf Akzo heeft bijvoorbeeld laten weten dat ze de
gevolgen van de huizencrisis in de VS merken. Er worden nu veel minder nieuwe
huizen gebouwd en daardoor verkopen ze daar minder verf en keukenkastjes.

 

Wat ze
met de vraag over het 'overslaan' bedoelen, is of er een algehele economische
teruggang dreigt door het knappen van zo'n financiële luchtbel. Daarover zijn
de meningen verdeeld. Of eigenlijk zijn er twee stromingen. Er zijn onder de
economen en politici veel 'gelovers' in de vrije markt. Die denken dat alles
wel goed komt als je de economie zoveel mogelijk ongehinderd zijn gang laat
gaan. De schokken zoals we in de zomer zagen, worden dan beschouwd als een
soort rechttrekken van de economie. Maar er zijn evenveel deskundigen, en dat
zijn zeker niet de minsten, die menen dat we op een aantal groeiende
economische bommen zitten en dat de situatie in toenemende mate
oncontroleerbaar wordt. Zo is er op internet een populair filmpje (1) te zien
waarin de economische expert van tv-station CNBC helemaal uit zijn bol gaat en
roept dat armageddon aangebroken is.

Onbekend
terrein

Eigenlijk
weet niemand meer precies wat er in de mondiale economie gaande is. Echt. Wie
het idee heeft niet goed te kunnen volgen wat er gaande is, hoeft zich dus niet
te schamen. Politici en economen weten het ook niet, ze doen alleen maar alsof.
Dat is misschien wel het meest zorgwekkende aan de recente gebeurtenissen.
"Er heerst onzekerheid, omdat iedereen in het duister tast en niet weet
waar in het financiële systeem de rotte plekken zitten." Dit vertelt ons
niet de huis-aan-huiskrant, maar een ervaren redacteur van het het Financieele
Dagblad in een overzichtsartikel over de crisis (2).

Het is
bijvoorbeeld niet eens bekend hoeveel geld er in totaal in al die verschillende
markten rondgaat. Dat heeft onder meer te maken met een snel gegroeide handel
in allerlei financiële producten die een paar jaar geleden niet eens bestonden.
Bij de handel in aandelen kun je je nog wat voorstellen; dat is in feite een
miniem stukje eigendom in een bepaald bedrijf. Maar je kunt veel meer geld
beleggen in wat de derivaten-markt heet. Dat zijn een soort afgeleide producten
van de aandelenhandel, waarmee je kunt gokken. Als je denkt dat een aandeel in
waarde gaat stijgen of dalen kun je bijvoorbeeld opties kopen of verkopen op
aandelen (of grondstoffen, of wat dan ook) in de toekomst. Die markten hebben
nauwelijks meer iets te maken met enige feitelijke productie. Maar er gaat vele
malen meer geld in om dan in de aandelenmarkt of bij de 'echte' investeringen.
Dat zijn nu de veelbesproken zeepbellen. Die kunnen knappen en wat ze dan
meeslepen is niet goed te voorzien.

Wat de
boel extra ingewikkeld en onvoorspelbaar maakt, is het feit dat er andere dan
puur economische factoren een rol spelen. Naarmate de economie wereldwijd
ondoorzichtiger wordt, nemen die factoren in belang toe. Zo kun je in de economische katernen van de
kranten lezen dat banken 'terughoudend zijn' omdat ze 'angstig' zijn of 'geen
vertrouwen' hebben in elkaar en daarom geen geld willen investeren. Daarom was
het belangrijk dat overheden snel ingrepen toen de paniek in augustus over de
beursvloeren gierde. Dat kunnen bijvoorbeeld de centrale banken doen, waarvan
de Amerikaanse Fed de belangrijkste is. Maar ook de Europese Centrale Bank. De
Fed besloot inderhaast de rente te verlagen. Evenals de Fed heeft de Europese
Centrale Bank tientallen miljarden euro's extra uitgeleend om de haperende
banken vlot te houden. Door dat soort drastische ingrepen werd de rust weer
enigszins hersteld. Maar de schokgolven drijven nog steeds verder en steeds
nieuwe banken melden dat ze in de problemen zitten. Eigenlijk is het heel
ironisch omdat de echte neoliberalen juist altijd beweren dat overheden zich
zoveel mogelijk buiten de economie moeten houden. Nu moeten die hen dus snel te
hulp schieten om de boel draaiend te houden. In feite is dat voortdurend de
realiteit. De staat en het zakenleven zijn elkaars beste vrienden, die soms
voor de buitenwereld doen of ze een geschil hebben zodat men niet ziet hoe
innig ze verbonden zijn.

bezorgdheid

Er zijn
nog meer redenen tot bezorgdheid dan alleen de financiële zeepbellen die al dan
niet klappen. Doordat de voorraden aan fossiele brandstoffen aan het opraken
zijn, en de vraag alleen maar toeneemt, stijgt de olieprijs voortdurend. Dat
heeft directe gevolgen voor de economie. Tenzij je zelf olie produceert, dan is
het natuurlijk positief. Daarnaast is er nog de 'dollarbel'. De Amerikanen
leven op de pof, ze besteden veel meer dan ze verdienen en hebben dus met zijn
allen gigantische schulden opgebouwd. Dat geldt niet alleen voor de
particulieren; ook de overheid leeft van geleend geld. Dat kunnen ze volhouden
omdat de dollar de wereldmunt is, hoewel die langzaam maar zeker terrein
verliest. Er zijn hele horrorscenario's bedacht over wat er gebeurt als de
koers van de dollar ineens scherp zou dalen. RTL-economieverslaggever Willem
Middelkoop heeft daar een recente bestseller over geschreven onder de titel
"Als de Dollar Valt" (3). Dat boek stelt niet bepaald gerust…
Middelkoop is ervan overtuigd dat dat gaat gebeuren en dan een lawine aan
verdere economische rampen zal veroorzaken.

Net als
bij de klimaatcrisis, is met name onvoorspelbaar wat er gebeurt als deze
verschillende factoren tegelijk spelen en op elkaar inwerken. Door de
neoliberale globalisering zijn de financiële markten letterlijk 'ontregeld'.
Vroeger werden allerlei beperkingen opgelegd aan financiële transacties. Maar
onder druk van de vrije markt ideologen (ook wel spottend 'marktsisten'
genaamd) zijn die zoveel mogelijk weggenomen. Daardoor zijn de mogelijkheden
tot ingrijpen bij crises afgekalfd.

In de
polder

Moeten
we ons nu ook hier in Nederland zorgen maken? Aan de ene kant zijn we een van
de rijkste en meest stabiele landen op deze planeet. Voordat hier iemand van de
honger omkomt zal het dus nog wel even duren. Aan de andere kant is de economie
meer en meer geglobaliseerd, wat letterlijk wil zeggen dat die wereldwijd
vervlochten is. Gebeurtenissen elders hebben dus ook hier invloed. Ons voedsel
wordt bijvoorbeeld al duurder door de stijgende olieprijs. De huizenmarkt in
Nederland werkt echter nogal anders dan die in de VS. Daar is bijvoorbeeld een
veel directere relatie tussen economische ontwikkelingen en het aanbod van
huizen. In Nederland is dat minder het geval. Hier wordt de prijs voor een
groot deel bepaald door de schaarste aan bouwgrond en gedeeltelijk gereguleerd
door de overheid. Daar zal voorlopig niet veel aan veranderen. De huizenprijs
is in Nederland de afgelopen jaren echter drastisch gestegen. Daar komt op een
gegeven moment onherroepelijk een kentering in en dan gaan mensen geld
verliezen omdat hun bezit minder waard wordt. Je raakt dan misschien geld
kwijt, maar niet je huis.

Een
andere vraag is of er hier ook vergelijkbare hypotheekcrisis zou kunnen
vóórkomen. Dat is niet waarschijnlijk, in ieder geval niet in die mate. De
vereisten voor leningen zijn in Nederland scherper geregeld dan in de VS. Wat
natuurlijk wel speelt, is dat je je huis kunt verliezen als je je hypotheek
niet langer kunt aflossen. Dat kan te maken hebben met stijging van de rente
(als je geen hypotheek met vastgestelde rente hebt afgesloten), maar vooral met
een verminderd inkomen. Bijvoorbeeld doordat je ontslagen wordt of ziek wordt.
Om die reden is het voor Nederlanders minstens zo nodig dat ze opletten wat er
momenteel veranderd dreigt te worden aan het ontslagrecht. De plannen in de
huidige regering betekenen in feite dat je minder zekerheid krijgt over je
inkomen en dus ook over je onderkomen.

Spaarcenten

Iets
anders is wat er te gebeuren staat met spaarcenten, mocht je zo gelukkig zijn
die te bezitten. Kun je die ook kwijtraken en waar kun je ze het beste veiligstellen?
Wederom kun je je gelukkig prijzen in een van de schaarse rijke landen op de
aarde te leven. Zolang je je geld regulier op de bank hebt gezet, is de kans
klein dat die zomaar door zijn hoeven zakt. Toch zag je onlangs ook in naburig
Groot-Brittannië lange rijen mensen voor filialen van de bank Northern Rock
staan om hun geld eraf te halen. Ze waren bang dat de bank failliet zou gaan.
Om het vertrouwen bij hun klanten te herstellen, hebben grote banken in de VS
nu zelf een garantiefonds gevormd.

De
aandelenmarkt is voor kleine beleggers in toenemende mate een mijnenveld aan
het worden. Je kunt je trouwens afvragen, zoals velen in de
globaliseringsbeweging doen, of het wel kosjer is om aandelen te bezitten. Je
bent dan immers theoretisch wel mooi medeverantwoordelijk voor de activiteiten
van het bedrijf dat je via zo'n aandeel bezit. Maar daarnaast is het riskant.
Bij koersdalingen zijn het altijd de 'kleintjes' die er uitgeschud worden.
Grote beleggers kunnen de klappen vaak wel hebben en hebben hun investeringen
vaak strtategisch gespreid. Voor een particulier kan het een ramp zijn. Je kunt
ook ouderwets goud kopen, dat behoudt voorlopig zijn waarde. Of olie, dat wordt
alleen maar meer waard. Maar dan weer geen aandelen in een oliebedrijf, want
die zitten over twintig jaar zonder grondstof. Tenzij een Chinees
energiebedrijf misschien , dat is de snelst groeiende economie ter wereld. Maar
dat die veel schoner te werk gaan dan onze Shell is niet erg waarschijnlijk.

(Kees
Hudig)

1)
http://www.youtube.com/watch?v=SWksEJQEYVU

2)
Financieele Dagblad 13 oktober 2007, Hans Schlaghecke

3)
Willem Middelkoop, Als de Dollar Valt, Uitgeverij Nw Amsterdam 2007
http://www.alsdedollarvalt.nl/