De zaak Shell | GLOBALINFO

(Door Mark Dom, oorspronkelijk verschenen bij DeWereldMorgen.be foto: Shell Must Fall Belgium)

Tot op vandaag blijft dat succes van twijfel zaaien, minimaliseren, verkeerde oplossingen voorstellen, afleiden en verdelen verder doorwerken in heel onze maatschappij. Zonder het te beseffen zijn we allemaal op de een of andere manier slachtoffer geworden van de manipulaties van ‘Big Oil’ in het klimaatdebat. Een kleine opsomming:

1. Ecologische voetafdruk

De Canadese ecologist William Reese bedacht deze term in 1992. Die voetdruk was een manier, een methode om de ecologische impact van een individu in kaart te brengen. 10 jaar later kwam BP met de term ‘koolstof voetafdruk’ of ‘carbon footprint’ op de proppen. Een manier om de CO2-uitstoot van een individu in kaart te brengen. Je kan via allerlei rekenprogramma’s berekenen wat jouw uitstoot is en kijken wat jij kan doen om diezelfde uitstoot naar beneden te brengen.

Daar lijkt op zich niets mis mee te zijn, maar er zit wel degelijk een strategie achter: leg de verantwoordelijkheid van het klimaatprobleem bij het individu zodat de schijnwerpers niet op de oliemaatschappijen worden gericht. Een geslaagd afleidingsmanoeuvre want tot op vandaag is die ‘voetafdruk’ prominent aanwezig in hoe wij de klimaatcrisis zien en aanpakken.

Buiten afleiden zorgt het ook voor het verdelen van mensen en zadelt het hen op met een schuldgevoel of een afkeer van klimaatmaatregelen. Vliegschaamte is daar een mooi voorbeeld van, het zorgt voor schuldgevoel en voor een afkeer tegen emissiereductie. “Ik moet meebetalen voor de groene stroom-certificaten van de buurman” zal iedereen ook al wel eens gehoord hebben.

“The universal adoption of the term “carbon footprint” hasn’t just changed how we speak about climate change. It’s changed how we think about it. Climate change has become an individual problem, caused by our insatiable appetite for consumption. (…) Yet the reality is that the future of civilization is being decided at a political and corporate level that no individual can impact.” (2)

Ook politici schuiven de hete aardappel heel graag door naar de burgers die zij vertegenwoordigen: zij, wij dus, moeten de uitstoot van het land naar beneden brengen met warmtepompen, PV-installaties, isoleren van onze woning en door ons gedrag aan te passen. Terwijl wij daarmee bezig zijn, is de Vlaamse regering wel bereid om voor 250.000 miljoen euro borg te staan voor de bouw van een vervuilend plastiekfabriek in de Antwerpse haven, terwijl wij ons blindstaren op onze eigen kleine voetafdruk. Het goede nieuws: afgelopen week is oliegigant Shell veroordeeld om zelf zijn ‘carbon footprint’ in lijn te brengen met het klimaatakkoord. “Het kan verkeren”, zei Bredero ooit.

2. Gebruik de juiste woorden

Toen het klimaatprobleem voor het eerst de kop op stak was de strategie van de olie-industrie om vooral dat klimaatprobleem regelrecht te ontkennen: er bestond niet iets zoals een klimaatprobleem. Via denktanks en gesponsorde politici werd er volop aan wetenschapsontkenning gedaan. Meestal met de voeten vooruit zoals het aanvallen van wetenschappers die net iets te veel ongemakkelijke informatie verspreiden. Klinkt vandaag ook niet echt vreemd in de oren. Michael Mann was de Marc Van Ranst van dienst tijdens die periode van ontkenning en desinformatie.

Vandaag zijn de gevolgen van klimaatopwarming zo overduidelijk zichtbaar dat de oliemannen een nieuwe strategie hanteren. Niet langer met de voeten vooruit maar subtieler: het gebruik van de juiste woorden en termen om het klimaatprobleem te minimaliseren en vooral de industrie zelf buiten schot te laten. Ook hier weer pogingen om de burger een schuldgevoel aan te praten en klimaatactie te vermijden of te vertragen.

Recent wetenschappelijk werk(3) analyseerde de woordkeuze van Exxon Mobile over een periode van 1972 tot 2014. “While internal documents and peer-reviewed research funded by the company dealt directly with the science, using terms like “global temperature increase,” “models” and “melting” of polar ice caps, the public-facing documents instead repeated terms including “challenge,” “energy efficiency,” “consumers,” “conservation” and, above all, “risks.”

Je zou het een ‘semantische infiltratie’ binnen het klimaatdebat kunnen noemen. Het woord ‘klimaatdebat’ zelf is al een voorbeeld van die infiltratie (er is geen wetenschappelijk debat over klimaatopwarming maar consensus)). Of neem nu ‘klimaatopwarming’ zelf, dat heeft toch een heel andere connotatie dan ‘klimaatcrisis’. Daartussen ligt dan het ongemakkelijke ‘klimaatverandering’ want veranderen doen we niet graag. Laat ik eens een poging doen om met de gekozen woorden de klimaatcrisis te vertalen naar een ‘positieve’, misleidende olie-pr boodschap.

“Het klimaatprobleem is een hele uitdaging. Wij als consumenten kunnen zwaar inzetten op meer energie-efficiëntie en rekenen op industriële innovatie om ons daar bij te helpen. Ook de bestaande natuur behouden en versterken is deel van de oplossing. We mogen niet het risico lopen dat we door onbezonnen maatregelen (van groene alarmisten en doemdenkers) onze groei en welvaart in het gedrang brengen. We mogen het kind niet met het badwater weggooien.”

Als dit verhaal bekend in de oren klinkt dan weet je dat de infiltratie van de misleidende oliewoorden vandaag een feit is. Mijn verzonnen promopraatje leidt ons naadloos naar de volgende misleiding: de natuur gaat het voor ons mee oplossen.

3. “Nature Based Solutions”

Persoonlijk vind ik dit een briljante vondst, het klinkt ook goed en welke onverlaat kan hier nu kritiek op hebben. Wie is er tegen de natuur als ‘klimaatoplossing’? Shell in ieder geval niet. Shell houdt van de natuur en wil deze inzetten, net zoals zoveel andere multinationals, om hun eigen uitstoot te compenseren (off setting). 300 miljoen euro had de olieproducent er voor over om de ‘natuur’ als bondgenoot binnen te halen. (4)

Een deel ervan, zo’n 17,4 miljoen euro ging naar het Nederlandse ‘Staatsbosbeheer’ dat door bezuinigingen dat geld goed kon gebruiken. Staatsbosbeheer zou voor dat bedrag vijf miljoen bomen planten over een periode van 5 jaar. Mooi toch?

Mooi als afleiding want voor de coronacrisis had Shell plannen om 35 nieuwe olie en gas-installaties te ontwikkelen, een investering van zo’n 30 miljard euro. Dus 30 miljard euro investeren om meer CO2 in de atmosfeer te krijgen en 300 miljoen voor een ‘plant een boom’-actie. Dat is een beetje zoals de burgers laten opdraven om te investeren in warmtepompen en andere klimaatinvesteringen opleggen, en tegelijkertijd een kwart miljard euro borg staan voor een vervuilende plastiekfabriek.

“Fossil fuels are part of the slow carbon cycle. Nature-based solutions are part of the fast, biological carbon cycle, meaning that carbon storage is not permanent. For example, carbon stored in trees can be released again by forest fires. Fossil emissions happen today, while their uptake in trees and soils takes much longer. The overall capacity of nature-based solutions is also limited, and is anyway needed to help remove the carbon dioxide that we have already released into the atmosphere.” (5)

Er is nog iets pervers aan die ‘Nature Based Solutions (NBS)’: het planten van bomen om de uitstoot van een multinational te compenseren. De ontbossing van kritische ecosystemen zoals tropische regenwouden gaat gewoon verder en valt qua investering buiten dat NBS-kader.

“As Frances Seymour, a climate expert and fellow at the World Resources Institute, says, ”we’re losing tropical forests and other valuable ecosystems at historic rates … if we don’t mobilise some significant finance to create a value proposition for the governments that host these forests to protect them, a reasonable person could argue that that is the greater risk.”

4. Technologie en innovatie

Een ander wit konijn uit de hoed van uitstelgedrag is gebruik maken van CCS, Carbon Capture and Storage. Technologie om het teveel aan CO2 uit de atmosfeer of uit de rookgassen van bijvoorbeeld een steenkoolcentrale te verwijderen en ondergronds op te slaan. Deze technologie staat vandaag nog in de kinderschoenen. Er valt heel wat over te zeggen:

Het is duur, vraagt enorm veel energie om te laten werken en nog nooit is bewezen dat het mogelijk is om deze technologie op de schaal nodig uit te rollen. En toch wordt CCS op alle mogelijke manieren toegepast in klimaatplannen, zelfs bij het IPCC. Inzetten op onbewezen technologie en innovatie is natuurlijk weer een manier om onmiddellijke actie te vermijden. “Burn now, pay later” klinkt natuurlijk als muziek in de oren van oliebedrijven en aanhang.

Recent nog gaf ex-president van het IPCC, Bob Watson, toe dat hij en zijn collega’s misleid werden. “Een verschrikkelijke vergissing” zo omschreven ze het blind geloof in technologie die haast onmerkbaar was binnengeslopen in de klimaatplannen van het IPCC. Shell, heeft ook zijn eigen klimaatplan (6) en dat geeft ongeveer een idee hoe een “burn now, pay later” klimaatplan met CCS eruitziet. Enkele hoogtepunten uit het ‘Sky’-klimaatplan van Shell (2018). Tegen 2070:

Is de ontbossing gestopt en werd er een gebied ter grootte van Brazilië aan nieuw bos aangeplant.
10.000 grote CCS installaties zijn in werking om CO2 uit de atmosfeer te halen en ondergronds weg te bergen.
de elektriciteitsproductie is vijf keer groter dan vandaag en biomassa met koolstof afvang is dominant aanwezig en biobrandstoffen nemen de plaats in van olie.

Hoeveel planeten nodig zijn voor dit plan (herbebossing, biomassa voor energie en voedsel voor een groeiende wereldbevolking) is nog maar de vraag. Ik wil Shell en zijn klimaatplan zelfs niet met de vinger wijzen maar het is een voorbeeld van waar dertig jaar van klimaatontkenning, alle mogelijke technieken, tactieken en misleidingen ons hebben gebracht.

5. Shell en wij vandaag

Shell werd veroordeeld door een rechtbank, maar waar staan wij vandaag? Welke woorden en welke verhalen vertellen we vandaag? Waar gaat het klimaatdebat over? Wat gaan we doen? Is dit het verhaal dat we blijven vertellen:

“Het klimaatprobleem is een hele uitdaging. Wij als consumenten kunnen zwaar inzetten op meer energie-efficiëntie en rekenen op industriële innovatie om ons daar bij te helpen. Ook de bestaande natuur behouden en versterken zijn deel van de oplossing. We mogen niet het risico lopen dat we door onbezonnen maatregelen (van groene alarmisten en doemdenkers) onze groei en welvaart in het gedrang brengen. We mogen het kind niet met het badwater weggooien.”

Gaat het klimaatdebat in dit land dan echt enkel over gascentrales en kerncentrales, over terugdraaiende meters, de zonnepanelen van de buren waar ik mee voor moet opdraaien? Wie zou er nu in godsnaam belang bij kunnen hebben dat de klimaatcrisis en het echte klimaatdebat herleid is geworden tussen een robbertje vechten tussen ecomodernisten en groenen. Tussen “Kernenergie, ja graag” versus “kernenergie, neen bedankt”.

Gelukkig groeit het bewustzijn, zoals bij Sir Robert Watson, dat we om de tuin geleid worden … al jaren. Door ons een schuldgevoel aan te praten, door semantische infiltratie de klimaatcrisis te minimaliseren, door nep-oplossingen te promoten, door onhaalbare plannen met onbestaande technologie voor waar te laten uitschijnen en door een debat te fabriceren dat enkel wil verdelen.

En dat hoeft niemand nog langer te pikken, want alles staat op het spel. Shell werd veroordeeld maar zal waarschijnlijk in beroep gaan, net zoals onze verschillende regeringen dat deden in onze klimaatzaak. Uitstellen weet je wel. In een pleidooi worden wel de juiste woorden gebruikt, de juiste verhalen verteld aan de hand van wetenschappelijke rapporten. En dan is er maar één conclusie mogelijk: Schuldig. #klimaatzaak

Mark Dom is bezieler van ‘Klimaatopwarming, de feiten zonder de franjes’ waar het klimaatprobleem in al zijn facetten wordt belicht door wetenschappelijk werk te vertalen in heldere boodschappen. Mark treedt belangeloos op als factchecker en adviseur om een heldere en eerlijke communicatie over klimaatopwarming te promoten. Zo was hij een van de adviseurs bij het klimaatbetoog van Nic Balthazar.