ESF: Globalisten op zoek naar een politieke identiteit

Uit: Ravage #16 van 19 december 2003

Drie dagen lang namen ongeveer 60.000 sympathisanten en activisten op een even leerrijke als ludieke manier deel aan het tweede Europees Sociaal Forum (ESF), dat van 12 tot 15 november plaatsvond in Parijs. Met 55 plenaire vergaderingen, 250 seminaries en honderden workshops, hebben de organisatoren een prestatie geleverd die geen enkele politieke partij hen nadoet. Zij wisten talrijke verenigingen, vakbonden, collectieven en netwerken uit de vier hoeken van Europa bij het gebeuren te betrekken.
Na de reusachtige bijeenkomst van augustus dit jaar op het plateau van Larzac (250.000 deelnemers), toonde de globaliseringsbeweging met het ESF andermaal aan dat zij niets van haar dynamiek verloren heeft. In deze tijden van democratisch tekort en electorale onverschilligheid, waarin de overheid in diskrediet geraakt is, hebben de globalisten het verlangen naar verandering en de drang naar een utopie nieuw leven ingeblazen. Het leven veranderen, de wereld veranderen, is geen holle slogan meer.

Stemlozen
Het ESF vond gelijktijdig plaats in een deelgemeente van Parijs en in drie voorsteden. Daardoor ging veel tijd zitten in het vervoer van de ene locatie naar de andere, tijd die beter besteed had kunnen worden aan informele contacten. Door een overvol programma kon elke deelnemer maar een fractie van het gebeuren meepikken.
Vlak naast het officiële forum in La Villette was een aantal tenten geplaatst waar het GLAD (‘Globalisation des Luttes et Actions de Désobéissance’) plaatsvond. Onder de noemer ‘laten we de strijd en acties van burgerlijke ongehoorzaamheid globaliseren’, vonden er debatten plaats, werden er feesten georganiseerd en praktische workshops (samba, geweldloze directe actie), en acties voorbereid. Ondersteund door de volkskeuken van Rampenplan uit Sittard, heerste er een anti-autoritaire, creatieve en enthousiaste sfeer.
Het geheel was een initiatief van een aantal groeperingen onder de benaming No Vox – ‘zonder stem’ – een zich intergalactisch noemend netwerk van jonge globalisten. Precies een jaar geleden, ter gelegenheid van het eerste Europees Sociaal Forum in Florence, had een aantal groeperingen zich onder deze naam aaneengesloten om een stem te geven aan de stemlozen. De mensen zonder papieren, zonder huisvesting, zonder vast werk.
Zij verklaarden luid en krachtig dat ze ‘niet langer als vijfde wiel aan de wagen van de globaliseringsbeweging’ willen fungeren. Zij kozen er dan ook voor om ‘één been in het Forum te hebben en één been erbuiten’. De leden van No Vox namen wel deel aan een plenaire vergadering en aan seminaries van het ESF over de strijd van de ‘sans’ of ‘have-nots’, maar het netwerk wilde wel zijn manoeuvreerruimte en zijn specifieke actiemodel bewaren.
,,We zijn hier omdat we willen verhinderen dat de sociale fora niet louter samenkomsten van de progressieve middenklassen zijn”, zo verklaarde een van hen. Het is de bedoeling een ‘poot van burgerlijke ongehoorzaamheid’ binnen de globaliseringsbeweging uit te bouwen, iets wat met argusogen wordt gevolgd. Want de No Vox willen leven in de brouwerij.
Op hun initiatief hebben dan ook enkele honderden activisten op de laatste dag van het ESF een gebouw van het Parijse stadsbestuur bezet, om het tot een ‘sociaal centrum in zelfbeheer’ om te vormen. Anderen begaven zich naar de Champs-Elysées, om hun solidariteit te betuigen met de stakende werknemers van McDonald’s.

Theatermakers
Een dag voordien waren enkele duizenden sympathisanten en activisten van de intermittants – artiesten en technici uit de theaterwereld – door het centrum van de stad getrokken. Zij zijn misnoegd over de hervorming van het werkloosheidsstelsel, waardoor ze in hun bestaan bedreigd worden. (Zie Ravage #11, 2003).
Drie weken eerder was een vijftigtal activisten in prime time de TV-studio’s van ‘Star Academy’ (de Franse versie van ‘Big Brother’) binnengedrongen, waardoor de uitzending moest worden stilgelegd. Aan de vooravond van het ESF was een zestigtal van hen erin geslaagd het tv-nieuws van 20 uur te onderbreken, om er hun eisen aan de tv-kijkers uit te leggen.
De grote bijeenkomst van het Europees Sociaal Forum over cultuur stond dan ook volledig in het teken van de strijd van de intermittants. Peperdure amusementsprogramma’s en oppervlakkige talkshows zijn de Franse culturele werkers, die ijveren voor een herwaardering van de kunst en betere arbeidsvoorwaarden, een doorn in het oog. Omdat de stakingsacties in Avignon, Aix-en-Provence en Chalon-sur-Saône nauwelijks resultaten hebben opgeleverd, worden nu vooral de massamedia bestookt.
,,Betogen is heel goed”, aldus Jutta van het actiecomité van het Ile-de-France, ,,maar dat richt niets meer uit. We moeten nu nóg meer acties van burgerlijke ongehoorzaamheid organiseren, zonder een toevlucht te zoeken tot geweld.”
Magali, woordvoerster van de vereniging Les Tréteaux de la colère (‘Het toneel van de woede’) pleitte voor een ‘offensief project’ teneinde ‘vormen van creatieve subversie opnieuw tot ontwikkeling te brengen’. Het doel zou moeten zijn zich de publieke ruimte terug toe te eigenen – een ruimte die momenteel niet meer toegankelijk is voor de straatartiesten, noch voor degenen die op straat leven -, door middel van onverwachte acties, en er een ontmoetingsplaats van allerlei strijdvormen van te maken.
Tegenover de toenemende commercialisering wordt het fundamentele belang van de cultuur in ‘een ander Europa’ benadrukt. ,,In dat opzicht”, zo verklaarde een Italiaanse theatermaker, ,,heeft het conflict van de intermittants een doorslaggevende rol gespeeld: het heeft de aandacht van de regeringen gevestigd zowel op de cultuur als op de sociale strijd.”

Politieke vertaling
Met regionale en Europese verkiezingen in het verschiet, stond politiek hoog op de agenda tijdens het ESF. ‘In tegenstelling tot vele van hun protesterende of revolutionaire voorgangers’, zo schreef een commentator van Le Monde, ‘willen de globalisten noch de macht veroveren noch haar uitoefenen. Maar men kan zich niet eeuwig in het comfort van de tegenmacht wentelen zonder dat men het risico loopt zijn geloofwaardigheid te verliezen.’
Bij de opening van het ESF verklaarde een woordvoerder van een NGO: ,,De globaliseringsbeweging is niet louter een verzetsbeweging, maar een beweging die zich plaatst in de tijd en de lijn van de emancipatorische en bevrijdingsbewegingen die de geschiedenis gekend heeft.”
Bernard Cassen, ere-voorzitter van Attac (alternatieve economie -red.) en belast met internationale kwesties, gaat nog een stap verder. ,,Is deze beweging in staat de uitgebluste politieke erfgenamen van de sociale emancipatiebewegingen van de negentiende eeuw af te lossen?”, zo vroeg hij zich hardop af. Hij benadrukte dat ,,we het nog nooit meegemaakt hebben dat een grote sociale beweging niet op een bepaald moment omgevormd werd tot een politieke kracht.”
Een politieke kracht, de term klinkt op zijn minst dubbelzinnig. ,,Opgelet, dat betekent niet noodzakelijkerwijs dat we een partij moeten vormen”, verduidelijkte de NGO-woordvoerder. Het gaat er volgens hem veeleer om ,,nieuwe vormen van politiek te ontwikkelen.”

Partij
De discussie zou nog aan bod komen in verschillende bijeenkomsten op het Forum. Om het debat op gang te trekken had Attac aan verschillende politieke verantwoordelijken – van de socialisten, de groenen en de trotskisten – schriftelijk om een mening gevraagd.
De trotskisten van de Ligue Communiste Révolutionnaire (LCR) zijn erg actief binnen de globaliseringsbeweging. Op een bijeenkomst van het ESF – waar ongeveer 2000 personen aan deelnamen – verklaarde LCR-voorman Olivier Besancenot waar het zijn groepering om te doen is. ,,Maatschappelijke en politieke radicaliteit zijn ertoe veroordeeld met elkaar samen te leven. We moeten ons niet beperken tot een tegenmacht, wij vormen een alternatief. Als we allemaal aanvaarden verstoken te blijven van een politieke vertaling, dan laten we de politiek over aan de huidige politici.”
De LCR – die op haar laatste congres, twee weken voorafgaande het ESF, officieel afstand nam van het begrip ‘dictatuur van het proletariaat’ – pleitte dan ook voor ‘een antikapitalistische, ecologische en feministische massapartij’. In afwachting daarvan roept ze haar achterban op voor haar te stemmen, want ,,de huidige regering Raffarin, is de regering van de globalisering.” De regering wegstemmen, dat is een daad van globalistisch verzet!
De socialisten, die vorig jaar een historische verkiezingsnederlaag leden, en lange tijd de beweging genegeerd hebben, willen hun schade inhalen en eisen momenteel ‘een bescheiden maar legitieme plaats’ in de beweging op.
Dit werd niet door iedereen gewaardeerd, zo bleek tijdens de ludieke en feestelijke demonstratie, waarmee het ESF gewoontegetrouw werd afgesloten en waaraan honderdduizend personen deelnamen. Gedurende haast vier uren liep de kleine socialistische delegatie aan de staart van de betoging met de rug gekeerd en hun gelaat naar achteren, om weerstand te kunnen bieden aan een onophoudelijke regen van eieren en bierblikjes die autonomen en anarchisten naar hen wierpen. De socialistische delegatie wilde tegen elke prijs de demonstratie uitlopen.
Aan het slot van de betoging kwam het tot een korte maar hevige confrontatie met enkele tientallen autonomen. Voor het volgende Forum eisen de socialisten dan ook ‘collectieve ordediensten’.

Libertairen
Voor wie het Europees Sociaal Forum een ‘slaapverwekkend zoethoudertje’ vindt, ‘één lange reeks van sussende conferenties’, of ‘een passief consumptiespektakel’, was er het Libertair Sociaal Forum, georganiseerd door een handvol anarchistische organisaties, op veilige afstand van het ESF-gebeuren.
,,Het ESF werkt aan een herstructurering van een nieuwe sociaal-democratie, terwijl wij voorstanders zijn van een alternatief en revolutionair project”, verklaarde Wally Rosell van de Fédération Anarchiste. ,,Zij willen de maatschappij beter maken, zodat de armen iets minder arm zouden zijn. Wij willen sociale gelijkheid, in het kader van een federale maatschappij in zelfbeheer”, zo vervolgde hij.
Het gebrek aan een duidelijk omlijnd project van het ESF maakt er een gemakkelijk doelwit van. De ‘basis-militanten’ worden gespaard, alle pijlen worden gericht op de ‘animatoren’ van het ESF, die ervan beschuldigd worden in het geheim de komende verkiezingen voor te bereiden. ,,Wij hebben niets te maken met dit soort machtsspelletjes of groepsdruk”, zo verzekerde Chantal van de Organisation Communiste Libertaire op een meeting in Saint-Ouen.
Guillaume Davranche van Alternative Libertaire vond het van zijn kant ‘belachelijk’ dat de ‘leiding’ van de sociale beweging ertoe opriep dat de meest opmerkelijke activisten ,,eindelijk hun verantwoordelijkheid zouden opnemen en zich bij de verkiezingen kandidaat zouden stellen.”

Kakofonie
In de lokalen van de anarcho-syndicalistische CNT (Confédératon Nationale du Travail) verzamelde zich een 150-tal activisten uit diverse Europese landen. De roodzwarte affiches aan de muren, de leren jekkers, de woeste blik in de ogen: alles wees erop dat dit de samenkomst was van ‘les militants pures et dures’.
Een jonge vrouw opende de vergadering, die als onderwerp had de Franse stakingsbeweging uit het voorjaar. Haar heldere uiteenzetting moest evenwel om de paar minuten onderbroken worden om haar woorden te vertalen in het Duits, het Grieks en het Engels.
Toen dan ook, na een half uur, de eerste interventie uit het publiek mocht komen, en de interpellant de CNT ervan beschuldigde een ‘reformistische organisatie’ te zijn en samen te werken met het ‘stalinistische en burgerlijke’ Lutte Ouvrière (de trotskistische organisatie van Arlette Laguiller), ontaardde de vergadering in een oeverloze discussie over detailkwesties, die voor buitenstaanders totaal onbegrijpelijk was, hetgeen nog versterkt werd door de kakofonie van de verschillende talen.
Nadat een activist het belang van ‘sabotage’ onderstreepte, deed een andere activist er nog een schepje bovenop: er moest niet enkel ‘sabotage’ gepleegd worden, óók ‘pillages’: plunderingen! Het publiek hoorde het onbewogen aan. Ik vroeg me af met welke ogen Franz Kafka bij het begin van die andere eeuw naar een vergadering van Tsjechische anarchisten moet hebben gekeken, en dacht aan de woorden van Roland Barthes: ‘Hébert begon een nummer van Le Père Duchêne nooit zonder in zijn tekst een paar ‘verdommes’ en een paar ‘verduvelds’ te stoppen. Die krasse taal betekende niets, maar signaleerde iets.’

Archipel
In de marge van het ESF vonden naast het Libertair Sociaal Forum meerdere kleine, autonome initiatieven plaats, zoals de ‘Archipel van Europese tijdschriften’. Zonder het belang en het nut van de grote samenkomsten twijfel te willen trekken, werden toch een aantal kritieken geformuleerd.
Op de eerste plaats zijn de meeste tegentoppen op een mechanische manier afhankelijk van de G7- of G8-topontmoetingen, waardoor de protestbijeenkomsten in zekere zin geïnstitutionaliseerd worden. Daarbij verlopen de discussies naarmate de samenkomsten een massaler karakter aannemen, steeds moeizamer. De voorgestelde agenda’s lijken eindeloze lijstjes van onderwerpen.
Wil men deze overvloed in juiste banen leiden, dan beperkt men zich in de praktijk dikwijls tot secundaire kwesties, terwijl vele belangrijke beslissingen (agenda, voorzitter, samenvatting voor de pers, contacten met belangrijke instellingen, politieke initiatieven) die een open discussie vereisen dikwijls op een ondoorzichtige manier genomen worden. Op die manier vervalt men gemakkelijk tot een traditionele vorm van politiek, waarin men een denkbeeldige consensus creëert, ten koste van een open discussie die noodzakelijk is willen we vooruitgang boeken.
Ook worden de organisatoren van plenaire vergaderingen verweten hun conclusies op voorhand al uitgeschreven te hebben, de enige onbekende factor is de graad van bijval. Het verzamelde ‘volk’ wordt uitgenodigd de voorstellen goed te keuren, voorstellen die door de vakbonds- en politieke hoofdkwartieren in de coulissen uitgewerkt werden, dikwijls in een heftige fractiestrijd.
Met deze kritieken wil men geenszins een schandaalsfeer scheppen. In plaats van te jammeren over ‘manipulatie’ en ‘recuperatie’, doet men er goed aan zélf initiatieven te nemen en aan te tonen dat men een eigen bijdrage aan het Forum kan leveren. Andere samenkomsten zijn mogelijk.
Het idee dat hierbij aan de basis ligt is dat van de archipel: een krans van eilanden die een geheel vormen, en in en uit elkaar geschoven kunnen worden, of waarbij je van het ene eiland naar het andere kan stappen. De archipel is niet zo massief als het vasteland, maar ook niet zo geïsoleerd als een eiland. Zijn identiteit is subtiel en meervoudig.

(Dit artikel was oorspronkelijk op GlobalInfo gepubliceerd door Johny Lenaerts.)