EU Green Deal: olietanker met een groen kleurtje?

Door Rob Bleijerveld (18 december 2019)

Europese Commissie presenteert Green Deal

De Europese Commissie presenteerde de Green Deal [1] als de ¨nieuwe groeistrategie die de EU moet omvormen naar een eerlijke en welvarende maatschappij, met een moderne, bronnen-efficiënte en concurrerende economie die is gebaseerd op netto-nul broeikasgasuitstoot in 2050 en op economische groei die is losgekoppeld van bronverbruik¨.  

Kern van de Green Deal is een wet die uitgaat van klimaatneutraliteit. Deze Klimaatwet heeft het karakter van een zogenaamd ´levend´ verdrag zodat inhoud en criteria in de loop der tijd kunnen worden aangepast. (Het gevaar is groot dat de besluitvorming over die wijzigingen buiten de parlementen om gaat, zoals ook bij het Innovatie Principe [2] en nu bij het handels- en investeringsverdrag CETA [3])

Daarnaast zal al het bestaande Europese beleid op ´duurzaamheid´ worden getoetst en bijgesteld. Verder komen er nieuwe ondersteunende ´gereedschappen´ bij. Voorbeelden daarvan zijn het Rechtvaardige Transitie Fonds, het Duurzame Investeringsplan, de Industriële Strategie, het Koolstof Grens Mechanisme, het Actie Plan voor Circulaire Economie en een Europees Klimaat Pact.

In de Green Deal Communicatie [1] staan ook de ambities vermeld, waaronder een schone en circulaire economie; schone, betaalbare en veilige energie; eerlijk, gezond en milieuvriendelijk voedselsysteem; nul vervuiling en gifvrije omgeving; behoud en herstel van ecosystemen en biodiversiteit; en een rechtvaardige transitie. In de bijlage van de Green Deal Communicatie [4] wordt de tijdlijn beschreven.

Het geheel moet de EU in 30 jaar tijd omvormen tot een ´klimaatneutrale´ regio. De Commissie zegt hiermee een wereldwijde norm te stellen waarmee ze ook andere landen en regio´s ´over de streep´ wil trekken. De Commissie: ¨De ecologische transitie zal de geopolitiek hervormen, inclusief de wereldwijde belangen op gebied van economie, handel en veiligheid¨.

Hier een beknopt overzicht over de grote zorgen die inmiddels zijn geuit over het plan, de aanpak en de doelstellingen:

* ¨Green Deal: onrealistisch¨

Greenpeace Europa: “De voorgestelde klimaatdoelen van deze Green Deal zijn te laat en te weinig. Ze kunnen de uit de hand gelopen klimaatcrisis en de massale natuurvernietiging niet tegengaan. Specifieke maatregelen zijn nodig om de productie- en consumptiepatronen aan te pakken die ons naar de rand hebben geduwd. De klimaat-, ecologische en ongelijkheidscrises vereisen een fundamentele heroverweging van het economische systeem dat tientallen jaren lang vervuiling, milieuvernietiging en menselijke uitbuiting beloonde. De Commissie moet het beleid dat vernietiging winstgevend maakt, drastisch herzien“.[5]

Greenpeace wil aanpassing van een aantal problematische onderdelen uit de Green Deal, zoals:
– afstemming van het hele Europese beleid op maximaal 1,5 graad Celsius opwarming, deelname van burgers aan de besluitvorming en snelle uitfasering van alle fossiele brandstoffen in Europa;
– geen ´end of pipe techno-fixes´ (technologie-inzet die niets doet aan de oorzaak van het koolstofprobleem)[6] via Europese Investerings Programma en Rechtvaardige Transitie Fund. Geen geld voor CCS, gas en kernenergie. Alleen fondsen voor lidstaten met plan voor kolen- en gasuitfasering!;
– urgentie voor het drastische reduceren van de consumptie en productie van dierlijke producten;
– integreer het herstel van natuurlijke ecosystemen in de Biodiversiteit Strategie en stop de bevordering van monocultuur boomplantages;
– verbeter de aansluiting van Europese treinverbindingen voor passagiers en stop de verkoop van voertuigen met verbrandingsmotor in 2025;
– economische groei is onverenigbaar met milieubescherming [7]. Nodig is een paradigmashift gericht op systeemwijziging, herinrichting van het financiële systeem en drastische vermindering van economische productie en consumptie.

* ¨Energy Charter Treaty: drastisch herzien óf eruit stappen!¨

Twee dagen vóór de bekendmaking van de Green Deal, stuurden 278 organisaties voor milieu, mensenrechten, werknemers, consumenten, ontwikkeling en klimaat een Open Brief aan de Europese Commissie en de Parlementen [8]. Hierin waarschuwen ze voor ondermijning van de doelstellingen van de Green Deal door het zogenaamde Energy Charter Treaty (ECT): ¨Dit investeringsverdrag voldoet niet aan het Parijse Klimaatakkoord; het is strijdig met het beleid voor rechtvaardige transitie dat samen met de vakbonden is ontwikkeld en met andere noodzakelijk publiek beleid¨.

Volgens de organisaties beschermt het ECT investeringen in fossiele brandstoffen en kernenergie. Dit maakt het uitfaseren van smerige energie door nationale overheden erg moeilijk of zelfs onmogelijk. Hetzelfde geldt voor het voorrang geven aan investeringen in hernieuwbare energie en energie-efficiëntie, het onder overheidsbeheer brengen van de energieproductie en het beëindigen van energiearmoede. Bovendien bevat het een Investor State Dispute Settlement (ISDS)-mechanisme waardoor buitenlandse investeerders regeringen voor geheime tribunalen kunnen dagen om daar miljarden euros aan schadevergoeding te eisen als compensatie voor (vermeende) toekomstige winstderving.

De critici eisen op korte termijn een drastische herziening van het ECT door het schrappen van de investeringsbescherming. Zo niet, dan moeten de Europese lidstaten uit het verdrag stappen.

* Landbouw en handel

De organisatie GRAIN [9] onderzocht de klimaatgevolgen van het pas afgesloten Mercosur-EU handelsverdrag (bijnaam: ´car for cows´-deal). De handelspartners verwachten onder meer een toename van de productie en export van agrarische producten. Grain berekende de gevolgen daarvan voor de 8 belangrijkste landbouwproducten, waaronder biobrandstof. Daaruit blijkt dat:
– de CO2-uitstoot met één derde per jaar toe zal nemen;
– die toename grotendeels is toe te schrijven aan de rundvleesexport naar Europa;
– en dat de extra uitstoot va CO2 overeen komt met de uitstoot van een stad als Lissabon.
 
De EU neemt maatregelen om de uitstoot van CO2 (en andere schadelijke stoffen) bij productie en transport te verminderen. Maar tegelijkertijd stimuleert de Unie de handelsgerichte productie elders en de toename van goederentransport over de oceanen. Met alle gevolgen van dien: méér uitstoot, méér ontbossing en de daarmee gepaard gaande sociale ontwrichting.

Andere kritiek op gebied van landbouw geldt de voorgenomen herziening van het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid. Een groep van 2500 wetenschappers schreef het Europese Parlement een Open Brief [10] waarin ze er sterk op aandringen om zonder uitstel te besluiten tot een vergaande hervorming van het landbouwbeleid op basis van wetenschappelijk bevindingen. Volgens hen is er een ¨eenduidige wetenschappelijk consensus¨ tussen de intensivering van de landbouw en het toenemende verlies aan biodiversiteit, een verlies dat binnenkort onomkeerbaar dreigt te worden. Landbouwsubsidies kunnen beter worden ingezet voor herstel van de biodiversiteit en ten behoeve van de bevolking in rurale gebieden in plaats van dat ze (verder) bijdragen aan milieuvernietiging.

Ondertussen bekritiseerden europarlementariërs [11] de weigering van de Commissie om de toekomstige evaluatieresultaten voor de ´Farm to Fork´-strategie en de Biodiversiteit Strategie (Green Deal) over te nemen in haar voorstel voor de herziening van het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid.

* Pesticiden en genetische modificatie

Volgens het blad Euractiv [11] zijn een aantal Europarlementariërs zeer ontevreden over hoe in de Green Deal wordt gerefereerd aan genetische modificatie en aan bovengrenzen voor het gebruik van pesticiden, antibiotica en kunstmest. De definitieve versie van de Green Deal bevat zwakkere doelstellingen dan tot nu toe waren aangegeven, aldus een woordvoerder van de Groenen in het EP.

Waar voorheen werd gesproken over een 50% afname van het pesticidegebruik in 2030 en over nieuwe reductiedoelen voor kunstmest, gaat het nu over ¨een aanzienlijk reductie¨ van pesticiden en kunstmest.
In haar Green Deal lijkt de Commissie ook de weg open te houden voor de inzet van de controversiële CRISPR-cas techniek door die niet expliciet te benoemen als vorm van genetische modificatie. Dit ondanks het feit dat het Europese Hof voor Justitie in juli 2018 bepaalde dat planten die met deze techniek zijn geteeld wel als GM (genetische gemodificeerd) moeten worden aangemerkt en dat ze niet mogen worden verhandeld in de EU. De bewoording in de Green Deal kan er toe leiden dat CRISPR-cas niet hoeft te worden geëvalueerd door de EFSA . Ook zou het dan niet meer onder de wetgeving voor etikettering en consumentenbescherming vallen. Dit ondergraaft het voorzorgsprincipe.

* Emission Trading System en Carbon Border Tax

In de Koolstof Grens Belasting zijn bepalingen opgenomen voor extra heffingen op de import van producten met een grote klimaatvoetafdruk. Dit is bedoeld om de afzet van Europese bedrijven te beschermen die minder vervuilend maar wel duurder produceren.

Volgens Carbon Market Watch [12] werkt dit niet zolang de EU niet eerst de ´gratis toewijzing´ (free allocation) onder het Emission Trading System afschaft. Bedrijven kunnen per veiling rechten opkopen om meer broeikasgassen uit te stoten dan wat maximaal is toegestaan. En in sommige gevallen krijgen ze zelfs gratis rechten toegewezen. Op deze wijze beschermt het ETS de belangen van vervuilende bedrijven ten koste van het klimaat. Door de combinatie van Koolstof Grens Belasting en gratis toewijzing onder het ETS is de industrie dubbel beschermd en is er geen stimulans om de eigen CO2-uitstoot terug te dringen.

Door de gratis toewijzing van uitstootrechten kan de industrie ruim 90% van de CO2 zonder kosten lozen. De gratis toewijzing leverde de zware industrie tussen 2008 en 2015 een meevaller op van 25 miljard euro! De jaarlijkse CO2-uitstoot door de zware industrie is sinds 2012 ongewijzigd en een daling per 2030 ligt niet in de verwachting.
Verder moet het voorstel voor Industriële Strategie volgens Carbon Market Watch in overeenstemming worden gebracht met klimaatneutraliteit op basis van strengere, bindende normen voor installaties en materialen.

* ¨Groene financiering hapert¨

De Green Finance Observatory [13] ¨verwelkomt¨ een aantal maatregelen uit de Green Deal, maar is ook bezorgd over andere onderdelen.

– De voorgenomen opname van nieuwe sectoren in het Emission Trading System is problematisch. Het legt de nadruk op het verzachten van de gevolgen van klimaatverandering in plaats van op het voorkomen ervan, en het bevat geen prijsdrukmiddel.
– De herziening van de ETS staat de inzet van kredieten uit de nieuwe koolstofmarkten toe. Zo dreigen de maximale uitstootnormen opnieuw te worden overschreden.
– Om de opwarming van de aarde te beperken tot maximaal 1,5 graad Celsius moeten de subsidiëring van fossiele brandstoffen stoppen en moeten die brandstoffen worden uitgefaseerd.
– Klimaatneutraliteit moet uitgaan van het beperken van Koolstof Afvanging en Opslag (CCS) tot aantoonbaar onvermijdbare emissies om te voorkomen dat CCS wordt meegerekend als emissiereductie. In de Green Deal moeten aparte doelstellingen worden opgenomen voor emissiereducties en voor negatieve emissies (CSS).
– De doelstellingen in de Biodiversiteit Strategie voor 2030 moeten uitgaan van bindende milieuregels en niet van biodiversiteitcompensatie of een kredietmarktsysteem voor habitats [14].
– De doelstellingen voor bebossing en herbebossing in Europe mogen niet worden gefinancierd via mechanismen voor koolstofcompensatie vanwege hun negatieve gevolgen. Ook mogen bebossing en herbebossing niet gelijk worden gesteld aan reductie van fossiele uitstoot.
– De nieuwe Strategie voor Aanpassing aan Klimaatverandering moet uitgaan van principes van nationale solidariteit ten aanzien van natuurlijke rampen. En niet van staten die hun rol als ´verzekeraar van laatste instantie´ overdragen aan particuliere (her)verzekeraars en financiële markten. Ook moet de verwijzing naar ´natuurlijke oplossingen´ in deze strategie worden verduidelijkt. Want die is meestal gebaseerd op betekenisloze en misleidende monetaire waarderingen van stukken natuur en wordt meestal gefinancierd via compensatiemechanismen.

Een hele lijst kritiekpunten dus.
Kan de olietanker van de Green Deal nog tijdig worden gestopt?

Noten:
[1] ¨Communication on the European Green Deal (COM(2019) 640 final), Europese Commissie, 11 december 2019 (https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/european-green-deal-communication_en.pdf).
[2] De structuur daarvoor is het Regulatory Cooperation Forum met een hoofdrol voor het CETA Joint Committee. Zie: ¨The role of Treaty Committees in CETA and other recent – Q&A Prof. dr. Wolfgang Weiss),¨ foodwatch, 30 oktober 2019 (https://www.politico.eu/wp-content/uploads/2019/10/Questions-and-Answers_CETA-Treaty-Commitees.pdf?utm_source=POLITICO.EU&utm_campaign=05904df138-EMAIL_CAMPAIGN_2019_11_04_05_52&utm_medium=email&utm_term=0_10959edeb5-05904df138-189017913).
[3] ¨The ´innovation principle´ trap – Industries behind risky products push for backdoor to bypass EU safety rules,¨ Corporate Europe Observatory, 5 december 2018 (https://corporateeurope.org/en/environment/2018/12/innovation-principle-trap).
[4] ¨Annex – Roadmap and key actions to the European Green Deal¨ EC, 11 december 2019 (https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/european-green-deal-communication-annex-roadmap_en.pdf).
[5] ¨European Green Deal misses the mark¨, Greenpeace European Unit, 11 december 2019 (https://www.greenpeace.org/eu-unit/issues/climate-energy/2517/european-green-deal-misses-the-mark/).
[6] ¨The Big Bad Fix- Case Against Climate Geoengineering,¨ Heinrich Böll Stiftung, ETC Group en Biofuelwatch, 30 november 2017 (https://etcgroup.org/sites/www.etcgroup.org/files/files/big_bad_fix_2017_us_v7_4web.pdf).
[7] ¨EU report warns pursuit of ‘growth’ is incompatible with environmental protection,¨ Greenpeace European Unit, 4 december 2019 (https://www.greenpeace.org/eu-unit/issues/climate-energy/2505/eu-report-warns-pursuit-of-growth-is-incompatible-with-environmental-protection/).
[8] ¨Obscure energy treaty could thwart EU green deal¨ Foe Europe, 9 december 2019 (https://www.foeeurope.org/obscure-energy-treaty-thwart-green-deal-091219) en ¨Open letter on the Energy Charter Treaty (ECT),¨ CSOs, 9 december 2019 (https://www.asso-sherpa.org/open-letter-on-the-energy-charter-treaty-ect).
[9] ¨Mercosur: vrijhandel tegen klimaat,¨ AnderEuropa, 10 december 2019 (https://www.andereuropa.org/mercosur-vrijhandel-tegen-klimaat/) en ¨EU-Mercosur trade deal will intensify the climate crisis from agriculture,¨ GRAIN, 25 november 2019 (https://www.grain.org/en/article/6355-eu-mercosur-trade-deal-will-intensify-the-climate-crisis-from-agriculture).
[10] ¨2,500 scientists urge EU to reform environmentally ‘damaging’ CAP,¨ Eurativ, 5 november 2019 (https://www.euractiv.com/section/agriculture-food/news/2500-scientists-urge-eu-to-reform-environmentally-damaging-cap/). Zie ook de brief van NGOs aan de EU-raad over klimaat en landbouwbeleid van 4 november 2019:
https://mk0eeborgicuypctuf7e.kinstacdn.com/wp-content/uploads/2019/11/NGO-Letter-to-Finnish-Presidency-on-CAP-Conditionality-Nov-2019-1.pdf.
[11]¨European Green Deal vague on pesticides, genetic engineering¨ Euractiv, 13 december 2019 (https://www.euractiv.com/section/agriculture-food/news/european-green-deal-vague-on-pesticides-genetic-engineering/).
[12] ¨EU carbon market needs an overhaul to deliver Green Deal,¨ Carbon Market Watch, 11 december 2019 (https://carbonmarketwatch.org/2019/12/11/eu-carbon-market-needs-an-overhaul-to-deliver-green-deal/).
[13] ¨Green Deal: the devil is in the (future) details,¨ Green Finance Observatory, 11 december 2019 (https://greenfinanceobservatory.org/2019/12/11/eu-green-deal-the-devil-is-in-the-future-details/).
[14] Habitat banking: een markt voor de aankoop van kredieten voor acties met een gunstige biodiversiteitsresultaat om een milieuschade elders te compenseren.Zie ook mijn artikel ¨Niet de kat op het spek binden, wijs New Green Deal en New Deal for Nature af!¨ van oktober 2019.