Het ESF: tijd om serieus te worden.

origineel op opendemocracy.net Vertaling: Tijn van Beurden.

Toen ze de “gratis-thee” jongen tot zwijgen brachten, wist ik dat er iets mis was.

Een vriendelijke jongeman had een ketel, kopjes en een paar pakjes thee meegenomen in Alexandra Palace, plaats van het derde ESF, en had zich in een hoek van de grote hal geïnstalleerd, onder een vertederend bord waarop met viltstift stond geschreven: “gratis-thee”.
Hij opperde een bijdrage voor zijn plaatselijke vredesgroep in ruil voor de drankjes. Een enthousiaste rij had zich gevormd.

Dit was, dacht ik bij mezelf, het soort van kleine maar belangrijke details dat evenementen als deze de moeite waard maakte. Dit was tenslotte waar het om ging: mensen van het hele continent die ervaringen delen, vrije ruimte, inspiraties en gratis drankjes op zoek naar een betere wereld.

Het duurde niet erg lang. Al snel kwam er een bewaker met een krakende walkietalkie. Een kort gesprek volgde waarin de gratis-thee jongen vriendelijk maar dringend werd verzocht te stoppen met zijn vrijgevigheid. Hij was naar het schijnt in directe concurrentie met de officiële cateraars die 2,00 per kop vroegen. Stille verontwaardiging volgde. Een potentiële drinker begon de bewaker lastig te vallen, maar de gratis-thee jongen probeerde de zaak te kalmeren. “Het is okay” zei hij berustend. “Hij doet alleen maar zijn werk.”

Het ESF was geen succes. Het was ook niet echt een mislukking, en het was zeker geen ramp. Niettemin, waren er diepgaande problemen die door veel mensen werden opgemerkt en becommentarieerd. Het voorval met de gratis-thee jongen was slechts een van de vele ervaringen.

In dit artikel zal ik proberen eerlijk uiteen te zetten wat naar mijn mening de sterke en zwakke punten van dit evenement in Londen waren. Wat anderen ook van mijn analyse denken, het is belangrijk dat iedereen in staat is hier openlijk over te debatteren. Want alleen op die manier zal het sneeuwbaleffect fenomeen dat het sociaal forum is, in staat zijn om in de juiste richting te groeien en enige vergissingen uit het verleden vermijden.

Open of gesloten deuren?

Laten we beginnen met de problemen tijdens het evenement. Het gratis-thee jongen verhaal was kenmerkend voor een groter probleem met de organisatie van het hele forum. Niet alleen de manier waarop het was georganiseerd, maar de onderliggende beginselen van de organisatie.

Eerdere sociale fora waren grotendeels open evenementen. Toegangsprijzen werden, zo ze al bestonden, bewust laag gehouden, ruimtes werden ter beschikking gesteld aan alle deelnemers, in vrije accommodatie werd voorzien en organiserende comités waren zeer democratisch, soms tot op het frustrerende af. Dit alles in overeenstemming met de algemene beginselen van de sociale fora beweging om vrije open ruimtes te creëren, vrije grotendeels niet- hiërarchische democratische ruimtes voor een serieus debat over de toekomst.

In Londen lagen de zaken helaas nogal anders. Het was niet mogelijk om binnen te komen zonder een kaartje van 42,00 te kopen (ofschoon er uitzonderingen waren). Als men met een eigen evenement wilde meedoen, werd men geacht meer dan 280,- op te hoesten voor dat voorrecht.

Eten, het meeste was vreselijk. En werd, (toevallig?) verzorgd door commerciële ondernemingen, die laagbetaalde krachten met lange werktijden in dienst hadden.
Het hele evenement leek heel commercieel, centraal georganiseerd en op een vreemde manier in tegenspraak met veel waarvoor deze beweging altijd stond. Het had al met al meer weg van een grote handelsbeurs (of een Labour partij congres, zoals een ontevreden activist het nogal ironisch stelde) dan van een open en onbevooroordeeld forum.

Controle freaks

Veel van dat alles werd veroorzaakt door de manier waarop het evenement was georganiseerd. Al langer dan een jaar is er serieuze kritiek geweest op de manier waarop de organisatoren probeerden het proces zelf te controleren in plaats van het te openen voor alle nieuwkomers. Men zal niet verbaasd zijn, als men ontdekt dat de voornaamste organisatie de notoir antidemocratische Socialist Workers Party (SWP) was. Maar, de combinatie met de Greater London Authority (GLA) van Ken Livingstone die ongeveer 550.000,- ter beschikking stelde aan het evenement, was machtig en frustrerend voor velen.

Dave Timms, voorlichter van de World Development Movement, was betrokken bij het lange organisatie proces van het Londense ESF. Hij legde mij uit hoe de SWP er vanaf het begin aan gewerkt heeft om van het Londense forum hun evenement te maken en hun agenda op te leggen.

“Ik ben in veel vergaderingen geweest waar tenminste eenderde van de aanwezigen op een of andere manier SWP leden waren” legt hij uit. “Het zijn altijd dezelfde mensen, ze stelden vergaderingen consequent eenzijdig samen en stemden voor hun eigen mensen als voorzitter, spreker en organisator. Dikwijls hadden we vergaderingen in G.B. die door de SWP eenzijdig werden gedomineerd. Dan legden we dit op Europees niveau voor en Europese activisten draaiden dan alle besluiten terug en beklaagden zich over het gebrek aan democratie in het Britse activisme.” Timms is niet alleen. Leidende NGO’s in G.B. en veel Europese activisten groepen die bij het organisatieproces van het ESF 2004 waren betrokken, hadden gelijke klachten. In juni publiceerde het Italiaanse ESF comité een verklaring, over hoe de SWP zich had gedragen op een Europese vergadering. “Ze wilden nooit in een echte dialoog treden, ze probeerden hun eigen manier op te leggen, waren dikwijls arrogant of gebruikten chantage, weigerden herhaaldelijk beslissingen en rechten te accepteren, waarover al uren daarvoor was besloten. Het resultaat was dat veel van de andere delegaties wanhopig waren en dikwijls gedwongen waren de stem verheffen of weg te gaan.”

Het lijdt geen twijfel, dat de SWP en de GLA er alles aan deden om te verzekeren dat de hoofelementen van het evenement, van de gekozen thema’s voor de debatten tot de geselecteerde sprekers en voorzitters, zoveel mogelijk in hun handen zouden komen. Het gevolg was dat veel activisten zelfs weigerden om te komen. Een alternatieve ESF ergens anders in Londen houden? Velen die dat deden waren teleurgesteld. Zo erg zelfs dat 300 mensen een meeting binnendrongen, waar Ken Livingstone zou spreken, om te protesteren tegen het ondemocratische gehalte van het forum.

Nick Dearden van War on Want, die al jaren betrokken is bij het organiseren van fora, vertelde me dat dit tot dusverre het slechtste was. “Het heeft echte verbittering veroorzaakt” zei hij tegen mij. “De SWP heeft letterlijk de hele beweging in Europa weggejaagd. Zelfs hun voormalige bondgenoten willen niet meer met ze samenwerken. Ik denk dat dit evenement ons eigenlijk terug zet in de tijd.” Of Dearden gelijk heeft of niet met zijn pessimistische analyse, er is zeker geen gunstige sfeer ontstaan die sociale fora verondersteld worden te creëren.

Wat indrukken

In 2003 schreef Susan Richards over de pogingen van “onbuigzaam” links om de agenda te bepalen op het World Social Forum in Porto Alegre in Brazilië. Zulke pogingen, schreef ze, begrepen de aard van de sociale fora niet: het zijn geen “evenementen” die van boven gecontroleerd moeten worden, maar happenings, die sterker worden van beneden uit. Daar had ze gelijk in: in Londen toonde “onbuigzaam” links weer dat ze geen idee hadden wat dit eigenlijk zou moeten zijn, en dat ze niet erg geïnteresseerd waren.

Het gevaar is echter dat hun pogingen om deze beweging voor zichzelf te gebruiken, precies die mensen die de beweging mogelijk maakten, weg zouden kunnen jagen en in plaats daarvan een uitgeholde structuur vol linkse retoriek achterlaten. Dat zou nauwelijks de eerste keer zijn.

Deze organisatiestructuur is gedeeltelijk, maar zeker niet helemaal verantwoordelijk voor een ander probleem. Veel mensen hadden opgemerkt hoe veel sprekers op de bijeenkomsten
en plenaire zittingen een zelfde indruk hadden. Een bezoeker vertelde mij somber dat het er op leek alsof elk panel bestond uit twee saaie vakbondsleden en een Trotskist. Dat was een overdrijving, maar het gaf wel enigszins de sfeer weer op het forum, waarvan tenminste de belangrijkste evenementen gekleurd leken door de dode hand van oud links.

Maar er is meer. Dit is niet iets waarvoor dit forum, of zelfs de Europese Sociale Fora in het algemeen verantwoordelijk voor zijn, maar dit is een probleem dat overal opduikt waar radicalen samenkomen.
Het probleem is tweevoudig. Ten eerste er is te veel belangstelling voor wat er mis is, en te weinig voor wat we er aan kunnen doen, en hoe. We weten allemaal dat het mondiale kapitalisme stinkt. We weten allemaal dat oorlog verschrikkelijk is, Amerikaanse buitenlandse politiek slecht is, racisme niet leuk is en dat olie maatschappijen onethisch zijn.
Hebben we dan spreker na spreker nodig om ons dat te vertellen? Waarom moeten we iets van deze drie kostbare dagen besteden aan het herhalen van waarheden en onszelf een schouderklopje geven dat we het toch zo met elkaar eens zijn, hoe slecht de dingen zijn. Vijf jaar geleden was dat nuttig. Nu is het niet nodig.

Dit voert ons naar het tweede aspect van het probleem: waarom zijn zo veel mensen het hier eens over zoveel zaken? Dat mag vreemd lijken voor een forum waarin Trotskisten, anarchisten en NGO-gematigden elkaar dikwijls bij de keel grepen.

Neem bijvoorbeeld een debat met als titel “Hijab: vrouwenrecht om te kiezen”, dat handelde over de Franse wet die religieuze symbolen uit de school weert. Er waren zeven panelleden en ze waren het allemaal met elkaar eens. De Franse wet was “racistisch” en “Islamofoob” en deel van een wereldwijde samenzwering tegen Moslims door het racistische westen. Iedere spreker verwees naar de wet als een “hoofddoekverbod” terwijl werd nagelaten te vermelden dat de wet alle opvallende religieuze symbolen verbiedt, inclusief keppeltjes (waarom geen panel van boze joden die daarover klaagden?) Sommige toehoorders voelden zich bedrogen, en terecht. In wat voor soort debat komen geen tegenovergestelde meningen voor? En welke “progressieve” beweging bevordert de zaak van de religieuze uitzondering en vermeldt het secularisme, dat lang een belangrijk element van links was, nauwelijks.

Keer na keer werd er een “lijn” getrokken door panels met mensen die nagenoeg identieke opvattingen hadden over zulke verschillende onderwerpen als Israël (“apartheidsstaat”), George Bush (een “fascist”), Irak (“imperialistische oorlog”), immigratie controles (“racistisch”). We moeten ons zeker niet alleen afvragen, waarom zo weinig mensen de consensus durfden uit te dagen, maar waarom was er een überhaupt een consensus, die zo agressief en dikwijls ondoordacht werd gebracht. En nu we het er toch over hebben, hoe kan iemand van boven de 16 de slogan “one solution: revolution” met een onbewogen gezicht zingen, op een bijeenkomst die verondersteld wordt te analyseren wat we feitelijk kunnen doen?

Ik weet niet zeker of ik de antwoorden heb. Ik weet dat er altijd aardig wat ondoordacht extremisme aanwezig zal zijn op een evenement dat gewijd is aan radicale politiek. Maar ik weet ook dat mijn geduld wat opraakt en dat ik niet de enige ben. Zou ik, zo vroeg ik me verschillende keren af in het weekend, een niet-politieke of onpartijdige vriend hier mee naar toe nemen en hem trachten te bekeren? Nee. Waarom niet? Omdat ik te veel in verlegenheid zou worden gebracht door al de papierverkopende, vlagzwaaiende, zingende, ondoordachte grootdoenerij op te veel plaatsen van het forum. Dit evenement moet vrij snel bewegen in de richting van serieus nadenken en serieuze actie: evenementen als deze zouden de weg moeten wijzen. Als geheel deed dit evenement dat niet.

Van uitwisseling naar oplossingen.

Maar ze kunnen het. Voor ik, of de lezer, te depressief raak over dit alles, laten we kijken naar wat wel werkte tijdens het Londense evenement en het sociaal forum in het algemeen en wat verbeterd zou kunnen worden in de toekomst.

Ten eerste, het is altijd de moeite waard een vanzelfsprekend, maar over het hoofd gezien punt te herhalen: het is een wonder dat gebeurtenissen als deze überhaupt plaatsvinden. Het sociaal forum begon zijn leven in Porto Alegre net vier jaar geleden. Het was een eenmalige poging. Niemand wist wat daarna zou komen. Een massa explosie van fora over de hele wereld, van internationaal tot stedelijk niveau, en alles daartussenin, is eruit voortgekomen. Ieder evenement is een positieve vooruitkijkende aangelegenheid (of wordt verondersteld dat te zijn).Ze gaan over verandering en hoe dat te bereiken. In minder dan vijf jaar zijn ze een mondiaal fenomeen geworden, wat beter dan wat ook aantoont dat er een echt en groeiend verlangen naar belangrijke veranderingen bij veel mensen van de wereld bestaat.

Dat dit forum er kwam was op zich een hele prestatie. En ondanks de verre van perfecte manier waarop het was georganiseerd, was het toch een gelegenheid waar een grote diversiteit aan mensen vanuit heel Europa en verder samen konden komen en praten, debatteren, en mogelijk het belangrijkste, plannen hoe ze in de toekomst samen kunnen werken.

Dit brengt ons bij het tweede positieve aspect van het evenement: de diversiteit. Hoe hard de SWP ook heeft geprobeerd, ze konden het forum niet tot Trotskisten alleen beperken, en een grote variëteit aan mensen was aanwezig. Er waren naar schatting 25.000 mensen en velen kregen de kans om kennis te maken met zaken die ze nooit eerder hadden ontmoet. De voortdurende onderdrukking van het Iraanse volk door het Islamitische regime bijvoorbeeld:
een aantal Iraanse vluchtelingen kwam op het forum met een verontrustend beeld van de brutaliteit van de mullahs. Een soortgelijke kraam bracht de realiteit van het leven in Birma onder de aandacht, terwijl vakbondsmensen uit Colombia spraken over de onderdrukking van hun leden door het militaire regime, en om solidariteit vroegen.

Dan was er de “assemblee van de sociale bewegingen”, een groot en groeiend deel van alle sociale fora, waarin grassroots groepen van over heel Europa samenkwamen om te discussieren over het delen van middelen en gemeenschappelijke campagne onderwerpen voor 2005. Waar anders zou een dergelijke meeting gehouden kunnen worden?

Er waren ook oplossingen. Niet zoveel als er zouden moeten zijn en ze kregen ook niet de aandacht die ze verdienden; maar ze waren er. Panels deden voorstellen om iets te doen aan de klimaat verandering en ecologische verplichtingen. Er waren kramen die duurzame energie oplossingen voorstonden. Economen brachten plannen onder de aandacht om de wereldeconomie radicaal te hervormen. Boeren vroegen aandacht voor voedsel soevereiniteit als een politiek wapen, en gemeentebestuurders hadden de participerende begrotingen, “een idee in opkomst”, die ze de afgelopen jaren in de praktijk hadden toegepast. Als je wist waar naar toe te gaan, was er genoeg om je te inspireren.

Maar het was niet genoeg. Het volgende Europees forum dat in 2006 in Griekenland wordt gehouden, moet beter werken. Een vraag moet worden gesteld: willen we dat deze evenementen een serieus beeld geven van de alternatieven voor de bestaande orde? Willen we echte, harde moeilijke discussies over wat te doen, hoe te doen, samen, met alle harde werk, serieus denken, strategische verschillen en politieke strijd die dat met zich meebrengt? Of willen in plaats daarvan een geruststellend beeld van onze woedende oppositie tegen alle Slechte Dingen in de wereld, waarna we een grote mars houden en dan naar huis gaan en dezelfde dingen doen die we daarvoor deden? De eerdere weg zou tot iets groots kunnen leiden. De laatste zou tot uitdoving van deze beweging kunnen leiden.

Twee kanten van links.

Veteraan activiste Suzan George bracht dit heel sterk naar voren, in een van de beste evenementen van het forum. Voor mij somde dit evenement de kracht en de zwakte van het hele weekend op. Het was een debat getiteld “Leven na het Kapitalisme”, en zij zat in het panel.

Vooraf gaf ze een waarschuwing. “Er is een grote mogelijkheid dat deze onstabiele mondiale economie in elkaar zou kunnen storten. We zouden dan met een Weimar-type situatie kunnen worden geconfronteerd. We zouden oorlog, dictatuur, instabiliteit en een militaire machtsovername kunnen meemaken. Denk eraan dat het leven na het kapitalisme erger zou kunnen zijn dan wat we nu hebben. Deze beweging moet er serieus over nadenken hoe we deze uitkomst zouden kunnen voorkomen. We moeten het kapitalisme even serieus nemen als het zichzelf neemt, want het is meedogenloos.”

George gaf na haar waarschuwing een aantal positieve suggesties, die het publiek enthousiast leken te maken. Daaronder was een crash programma om de klimaatsverandering tegen te gaan; een internationaal verrekenkantoor om derde-wereld schulden onmogelijk te maken in de toekomst; wetgeving waardoor ondernemingen gesloten of “omgevormd” kunnen worden na schendingen; het oprichten van mondiale publieke ondernemingen om duidelijk publieke goederen en diensten te leveren, zoals software en medicijnen, waarbij de markt faalt die eerlijk te verdelen; en het instellen van een “ongelijkheids ratio” om te verzekeren dat zorg voor mensen die beneden de armoedegrens komen, gelijk opgaat met de zorg die mensen boven een acceptabele welvaartsgrens ontvangen.

Dit was intrigerende en in beginsel inspirerende materie. Toen ging George zitten, en een andere George stond op, George Galloway, parlementslid en leider van de Respect coalitie.
De tegenstelling was opmerkelijk en veelzeggend. Waar de toespraak van Suzan George een bedachtzame ontleding van de zwakheden van onze eigen beweging was, en een serieuze poging om structurele oplossingen voor enkele van de belangrijkste wereldproblemen te vinden, sloeg George Galloway’s, bombastische taal uit over de wonderen van Castro’s Cuba.
Hij raasde, hij fulmineerde, hij loeide, hij beschuldigde en hij liet precies zien, hoe we de zaak niet vooruit kunnen helpen.

Het verschil was volkomen, en er lag een duidelijke aanwijzing in opgesloten. Want dit sociaal forum toonde de duale natuur van deze beweging. Aan een kant is er oud links, zonder ideeën, gekrompen in aantal en invloed, dat al zijn lessen uit het verleden haalt. Door de afwezigheid van massa ondersteuning is het gedwongen om heimelijke tactieken toe te passen om zijn invloed te handhaven.

Aan de andere kant is er een nieuwe, nog steeds jonge beweging van mensen “een nieuwe generatie” die ziet dat de oplossingen van de problemen van de hedendaagse wereld nieuw en vooral democratisch moeten zijn. Noch Castro noch Marx, noch George Galloway gaat ons redden. Eerlijk debat, serieuze analyse, zeer hard werken en een vastberadenheid om tegen de macht op te staan, zouden dat net kunnen.

Het probleem is dat er geen garantie is dat we zullen slagen. Suzan George, wederom, legde het als volgt aan het publiek uit: “ik ben 70 nu, en ik heb een eerdere radicale beweging zien groeien en daarna afsterven. Er is geen garantie dat het niet opnieuw zal gebeuren. De weg van hier, naar het Leven Na het Kapitalisme zal een zeer lange en moeilijke weg zijn. Laten we die niet moeilijker maken dan noodzakelijk.”

Het is inderdaad tijd om serieus te worden.

(Dit artikel was oorspronkelijk op GlobalInfo gepubliceerd door Paul Kingsnorth.)