Ga naar de inhoud

Het Main Street Manifesto: Precariaat aller landen verenigt U! (Deel 1).

De historische protesten in Amerika hadden al veel eerder moeten plaatsvinden, niet alleen als reactie op racisme en politiegeweld, maar ook als een opstand tegen de verschanste plutocratie. Met een groeiend aantal Amerikanen dat in werkloosheid en economische onzekerheid vervalt, terwijl multinationale ondernemingen bail-outs krijgen en hun arbeidskosten verlagen, was een nieuwe proletarische revolutie (2018) onvermijdelijk.

8 min leestijd

(Door Nouriel Roubini, 24 juni 2020 plaatje bwo MR, uit Puck magazine in 1883, “The Protectors of Our Industries”. (Photo credit: ProMarket.org, vertaling door Henry Van Maasakker, noten zijn van de vertaler).

NEW YORK – De massale protesten na de moord op George Floyd door een politieagent in Minneapolis gaan over systemisch racisme en politiegeweld in de Verenigde Staten, maar ook over zoveel meer. Degenen die in meer dan 100 Amerikaanse steden de straat op zijn gegaan, belichamen een bredere kritiek op president Donald Trump en wat hij vertegenwoordigt. Een enorme onderklas-se van steeds meer in de schulden rakende, tot de onderklasse veroordeelde Amerikanen – Afro-Amerikanen, Latino’s en, in toenemende mate, witte Amerikanen – komt in opstand tegen een kapitalistisch systeem dat heeft gefaald.

Dit fenomeen beperkt zich natuurlijk niet tot de VS. Alleen al in 2019 schokten massale demon-straties Bolivia, Chili, Colombia, Frankrijk, Hong Kong, India, Iran, Irak, Libanon, Maleisië en Pakistan, onder andere landen. Hoewel deze episodes elk verschillende triggers hadden, weerspiegelden ze allemaal wrok over economische malaise, corruptie en een gebrek aan economische kansen.

Dezelfde factoren verklaren mede de toenemende electorale steun van populistische en autoritaire leiders in de afgelopen jaren. Na de financiële crisis van 2008 probeerden veel bedrijven hun winst op te voeren door de kosten te drukken, te beginnen met de arbeidskosten. In plaats van werknemers aan te nemen met formele arbeidscontracten met goede lonen en uitkeringen, gingen bedrijven over op een model gebaseerd op deeltijdwerk, werk op uurbasis, gig, freelance en contractwerk, waardoor wat de econoom Guy Standing een “precariaat” noemt, ontstond. Binnen deze groep, legt hij uit, heeft “interne verdeeldheid geleid tot het zwartmaken van migranten en andere kwetsbare groepen, en sommigen zijn vatbaar voor de gevaren van politiek extremisme”.

Vervreemd en onzeker

Het precariaat is de hedendaagse versie van het proletariaat van Karl Marx: een nieuwe klasse van vervreemde, onzekere arbeiders die rijp zijn voor radicalisering en mobilisatie tegen de plutocratie (of wat Marx de bourgeoisie noemde). Deze klasse groeit opnieuw, nu ondernemingen die diep in de schulden zitten reageren op de COVID-19-crisis zoals ze deden na 2008: bail-outs nemen en hun winstdoelstellingen halen door de arbeidskosten te verlagen.

Eén segment van het precariaat bestaat uit jongere, lager opgeleide blanke religieuze conservatieven in kleine steden en semi-landelijke gebieden die in 2016 op Trump stemden. Ze hoopten dat hij daad-werkelijk iets zou doen aan het economische “bloedbad” dat hij in zijn inaugurele rede beschreef. Maar terwijl Trump zich kandidaat stelde als een populist, heeft hij geregeerd als een plutocraat, met het verlagen van belastingen voor de multinationale ondernemingen en 1% rijksten, het neerslaan van werknemers en vakbonden, het ondermijnen van de Betaalbare Gezondheidswet (Obama care) waardoor 24 miljoen Amerikanen uit de arme en middenklasse die nu zonder gezondheidszorg zitten, en anderszins het begunstigen van beleid dat veel van de mensen die op hem stemden pijn deed.

Voordat COVID-19 of zelfs Trump op het toneel verscheen, stierven elk jaar ongeveer 80.000 Ameri-kanen aan een overdosis drugs, en nog veel meer werden het slachtoffer van zelfmoord, depressie, alcoholisme, obesitas en andere levensstijl gerelateerde ziekten. Zoals de economen Anne Case en Angus Deaton in “Deaths of Despair and the Future of Capitalism” (2020) laten zien, hebben deze pathologieën wanhopige, lager opgeleide, niet- of onderbezette blanken in toenemende mate getrof-fen – een cohort waarin de midlife-sterfte is gestegen.

Maar het Amerikaanse precariaat bestaat ook uit stedelijke, universitair opgeleide seculiere progressieven die zich de afgelopen jaren hebben gemobiliseerd achter linkse politici zoals senatoren Bernie Sanders uit Vermont en Elizabeth Warren uit Massachusetts. Het is deze groep die de straat op is gegaan om niet alleen raciale rechtvaardigheid te eisen, maar ook economische kansen (inder-daad, de twee kwesties zijn nauw met elkaar verweven).

Stijgende Ongelijkheid

Dit zou geen verrassing moeten zijn, gezien het feit dat de inkomens- en vermogensongelijkheid al tientallen jaren toeneemt, als gevolg van veel factoren, waaronder globalisering, handel, migratie, automatisering, de verzwakking van georganiseerde arbeid, de opkomst van winner-take-all-markten en rassendiscriminatie. Een raciaal en sociaal gesegregeerd onderwijssysteem, voedt de mythe van de meritocratie (je maatschappelijke positie wordt bepaald conform je inspanningen) terwijl het de positie van elites consolideert, wiens kinderen consequent toegang krijgen tot de beste academische instellingen en vervolgens de beste banen aannemen (meestal trouwen ze onderweg met elkaar, waardoor de omstandigheden worden gereproduceerd waarvan ze zelf hebben geprofiteerd).

Deze trends hebben ondertussen politieke terugkoppelingsmechanismen gecreëerd door middel van lobbyen, campagnefinanciering en andere vormen van invloed, waardoor een belasting- en regel-gevings-regime dat de rijken ten goede komt, verder wordt verankerd. Het is geen wonder dat, zoals Warren Buffett beroemd grapte dat het marginale belastingtarief van zijn minister hoger is dan het zijne. Plutocraten zoals Trump en zijn trawanten plunderen de VS al tientallen jaren, met behulp van hightech financiële instrumenten, mazen in de belasting- en faillissementswetgeving en andere methoden om rijkdom en inkomen uit de middenklasse en de arbeidersklasse te halen.

Of, zoals een satirische kop in The Onion het onlangs verwoordde: “Protesteerders bekritiseerd voor het plunderen van bedrijven zonder eerst een Private Equity firma op te richten.” Plutocraten zoals Trump en zijn trawanten plunderen de VS al decennia lang, gebruik makend van high-tech financiële instrumenten, mazen in de belasting- en faillissementswetgeving, en andere methoden om rijkdom en inkomen te onttrekken aan de middenklasse en de werkende klasse. Onder deze omstandigheden is de verontwaardiging die Fox News commentatoren hebben geuit over een paar gevallen van plundering in New York en andere steden het toppunt van morele hypocrisie.

Het is geen geheim dat wat goed is voor Wall Street slecht is voor Main Street, en daarom hebben belangrijke beursindices nieuwe hoogtepunten bereikt nu de middenklasse is uitgehold en in diepere wanhoop is gevallen. Met de rijkste 10% die 84% van alle aandelen, en met de onderste 75% die helemaal geen aandelen bezit, doet een stijgende aandelenmarkt absoluut niets voor de rijkdom van twee derde van de Amerikanen.

Zoals de econoom Thomas Philippon laat zien in The Great Reversal (2019) verergert de concentratie van oligopolistische macht in de handen van grote Amerikaanse transnationale ondernemingen de ongelijkheid verder en laat gewone burgers gemarginaliseerd achter. Een paar gelukkige eenhoorns (startups met een waarde van $ 1 miljard of meer) gerund door een paar gelukkige twintigers zullen niets veranderen aan het feit dat de meeste jonge Amerikanen in toenemende mate een precair leven leiden met doodlopend optredens.

Zeker, de American Dream was altijd meer ambitie dan realiteit. Economische, sociale en inter-generationele mobiliteit zijn altijd tekortgeschoten in wat de mythe van de selfmade man of vrouw zou doen verwachten. Maar nu de sociale mobiliteit afneemt naarmate de ongelijkheid toeneemt, hebben de jongeren van vandaag gelijk om boos te zijn.

Het nieuwe proletariaat – het precariaat – komt nu in opstand. Om Marx en Friedrich Engels in Het Communistisch Manifest te parafraseren: “Laat de Plutocratische klassen beven voor een precariaat revolutie. De Precarianen hebben niets anders te verliezen dan hun ketenen. Ze hebben een wereld te winnen. Precaire arbeiders van alle landen, verenigt u!”

———–

(*) Roubini deelt Varoufakis analyse m.b.t. de actualiteit van het Communistisch Manifest uit het revolutiejaar 1848. Varoufakis (2018) geeft een overzicht van de actuele trends in het kapitalistisch wereldsysteem die zich pas na 1991 ontplooien om een nieuwe technologische revolutie op wereldschaal te ontketenen, zoals econo-mische groei, Big Tech-monopolies en schaalvergroting, de ontwikkeling en inzet van nieuwe technologieën (ICT, KI, digitalisering) leidend tot enorme uitstoot van arbeid, toenemende vermogens-, inkomens- en klassenongelijkheid uitmondend in een dalende winstvoet. Als tegentendens worden nieuwe markten aan-geboord, het industriële reserveleger (Rusland, China, India) uitgebreid en de uitbuitingsgraad opgevoerd dat de lonen verlaagt en de winsten verhoogt leidend tot mondiale onderconsumptie, overaccumulatie en crises. (link)

(*1) Het precariaat bestaat vooral uit arbeiders in dienstverlenende sectoren en bedrijfstakken, zonder rechten, bescherming en vertegenwoordiging door vakbonden. Een zich uitbreidend ‘dienstenproletariaat’ op wereld-schaal (link)

(*2) In de VS is sprake van een ‘economische klassenoorlog’ aldus Jack Ramus waarbij precarisering grote vormen aanneemt doordat via de voortdurende ontmanteling van de New Deal-wetgeving en vakbonden, deïndustria-lisatie en kapitaalexport (outsourcing/offshoring) er een groeiende arbeidsreserveleger wordt geschapen, waarbij vaste banen voor miljoenen arbeiders omgezet worden in ‘precaire banen’ met zeer lage lonen die in 30 jaar tijd nauwelijks zijn gestegen (link)

(*3) Zie de verklaring van de econome Elise Gould voor de U.S. House Ways and Means Committee (2019) (link)

(*4) Er is sprake van groeiende monopoliemacht waarbij de prijzen van producten (winstmarges) systematisch worden verhoogd ten koste van de investeringen, de lonen, de productiviteit en groei zoals van de Big Tech monopolies Google, Apple, Facebook, Amazon en Microsoft (GAFAM)(link)