Luddisme. Hypermoderniteit En Neo-totalitarisme In De Covid-19 Periode

(Door Tomás Ibánez, vertaling oorspronkelijk verschenen bij Libertaire Orde)

De opstandige wevers gehoorzaamden niet, zoals vaak wordt beweerd, aan technofobe motieven. Hun acties plaatsten zij in het kader van hun werk, waarbij zij zich erop beriepen de meest schadelijke gevolgen van de ‘vooruitgang’ van de kapitalistische uitbuiting tegen te gaan. Want de enige die erop vooruitging was de fabriekseigenaar.

Hieraan herinnert Tomás Ibánez (1944), een libertaire activist en anarchistische theoreticus; kind van naar Frankrijk gevluchte Spaanse anarchistische ouders. Hij is actief in allerlei anarchistische en syndicalistische bewegingen, eerst in Frankrijk, later, na terugkeer, in Spanje. Hij was docent sociale psychologie aan de Autonome Universiteit van Barcelona. Aan een deel van zijn werk is af te lezen dat het wordt gekenmerkt door een constante wens om het anarchistische gedachtegoed te vernieuwen en te actualiseren. Hieronder zijn visie op een zich ontwikkelend neo-totalitarisme, opgenomen op de Franse site La voie du jaguar [vertaald en bewerkt door thh.]

Nieuw kapitalistisch tijdperk en neo-totalitarisme

Tomás Ibánez: Het is vandaag de dag essentieel om het soort opstanden als die van de luddieten ‘opnieuw uit te vinden’. Ze moeten worden verplaatst van het gebied van de zuiver economische eisen, naar het meer directe politieke gebied van de strijd voor de vrijheid en tegen het nieuwe type totalitarisme. Dat laatste is al enige tijd in ontwikkeling en in de huidige Covid-19-crisis vindt het overvloedige brandstof om de ontwikkeling ervan te bespoedigen. [Het spiegelbeeld van die ontwikkeling vinden we terug in de afbraak van de rechtstaat; thh.]

Die verplaatsing van de economische sfeer betekent niet een onderschatting van het kapitalisme als de grootste vijand. Want het nieuwe type totalitarisme waarnaar ik verwijs is een absoluut fundamenteel onderdeel van het nieuwe kapitalistische tijdperk. Dat wordt gekenmerkt door de enorme technologische innovatie die de digitale revolutie was en nog steeds is.

Net als in het geval van de opstand van de Luddieten is ook deze opstand niet gebaseerd op technofobe motieven, maar heeft hij als belangrijkste stimulans de eis van vrijheid en autonomie. Er is het duidelijke besef dat, als we er niet in slagen de vooruitgang van het nieuwe totalitarisme te stoppen, de mogelijkheden van strijd en verzet tegen overheersing en uitbuiting ofwel onmogelijk zullen zijn, ofwel tot onbeduidendheid zullen worden gereduceerd.

Het is niet nodig om hier alle controle-instrumenten en -procedures te beschrijven die al op grote schaal worden toegepast of die beginnen te worden toegepast; informatie over dit onderwerp is overvloedig en voor iedereen toegankelijk. Het is ook niet nodig om de strijd te beschrijven die wordt gevoerd tegen de uitbreiding en veralgemening van de sociale controle. Ze zijn bekend en variëren van de acties van hackers tot het saboteren van 5G-antennes, van het thuislaten en wegwerken van mobiele telefoons, tot de meer collectieve activiteiten van het opbouwen van lokale en gemeenschapsnetwerken.

Ik denk echter dat het de moeite waard is om de nadruk te leggen op de onderliggende continuïteit in de veranderingen die het economisch systeem, in ieder geval in het Westen, heeft ondergaan. De wetenschappelijke rede heeft de voorwaarden geschapen om technieken, in de handen van producenten en ambachtslieden, om te zetten in technologieën waarvan het gebruik de omvang en de capaciteit van de lokale entiteiten overschrijdt. Dit heeft ertoe geleid dat een en ander zowel in het grootschalige productiesysteem als in de structuren van de staatsmacht is geïntegreerd.

Het is deze nauwe band tussen wetenschappelijke rede, technologie en machtsstructuren, economisch en politiek, die de hele geschiedenis van de moderniteit en het kapitalisme doorloopt en die de hypermoderniteit weerspiegelt waarin de digitale revolutie de band tussen de drie entiteiten die ik noemde, versterkt. Dit leidt tot een transformatie van het kapitalisme, dat nu wordt omgezet in een digitaal kapitalisme en een bewakingskapitalisme, dat zich ontwikkelt in de richting van een nieuw soort totalitarisme in de politieke sfeer. [In Nederland wordt dit per ‘noodwet’ geregeld, wat past in de bestaande ‘sanitaire uitzonderingsstaat’, zie: Noodwet RIVM coronabestrijding tijdelijk anonieme zendmastdata inzetten . Frankrijk is al een stap verder met de invoering van regelgeving rond ‘tracage’, het volgen van (persoonlijke) mobiele telefoons ten behoeve van het project ‘StopCovid’; thh.]

In tegenstelling tot eerdere totalitaire regimes zijn het de subjecten zelf die door elk van hun gedragingen voortdurend de elementen leveren die hun integrale onderwerping mogelijk maken. Het is hun eigen leven dat de apparaten van controle en normalisering voedt in een omgeving zonder uiterlijkheden, waarvan het belangrijkste instrument niet repressie is maar aansporing [dit laatste staat bekend als ‘nudging’, van ‘to nudge’, aansporen, ‘een duwtje in de rug geven’; thh.].

Bioveiligheid

Covid-19 heeft vleugels gegeven aan de ontwikkeling van geavanceerde sociale controlemaatregelen door de vraag naar ‘bioveiligheid’ die wordt gegenereerd door de angst van het publiek voor biologische gevaren. Sinds de afkondiging van de pandemie en het daarop volgende uitzonderingsdecreet is de Spaanse staat gespecificeerd met behulp van de formule van de ‘staat van alarm’ (l’état d’alert). Het laat er weinig twijfel over bestaan dat een groot aantal mensen zich er niet alleen niet tegen zou verzetten, maar ook bereid zou zijn zich te laten controleren en zich vrijwillig te onderwerpen aan de dwang van de zelfcontrole om de ziekte te voorkomen.

Dit coronavirus anticipeert ook op de meer dan waarschijnlijke opeenvolging van nieuwe pandemieën met een vergelijkbaar of groter gevaar. Het lijdt geen twijfel dat het biologische risico deel uitmaakt van de toestand van de mens zelf, hoewel de waarschijnlijkheid groot is dat het zich voordoet en de gevolgen ervan worden bevorderd door de huidige levensomstandigheden: grote menselijke agglomeraties die overspoeld worden door gigantische steden, globalisering die een constante en snelle handel op wereldschaal bevordert, transportmiddelen die onophoudelijke bevolkingsstromen opgang houden, verminderde investeringen in openbare gezondheidsdiensten en natuurlijk de achteruitgang van het milieu. [Het gaat hier om een ontwikkelingsverschijnsel dat een verre geschiedenis kent; vergelijk wat de libertaire Amerikaanse antropoloog James C. Scott opmerkt in zijn boek over ‘Zomia’ (2009), het gebied in Azië waar mensen naar vluchtten om aan de hen omringende staten te ontsnappen, mede om te ontkomen aan…epidemieën; zie ook zijn boek over de ‘graantheorie en de staat’ (2017) en ontwikkeling van overdraagbare ziektes en infecties van gewervelde dieren op mensen beschreven met de term ‘perfecte epidemiologische storm’ – duizenden jaren vóór de opkomst van het coronavirus; thh.]

Het is de moeite waard om op te merken dat de laatste van de factoren die ik heb genoemd, de achteruitgang van het milieu, slechts één factor meer is, en waarschijnlijk niet de belangrijkste, in de pandemie. Dit betekent niet dat we de milieurisico’s niet moeten bestrijden. Echter, een te grote aandacht voor deze risico’s kan opleveren dat de belangrijkste en meest directe bedreiging in verband met biologische risico’s worden verborgen en dat de aandacht wordt afgeleid van de voortgaande ontwikkeling van het neo-totalitarisme. Dat moeten we ons niet laten gebeuren. We moeten bedenken, dat als we er niet in slagen de groeiende totalitaire dreiging van biologische dreigingen een halt toe te roepen, we niet eens in staat zullen zijn om te blijven strijden tegen de verloedering van de planeet.

Er is al zo’n veertig jaar verstreken sinds Michel Foucault het concept van de biopouvoir (biomacht) heeft ontwikkeld om de nieuwe bestuursvorm (‘gouvernance’) die door het neoliberalisme wordt gearticuleerd te karakteriseren. En het lijkt erop dat het beheer van het leven, de bioveiligheid en de bevolkingscontrole waarnaar hij toen verwees, een bevoorrechte plaats zijn gaan innemen op de agenda van het digitale kapitalisme, dat specifiek is voor onze hypermoderniteit.

Het nieuwe totalitarisme beschikt over het hele arsenaal aan sociale controle dat de digitale technologie biedt. Diezelfde technologie ontsluit het immense terrein van de gentechnologie. Als we biologische risico’s, biopouvoir, digitaal kapitalisme, biotechnologieën en neo-totalitarisme met elkaar in verband brengen, is een van de effecten van pandemieën gemakkelijk te veronderstellen: vroeg of laat zullen populaties geneigd zijn om biogenetische ingrepen te accepteren om ons ‘resistent’ te maken tegen coronavirussen en andere virale parasieten. Dit zal natuurlijk niet morgen gebeuren, maar in de verre dystopische toekomst wanneer het transhumanisme de ‘rationele’ verandering van de menselijke soort mogelijk zal maken. Ik zei ‘ver’, maar in het tempo waarin de dingen gaan, zal deze toekomst niet lang op zich laten wachten als we het tij niet kunnen keren.

Gelukkig leert de lange geschiedenis van de mensheid ons dat er altijd al emmers vol verzet en ongefundeerde energieën zijn geweest die zelfs in de meest onherbergzame situaties praktijken van vrijheid hebben kunnen bevorderen. Het zijn deze praktijken en de strijd die ze aanmoedigen die ons in staat stellen om optimistisch te zijn… ondanks alles.

Tomás Ibánez (3 mei 2020)

[Integraal te vinden op de site ‘La voie du jaguar’; vertaling en bewerking Thom Holterman].