Ga naar de inhoud

Methode in de gekte?

Soms vraag je je af of ze het echt niet kunnen. Slim lijken ze wel, onze regeerders. Maar handig …? Een complete maatregel uit het regeerakkoord schrappen, omdat de VVD-borreltafels morren, één staatssecretaris vervangen wegens onduidelijke declaraties, gedoe over een andere. Een regeerakkoord uit de snelkookpan, waaruit elkaar iets gegund wordt. Levert dat ook een duidelijke politiek op? Of zit er toch een methode in de gekte?

6 min leestijd
vvdstreep

(Oorspronkelijk verschenen bij solidariteit.nl)

Laten we eerst eens kijken naar de opstand van de partijbaronnen in de VVD. Uiteindelijk is er door een andere invulling van de maatregelen nauwelijks iets veranderd. Ze hebben wel een lijn getrokken: blijf af van de wat hogere inkomens. Nadat Rutte in de onderhandelingen al had duidelijk gemaakt dat je niet aan de allerhoogste inkomens mocht komen. Ook is het vertrouwen in Rutte behoorlijk gedaald. Voor de VVD heeft deze minicrisis een functie gehad. Het signaal is tot hier en niet verder.

PvdA ogenschijnlijk tot inkeer

Wat heeft de PvdA met het afzien van de inkomensafhankelijke zorgpremie nu bereikt? Er wordt een beetje genivelleerd, maar anders. Samsom laat zien dat hij wel wil, maar helaas, een coalitie … En verder? In wiens belang is de uiteindelijke oplossing? Om dat te beoordelen, moet je niet alleen kijken naar de zorgpremie, maar naar het hele pakket. En dan wordt het een stuk minder fraai.
De AWBZ blijft uitgekleed worden. De toegankelijkheid van de zorg wordt beperkt door eigen bijdrages en het verhoogde eigen risico. Bovendien is door het gedoe om de zorgpremie het zicht op andere maatregelen een beetje vervaagd. De grootschalige aanval op het ontslagrecht en op de WW, de verdere afbraak van de bijstand, de kinderopvang, de schoolboeken, de studiefinanciering. In wiens belang is dat allemaal?

De PvdA kan vandaag aan de regering deelnemen, omdat ze bereid is grote delen van het neoliberale programma uit te voeren. Ooit was het de gewoonte bij de PvdA om tenminste rekening te houden met de achterban, de vakbeweging en de maatschappelijke bewegingen. Toegegeven, dat was toen er nog economische groei was en er dus vrij makkelijk leuke dingen voor de mensen te halen waren. Nu lijkt het erop dat de PvdA alleen nog denkt aan de macht en aan de carrière van de bestuurders. Dat is natuurlijk al jaren geleden begonnen. Het is versterkt toen de PvdA de ideologische veren afschudde tijdens de paarse regeringen van de jaren negentig. Heel even, in de oppositie tegen het meest rechtse kabinet sinds jaren, Rutte/Verhagen/Wilders, leek het erop dat de PvdA tot inkeer was gekomen. Maar nu?

Wat voor crisis?

De opstelling van de PvdA is niet los te zien van het karakter van de huidige crisis. Het is allereerst een gewone conjunctuurcrisis, begonnen in 2007-2008. Er is veel vrij kapitaal op zoek naar een rendabele belegging. Door de bestaande overcapaciteit wordt er niet geïnvesteerd in productie, maar zoekt dit vrije kapitaal rendement via speculatie. Speciale kenmerken van deze crisis zijn de hoge schulden op onroerend goed, de onduidelijke derivaten, de vrijheid van de banken door voorgaande deregulering, en de onroerend goed bubbels. Vanaf 2009 zijn de effecten van de crisis voelbaar geworden, terwijl het lichte herstel weer is omgekeerd naar een nieuwe recessie.
Deze conjunctuurcrisis is veruit de diepste sinds de Tweede Wereldoorlog. Ze toont aan dat de grondslagen voor de economische expansie zeer fragiel zijn gebleven. De expansie in de periode na het barsten van de internet bubbel (2001) was sterk op krediet gebaseerd. De particuliere kredieten waren ook daarvoor al gegroeid, maar er trad nu een versnelling op als gevolg van de liberalisering van de financiële markten. Veel controlemechanismes die teruggingen tot de jaren dertig werden afgebroken. Bovendien groeide onder Bush het Amerikaanse begrotingstekort catastrofaal als gevolg van de oorlogen in Irak en Afghanistan. De belangrijkste sector die de expansie sinds de jaren vijftig had gedragen, was in Amerika ook nog eens in diepe crisis geraakt, de auto-industrie. Het barsten van de huizen bubbel vanaf 2007 toonde aan dat er ook in de bouwsector een enorme overcapaciteit bestond. In Europa is hetzelfde gebleken in Spanje en Ierland.

De instorting van belangrijke banken, en de snelle besmetting van gezond lijkende instellingen in Europa, heeft massaal overheidsingrijpen onvermijdelijk gemaakt. Pas na de bankencrisis kwam er in Europa de crisis van de overheidsschuld bij: vooral door de noodzaak om het banksysteem in de lucht te houden en daarvoor soms bijna het gehele bankstelsel over te nemen. Grootscheepse nationalisaties en noodleningen hebben de meeste banken gered, ten koste van een sterk opgelopen overheidsschuld. Dit is onafhankelijk van de precieze kleur van de regeringen overal gebeurd.

Zoektocht naar nieuwe expansie

Op de achtergrond speelt een derde aspect. Na de crisis van de jaren zeventig en vooral tachtig van de twintigste eeuw is de oplossing gezocht in deelmaatregelen; allemaal van neoliberale herkomst, zonder dat er werkelijk een nieuw uitgangspunt voor de reproductie van het systeem werd gerealiseerd. De doorwerking van de ICT-revolutie, eerst naar kantoren en productieafdelingen, vervolgens naar huis en communicatietoepassingen begint wel vanaf eind jaren tachtig een grote vlucht te nemen. Er is een nieuwe technologische basis voor productie en reproductie. De expansie van de jaren negentig was ten dele gebaseerd op de ontwikkeling van zulke nieuwe sectoren en op het openen van nieuwe markten voor het kapitaal zoals door de privatiseringen van nutsvoorzieningen. Ook het toetreden van Rusland tot de wereldmarkt na de val van de muur speelde een rol. China kende weer een eigen specifieke ontwikkeling. Van binnenuit wordt gecontroleerd het kapitalisme hersteld, voorlopig met een grote rol voor de staatsbedrijven.
Maar er is in de wereld geen geheel nieuwe set van productieverhoudingen geschapen. De sociale verworvenheden in Europa zijn aangetast, maar niet verdwenen. De macht van de vakbeweging is verminderd, maar niet verdwenen. De hegemonie van Amerika is uitgehold, maar niet vervangen door een nieuwe balans van machten. De nieuwe opkomende machten Rusland, China, maar ook Brazilië en India hebben nog geen plek gekregen in het wereldsysteem.

Tegen deze achtergrond zijn het regeerakkoord en de opstelling van de PvdA beter te begrijpen. Het gaat om een zoektocht naar een uitweg uit de crisis die een nieuwe fase van expansie mogelijk moet maken. De Nederlandse verzorgingsstaat is in het neoliberale denken een sta-in-de-weg. De PvdA van Samsom kiest ervoor de afbraak zo sociaal mogelijk te laten verlopen. Voor wie in de vakbeweging naar een sociaal antwoord op de crisis zoekt, is dat belangrijk om in het achterhoofd te houden. Van de regering en het leeuwendeel van de Tweede Kamer zullen we het niet moeten hebben. Een tegenmacht vormen kan alleen van actieve mensen zelf komen.