Ga naar de inhoud

Nederland voorzitter van de b.v. EU

Vanaf 1 juli is Nederland voorzitter van de Europese Unie. Tot voor kort betekende dat, dat er een afsluitenden topconferentie verwacht kon worden. Maar na de EU-top in het Griekse Tessaloniki , in de zomer van vorig jaar, wordt die halfjaarlijkse conferentie vast in Brussel gehouden. Het voorzitterschap brengt echter wel een heel stel informele ministeriële bijeenkomsten en conferenties naar Nederland. Dat begint al meteen in juli in Maastricht met een conferentie van de ministers van EZ over “concurrentievermogen” Vervolgens is er bijna elke week wel ergens een conferentie (1).

8 min leestijd
Placeholder image

Dit stuk verscheen zojuist in het tijdschrift ZOZ van Omslag .

Omslag vroeg om in dit artikel vooral in te gaan op de rol die de EU speelt bij de neoliberale globalisering. De eerste top in het programma is daar een mooi voorbeeld van. Die past namelijk in een strategie die de EU-leiders in 2000 in Lissabon uitgezet hebben en die daarom de “Lissabon Agenda” is gaan heten. Die komt erop neer dat ze de EU op economisch gebied de meest concurrerende economie in de wereld willen maken, vooral door te investeren in de kenniseconomie en innovatie. Maar ook door in te zetten op economische groei en wat ze noemen “gezonde overheidsfinanciën”. Lees bezuinigingen en privatisering. Bijzondere nadruk wordt wat dat laatste betreft gelegd op privatisering van vervoer, telecom en energie. Vandaar dat er ook een informele top is over die onderwerpen (19-20 november Rotterdam). Als we het over privatisering en “stimuleren van marktwerking” hebben, zijn ook andere beleidsterreinen belangrijk als hoger onderwijs (top in Maastricht, 14-15 december), gezondheidszorg (9-10 september Noordwijk) en landbouw (5-7 september Noordwijk/Lisse).
Omdat de praktische uitvoering van de Lissabon Agenda nogal traag verloopt, is er besloten om een commissie te vormen van wijze oude regenten die het ding uit het slop moet gaan trekken. Deze commissie staat onder leiding van onze eigen ex-premier Wim Kok, die naast zijn commissariaten voor Shell en ING klaarblijkelijk nog wat tijd over had.

Vrijhandel

Over het algemeen kun je zeggen dat het economische beleid van de EU gebaseerd is op het neoliberale adagium van ‘vrij’handel en een leidende rol voor het bedrijfsleven. Dat blijkt ook uit het optreden van de EU in internationale instellingen waar de architectuur van de wereldeconomie gevormd wordt, zoals de WTO, het IMF en Wereldbank. Daar wijkt het beleid niet fundamenteel af van dat van de VS en andere economisch heersende blokken. Maar de onderhandelingen over liberalisering van de wereldhandel binnen de WTO zijn in het slop geraakt na het mislukken van de top in Cancún. Bilaterale onderhandelingen over vrijhandel zijn daarmee belangrijker geworden. In de agenda van het Nederlandse voorzitterschap is een aantal conferenties op dat gebied te vinden, waar tot dusver weinig aandacht voor bestaat. Zo is er een ASEM top (Tussen de EU en tien Aziatische landen) in Brussel in juli, en in september in Rotterdam en een EU-Zuid-Korea top in Hanoi en op 30 november (plek nog onbekend) een Euromed-top. Die gaat over de vorming van een Mediterane Vrijhandelszone. Verder wordt er nog geconfereerd met Canada (2 december Den Haag) en China (december, ook Den Haag). Bij al deze conferenties komt dezelfde vrijhandelsagenda weer aan bod. (2)

Cruciaal in het voeren van het neoliberale beleid is EU-commissaris van Buitenlandse Handel Pascal Lamy. Corporate Europe Observatory heeft ten tijde van de WTO-top in Cancún het beleid van Lamy vakkundig gefileerd op een speciale website (http://www.corporateeurope.org/hallofshame/). Lamy is aan zijn laatste loodjes als EU-commissaris bezig en heeft al subtiel laten vallen wel wat te voelen voor een voortzetting van zijn carrière als hoofd van het IMF. Die post komt vacant nu de Duitser Horst Köhler ontslag heeft genomen om president van Duitsland te worden. Pascal Lamy’s voorganger, de Brit Leon Brittan, wond geen doekjes over het doel van het economische beleid dat onder zijn hoede gevoerd werd: het gaat om het veroveren van zoveel mogelijke markten buiten Europa door het Europese bedrijfsleven. Brittan werd voor zijn arbeid beloond door naadloos door te schuiven naar het grote bedrijfsleven. Hij werd hoofd van LOTIS, de belangenorganisatie van de Europese dienstenindustrie. Deze was op zijn beurt cruciaal voor het doordrukken van de GATS-agenda binnen de WTO, voor de liberalisering (en dus privatisering) van de handel in diensten.

Comité 133

Een van de afdelingen van Lamy’s departement is het Comité 133. Achter deze mysterieuze naam gaat een belangrijke orgaan schuil voor de onderhandelingen over wereldhandel. Dit comité kreeg op dit gebied vergaande bevoegdheden tijdens de EU-top in Nice in december 2000. Tot die tijd bleef de structuur op dit gebied beperkt tot een artikel in het algemene EU-verdrag (artikel 133) en hadden nationale overheden veel meer te zeggen over de onderhandelingen. In Ierland, dat momenteel voorzitter van de EU is, hebben demonstranten opgeroepen om vergaderingen van het schimmige comité tot doelwit van acties en demonstraties te maken. Maar in een discussie over dit onderwerp (3) wordt erop gewezen dat gewaakt moet worden om alle blaam voor de privatiseringsontwikkelingen hier te leggen. Nationale overheden keuren het immers goed en de parlementen zijn te beroerd om hier de vinger op te leggen en dragen daarom medeverantwoordelijkheid.

Grondwet

Een ander thema dat vermoedelijk sterk zal spelen tijdens het Nederlandse voorzitterschap, is dat van de Europese Grondwet. Vorig jaar hadden ze dat gedrocht bijna klaargekregen, en was er zelfs sprake van het houden van een referendum in Nederland over de grondwet. Onder leiding van de voormalige Franse president Giscard D’estaing had de Europese Conventie een tekst voor de grondwet opgesteld van 260 pagina’s, waarin een aantal vergaande zaken werd vastgelegd onder meer op gebied van defensie en economie. (4) Zo staat er bijvoorbeeld in dat de EU een economie moet bedrijven op neoliberale grondslag Volgens het concept biedt de EU ‘een interne markt waar de mededinging vrij en onvervalst is’ (artikel I-3); ‘alle beperkingen van het kapitaalverkeer … tussen lidstaten onderling en tussen lidstaten en derde landen (zijn) verboden’ (artikel III-45). (5).
Over het militaire beleid wordt in de concepttekst verklaard dat het defensiebeleid nadrukkelijk gekoppeld wordt aan dat van de NAVO. Er staan nog veel meer ernstige bepalingen in, zoals de verplichting tot de opbouw van een eigen defensie-industrie en het recht om militair te interveniëren in andere delen van de wereld. Deze strategie is verder uitgewerkt in een notitie van Javier Solana, de speciale vertegenwoordiger voor het veiligheidsbeleid van de EU. In de notitie valt onder meer te lezen dat de EU zich het recht voorbehoudt om op te treden vóórdat er een daadwerkelijke crisis uitbreekt, de ‘preemptive strike’ waar de Amerikanen zich ook op beroepen. Het werkstuk van Solana is op een EU-top door de gezamenlijke regeringsleiders goedgekeurd. (6)

Het proces van de vorming van de grondwet kwam echter plots tot stilstand omdat een aantal landen – met name Polen en Spanje – dwarslag over bepalingen die hun invloed binnen de EU zouden verkleinen. Ondertussen zouden deze landen hun verzet echter gestaakt hebben en zou het proces in Ierland weer op gang gebracht worden. Er is een goede kans dat de daadwerkelijke afronding plaatsvindt tijdens het Nederlandse voorzitterschap.

Landbouw

Een ander gebied waar ingrijpende maatregelen genomen worden, is de landbouw. In de aanloop naar de WTO-top in Cancún had de EU al besloten om te snijden in een aantal subsidies voor de eigen boeren, die landbouwproducenten buiten de EU benadeelden. Bovendien wordt de EU op 1 mei uitgebreid met tien Oosteuropese landen en willen ze de boeren daar niet dezelfde voorzieningen bieden als tot dusver gold. Boeren in Nederland zijn bang dat de hervorming van het landbouwbeleid voornamelijk goed uit zal pakken voor de grote agro-industrie en dat kleine en biologische boeren verder uit de markt gedrukt zullen worden.

Gedurende het komende halve jaar zal de EU-agenda zich dus voor een deel in Nederland voltrekken. Reden genoeg om daar als kritische organisaties bovenop te zitten en acties te organiseren. Inmiddels zijn er al bijeenkomsten geweest waar activisten op plannen gebroed hebben, of waar informatie naar buiten gebracht werd. Het is de bedoeling dat de activiteiten in de komende tijd verder aanzwellen. Een van de plekken waar je hierover meer informatie kunt vinden, is de speciale website over de EU die Eurodusnie opgezet heeft: http://eu2004.eurodusnie.nl/

(1) zie voor de volledige agenda de website van Buitenlandse Zaken: http://www.minbuza.nl/default.asp?CMS_ITEM=3C00205A64684B668D91B7D46A027C9EX1X55190X98
(2) Volgens een onderzoek van de ngo Eurostep, zijn handelsakkoorden tussen de EU en de 77 ACP-landen (voormalige Koloniën) vooral in het voordeel van de EU: http://www.oneworld.nl/p_ne_re.asp?BerichtID=3007
(3) zie Why does Article 133 Matter: http://www.indymedia.ie/newswire.php?story_id=63495
(4) Zie voor een commentaar op de grondwet door SP-Europarlementslid Erik Meyer: http://www.sp.nl/partij/theorie/opinies/opinie305.stm
(5) Grenzeloos, http://www.grenzeloos.org/artikel/viewartikel.php/id/552.html
(6) Zie voor een uitvoerige analyse van de militaire component van de grondwet: http://www.vredesactie.be/view.php?lang=nl&artikel=237#21

(Dit artikel was oorspronkelijk op GlobalInfo gepubliceerd door Kees Hudig.)