Ga naar de inhoud

Omicron en de illusie van groepsimmuniteit

Groepsimmuniteit is het ticket voor het ‘normale leven’. Bij het begin van de pandemie werd heel even met het idee geflirt. De aanvankelijk grote effectiviteit van de vaccins deed de hoop opnieuw tijdelijk opleven. En nu duikt het idee voor de derde keer op met de omicronvariant. Toch blijkt het ook deze keer niet haalbaar.

5 min leestijd

(Door Marc Vandepitte, overgenomen van DeWereldMorgen, plaatje: pixabay

Grote hoop

Bij het begin van de pandemie flirtten een aantal landen, zoals de VS, het Verenigd Koninkrijk, Nederland en Zweden met het idee van groepsimmuniteit. Men bereikt groepsimmuniteit als voldoende mensen immuun worden voor het virus zodat het zich niet langer kan verspreiden.

Op dat moment was er van vaccins nog geen sprake. Het ging toen over natuurlijke groepsimmuniteit, dus via besmetting. Het idee was een excuus om een lockdown te vermijden en meer bepaald om de economie zo lang mogelijk te kunnen openhouden. De waanzin ervan werd snel duidelijk doordat het onnodig veel doden veroorzaakte en de hele gezondheidszorg dreigde te begeven.

De aanvankelijk grote effectiviteit van de vaccins wekte de verwachting dat het virus grotendeels zou kunnen worden ingedamd door wijdverspreide vaccinatie.

Met de komst van het vaccin was er grote hoop dat we groepsimmuniteit snel zouden kunnen bereiken: deels langs natuurlijke weg, maar vooral door de werking van de vaccins. De aanvankelijk grote effectiviteit van de vaccins wekte de verwachting dat het virus grotendeels zou kunnen worden ingedamd door wijdverspreide vaccinatie, op dezelfde manier als mazelen onder controle gehouden wordt.

Aanvankelijk werd gedacht dat 60 tot 70 procent van de bevolking zou volstaan. Maar met de meer besmettelijke deltavariant was er al sprake van 90 procent. Dit hoog aantal was niet haalbaar, ten eerste omdat een belangrijk percentage van de volwassenen zich niet wil laten vaccineren en ten tweede omdat kinderen sowieso niet gevaccineerd worden.

De omicronvariant

Toen de omicronvariant eind vorig jaar doorbrak werd het idee van groepsimmuniteit voor een derde keer gelanceerd. Omdat deze variant zich heel snel verspreidt en mildere ziektesymptomen veroorzaakt zouden op korte termijn genoeg mensen blootgesteld zijn aan COVID-19. Samen met de bescherming van de vaccins zou dat voldoende zijn om de verspreiding te laten uitdoven. Zo luidde de redenering.

Maar die redenering gaat niet op. De snelle verspreiding is precies het gevolg van het feit dat deze variant beter in staat is dan zijn voorgangers om mensen te besmetten die gevaccineerd zijn of die eerder COVID-19 hadden opgelopen.

Met de doorbraak van de omicronvariant is de bescherming tegen COVID-19 gedaald van 85 procent tot minder dan 27 procent.

In het Verenigd Koninkrijk waren begin januari 11 procent van de besmettingen mensen die voor de tweede of derde keer COVID-19 opliepen. In werkelijkheid is dat cijfer wellicht veel hoger omdat veel infecties in de eerste golven niet geregistreerd zijn. Met de doorbraak van de omicronvariant is de bescherming tegen COVID-19 in elk geval gedaald van 85 procent tot minder dan 27 procent.

Immuniteitsopbouw blijkt relatief

Het toont aan dat het coronavirus voorlopig manier blijft vinden om ons immuniteitssysteem te omzeilen. Het toont ook aan dat vaccins geen wondermiddel zijn om tot groepsimmuniteit te komen. In vergelijking met het vaccin tegen mazelen vertoont het vaccin tegen COVID-19 twee grote gebreken. Ten eerste neemt de immuniteit snel af met de vaccins die we nu hebben. Ten tweede muteert het virus snel waardoor het door de bescherming breekt van vaccinatie.

“Het bereiken van een theoretische drempel waarboven transmissie zal ophouden, is waarschijnlijk onrealistisch gezien de ervaring die we met de pandemie hebben gehad,” aldus Olivier le Polain, epidemioloog bij de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

Gevaccineerde mensen kunnen dus nog steeds het virus verder verspreiden. Dat wil echter niet zeggen dat vaccins onnodig zijn, integendeel. Vaccins bescherming vooral tegen ernstige ziekte, ziekenhuisopname en sterfte.

“Het bereiken van een theoretische drempel waarboven transmissie zal ophouden, is waarschijnlijk onrealistisch.”

Niet gevaccineerde senioren hebben 49 keer meer kans op ziekenhuisopname dan degenen met boosters. Niet-gevaccineerden hadden met de deltavariant 53 keer meer kans om aan COVID-19 te overlijden dan degenen met boosters. Bij de omicronvariant is dat 13 keer zoveel (cijfers uit de VS).

Ook de natuurlijke opgebouwde immuniteit blijkt relatief te zijn. Een eerdere covidinfectie beschermt je niet tegen omicron. Het vaccin en vooral de boosters bieden daarvoor een veel sterkere bescherming. Mensen die vandaag besmet zijn door de omicronvariant zijn in het beste geval beschermd tegen een nieuwe besmetting van omicron, maar niet tegen een volgende variant. Omdat grote delen van de wereld nauwelijks gevaccineerd zijn, is de kans zeer groot dat er nieuwe varianten komen.

Er wordt op dit moment gewerkt aan vaccins die immuniteit bieden tegen toekomstige varianten of zelfs meerdere soorten coronavirussen. Dat zou de situatie veranderen, maar dat zal tijd kosten.

Het nieuwe normaal

Experten van de WHO verwachten dat het coronavirus hardnekkig zal blijven circuleren en vooral in het winterseizoen pieken zal veroorzaken. De verwachting is wel dat het mildere vormen zal vertonen en meer en meer op een griep of verkoudheid zal beginnen gelijken.

Experten van de WHO verwachten dat het coronavirus hardnekkig zal blijven circuleren en vooral in het winterseizoen pieken zal veroorzaken.

Net zoals de omicronvariant is verkoudheid ook een coronavirus dat steeds muteert en waartegen groepsimmuniteit niet werkt. Precies omdat we er herhaaldelijk aan zijn blootgesteld belanden we met een gewone verkoudheid niet op Intensieve Zorgen.

Het nieuwe normaal zal er in elk geval – voorlopig – een zijn zonder groepsimmuniteit. Waarschijnlijk zullen mensen jaarlijks gevaccineerd moeten worden en zullen er in de winterperiodes voorzorgs- en beschermingsmaatregelen nodig zijn, vooral voor de kwetsbare groepen. Op die manier kunnen we verhinderen dat onze gezondheidszorgsysteem niet overweldigd worden.

Op langere termijn kan COVID-19 dan evolueren naar een endemische ziekte. Bij een endemische ziekte zijn de uitbraken redelijk constant qua aantal en blijven ze ook lokaal. Het opduiken van de omicronvariant heeft echter vragen doen rijzen over het precieze tijdstip waarop dat zou kunnen gebeuren.

Lees ook: We bereiden er ons best op voor: COVID-19 is een blijver, ook na de vaccinatie

Bronnen:

Five reasons why COVID herd immunity is probably impossible

How Omicron highlights fading hope of herd immunity from COVID

Covid reinfection: how likely are you to catch virus multiple times?

Is herd immunity to COVID-19 impossible?