Organiseer online activisme en lokale solidariteit

(Door Bernd Bonfert 1 (ROAR Magazine) vertaling Roland Siebe, solidariteit.nl)

Tegelijkertijd voeren staten ook draconische noodmaatregelen uit om onze mobiliteit te beperken en te monitoren. Verzet hiertegen is problematisch vanwege het risico op virusverspreiding. Dit plaatst links in een hachelijke positie en biedt een unieke kans om een snelle transformatie van het kapitalistische systeem te forceren. De wijze waarop is (mede) het probleem, omdat collectieve mobilisatie nu geen optie is. Daarnaast zijn veel mensen door deze situatie gedesoriënteerd geraakt, niet in de laatste plaats omdat we ons dagelijkse leven moeten aanpassen en na moeten gaan hoe we politiek betrokken kunnen blijven. In heel Europa zijn activisten al druk bezig om manieren te vinden om collectieve actie te organiseren, zelfs onder voorwaarden van een lockdown.

Beperking bewegingsruimte

Landen in heel Europa hebben maatregelen genomen om bijeenkomsten van meer dan een handvol mensen te verbieden. Ook hebben veel landen uitgaansverboden opgelegd die elke beweging beperken, behalve woon- werkverkeer en kopen van boodschappen. De meeste landen hebben ook hun grenzen gesloten – inclusief de Europese Unie zelf – waardoor internationale reizen en migratie volledig zijn gestopt. Veel van deze beperkingen zijn zeker nodig om de verdere verspreiding van COVID-19 te voorkomen. Ze brengen echter ook het ernstige gevaar met zich mee dat onze rechten permanent worden beperkt, inclusief onze ruimte om politieke oppositie te mobiliseren.

Wanneer het onmiddellijke gevaar van de pandemie voorbij is, worden we geconfronteerd met een dubbele bedreiging: terugkeren naar dezelfde neoliberale orde die ons in deze crisis heeft geleid, of de omzetting van deze ‘noodtoestanden’ in permanente vormen van autoritair staatskapitalisme.

Deze transformatie is al gaande. Hongarije is feitelijk een dictatuur geworden, aangezien Viktor Orbán carte blanche heeft gekregen om zo lang als hij wil bij decreet te regeren. In Oostenrijk mag de regering mobiele telefoons volgen en beschikt zo over een nieuw bewakingsinstrument om de bevolking te monitoren. Veel landen hebben strenge straffen ingevoerd voor schending van de avondklok. De Deense regering werd door de radicaal-linkse en liberale parlementaire fracties ternauwernood belet om de politie het recht te verlenen zich toegang te verschaffen tot de huizen van verdachten van besmetting.

Er zullen in de hele Europese Unie ook vrijwel zeker gezamenlijke inspanningen worden geleverd om strengere grensbeveiligingsmaatregelen in stand te houden om het verkeer van migranten verder te beperken. Asielzoekers zullen het zo moeilijk mogelijk gemaakt worden maken om Europa binnen te komen.

Deze ontwikkelingen zijn zeer zorgwekkend. Zonder de noodzaak van sociale afstand tot een minimum te beperken, moeten we ons grote zorgen maken over het afglijden naar autoritaire regimes om ons heen. Het feit dat regeringen handelen vanuit een werkelijke behoefte om de dreiging van een wereldwijde pandemie het hoofd te bieden, maakt hun maatregelen niet minder ondemocratisch. Autoritarisme is in feite vaak de reactie van een regering die bang is de controle te verliezen tijdens een fase van verhoogde onzekerheid, zoals een economische of politieke crisis.

Een dergelijk verlies van controle is echter meestal het gevolg van een groeiend maatschappelijk verzet tegen de regering, hetgeen niet de situatie is waarin we ons nu bevinden. De meeste regeringen worden niet bedreigd door een massabeweging in verband met de pandemie. De uitvoering van autoritaire maatregelen stuit dan ook niet op directe oppositie. De noodzaak van sociale afstand verhindert immers de meeste vormen van politieke mobilisatie, waardoor activisten in heel Europa worden gedwongen te innoveren.

Van protesten tot podcasts

Fysieke ontmoetingen en acties zijn op dit moment grotendeels uitgesloten. Sommige landen staan nog steeds demonstraties toe, maar deze worden snel stopgezet als mensen geen minimale afstand van elkaar houden. Activisten zijn daarom overgestapt op digitale communicatie en begonnen met het online organiseren van politieke evenementen.

Bewegingen rond onze huisvesting waren oorspronkelijk van plan de openbare acties in heel Europa te coördineren voor een internationale ‘woondag’ op 28 maart. In plaats van het evenement alleen maar te annuleren, protesteerden ze vanaf hun individuele balkons en vanuit hun ramen, maakten lawaai en plaatsten spandoeken. Een dag later protesteerden Duitse activisten tegen de behandeling van vluchtelingen door de Europese Unie en stimuleerden een online demonstratie. Ook werd mensen geadviseerd de ‘feeds’ van de sociale media van verschillende openbare instellingen die ze langs hun ‘route ‘passeerden’ te overspoelen. De klimaatbeweging Fridays for Future heeft de wekelijkse klimaatstakingen ook online verschoven, waardoor miljoenen foto’s en politieke eisen via sociale mediaplatforms zijn verzonden.

Activisten zijn ook begonnen met het ‘hosten’ van de online show Talks for Future, waar ze discussiëren met academici. Een heel scala van activistische groepen en kritische ‘denktanks’ heeft van deze gelegenheid gebruikgemaakt om hun eigen ‘podcasts’ uit te besteden en politieke debatten op hun website te plaatsen. Op veelal dagelijkse basis zijn de organisatoren van groeperingen in heel Europa hun adviesdiensten gaan aanpassen naar telefoongesprekken en e-mail.

Deze overgang naar online activisme komt uit noodzaak voort en is geen proactieve politieke keuze. Het kan ons wel een aantal belangrijke voordelen op lange termijn opleveren. Grote delen van links, met name politieke partijen en kritische academici, besloten al lang geleden om meer tijd en energie in hun online presentatie te steken. Door de beperkende maatregel van sociale afstand zijn zij daadwerkelijk gewongen hun achterstand op dit gebied in te halen, omdat de meeste – vooral jonge – mensen zich via social media informeren en communiceren.

Dit geldt nu des te meer, aangezien bijna iedereen gedwongen wordt veel meer tijd thuis en dus online door te brengen. De kans is groot dat dit kan leiden tot een sterkere politisering van het maatschappelijk middenveld. Daarom is het van cruciaal belang dat links deze groepen weet te bereiken en mee te trekken. Door volledig gebruik te maken van de toegankelijkheid en flexibiliteit van online activisme, kan links het bereik van progressieve berichten vergroten en snel grotere netwerken opbouwen. Tegelijkertijd moet links zich bewust zijn van en kritisch zijn over de verhoogde toezichtrisico’s van online platforms als Zoom. Daarom is het van groot belang te blijven werken aan de uitbreiding van de eigen alternatieve online infrastructuren.

Solidariteit en de gemeenschappen

Uiteraard kunnen niet alle vormen van activisme online worden gedaan. De huidige crisis onderstreept de dringende behoefte aan lokale, onderlinge solidariteit. Niet alleen om de meest kwetsbare groepen te beschermen, maar ook om de basis te leggen voor het op gemeenschappelijke belangen gebaseerde sociaaleconomische alternatief. De nood is hoog!

Lokale solidariteitsnetwerken hebben in het verleden wederzijdse hulp geboden tijdens humanitaire crises en velen doen dat nog steeds. In Griekenland hebben activisten vanwege het jarenlange snoeiharde bezuinigingsbeleid een enorm netwerk van solidariteitsinitiatieven opgebouwd.
Velen van hen organiseren de distributie van voedsel en andere voorraden voor de mensen die het minst in staat zijn om voor zichzelf te zorgen. Voor allen die financieel niet rond kunnen komen of bijvoorbeeld niet mobiel meer zijn. Individuele vrijwilligers winkelen voor hele buurten tijdens de uitgaansbeperkingen. Deze praktijk kan overal in Europa gemakkelijk worden toegepast en zou de druk kunnen verminderen op degenen die afhankelijk zijn van deze hulp.

Solidariteit met asielzoekers is bijzonder urgent, vooral wat betreft de vluchtelingenkampen verslechteren de omstandigheden in hoog tempo. Op het Griekse eiland Lesbos werken medische vrijwilligers de klok rond om hulp te bieden en de verspreiding van COVID-19 onder de vluchtelingen in het kamp tegen te gaan.
Maar kwetsbare groepen hebben ook in de stedelijke centra van Noord-Europa dringend hulp nodig. In Berlijn bezetten activisten lege appartementen en veranderen ze in geïmproviseerde kraakpanden voor daklozen, terwijl ze zich zorgvuldig houden aan de medische veiligheid.

Over het hele continent neemt ook het huiselijk geweld toe tegen vrouwen die nu gedwongen zijn thuis te blijven bij partners die hen vernederen, bedreigen of gewelddadig zijn. Daarom blijft de vrouwenopvang doorgaan, zij het onder strikte sanitaire omstandigheden. Vrijwilligers van netwerken voor geweld tegen vrouwen werken door en blijven zich inzetten voor bijvoorbeeld het geven van persoonlijk advies in noodsituaties.
Deze vormen van solidariteitswerk moeten niet ondanks, maar vanwege de pandemie worden voortgezet. Wederzijdse solidariteit, zolang deze onder verantwoorde sanitaire omstandigheden wordt geboden, is een cruciale manier om kwetsbare en gemarginaliseerde sociale groepen te steunen voor wie het virus en het gebrek aan mobiliteit bestaansbedreigingen vormen.

Door het opzetten van lokale ondersteunende netwerken kunnen we ook doorgaan met politiek activisme op basisniveau. Hiermee kan zowel de veiligheid als het politieke bewustzijn in onze omgeving worden versterkt.

De onderlinge banden die we nu smeden door middel van solidariteit in de buurt, kunnen een impuls geven aan de zelforganisatie en activiteit van bewoners. Zo kan een basis worden gelegd voor toekomstige collectieve mobilisatie. Mensen kunnen ervan overtuigd raken dat zij zelf de motor kunnen zijn in de verwezenlijking van politieke en economische veranderingen.

De dood en verderf zaaiende, geglobaliseerde markteconomie en bezuinigingspolitiek hebben zich in de recente geschiedenis zelden -althans in Europa- zo sterk gemanifesteerd. Dit dwingt links om haar strijd voor een op klassenbelangen gebaseerd alternatief te verdubbelen. Door iedereen duidelijk te maken dat lokale solidariteit in de gemeenschap ons in deze crisis kan helpen, kunnen we een solide basis leggen voor onze strijd voor werkenden en de mensen die van uitkering afhankelijk zijn.

Strijden voor herverdeling

Aangezien de pandemie diep verweven is met een crisis van de kapitalistische reproductie, zien we al nieuwe golven van strijd om herverdeling. Naarmate de economische crisis zich verdiept zal deze strijd verder escaleren. Veel bedrijven en openbare instellingen verwachten nog steeds dat hun werknemers komen opdagen voor hun werk, vooral in de zogenoemde cruciale sectoren, zoals transport, de detailhandel en publieke veiligheid. De steeds onveiliger wordende arbeidsomstandigheden in deze sectoren hebben geleid tot arbeidersverzet, zelfs zonder de mogelijkheid van collectieve mobilisatie.

Italiaanse vakbonden hebben een algemene staking uitgeroepen, omdat bedrijven in meerdere sectoren de productie niet stillegden, ook niet nadat de regering dit had opgedragen. Zo is Amazon getroffen door protesten, omdat het personeel gedwongen werd te werken in omstandigheden met een minimale veiligheidsbescherming.
Franse vakbonden hebben een staking van een maand aangekondigd voor de publieke sector om te protesteren tegen de ‘asociale’ versoepeling door de regering van de arbeidsomstandigheden onder het mom van de pandemiebestrijding.

Huurdersbonden hebben opgeroepen tot een internationale huurstaking om de kosten van levensonderhoud op te schorten voor mensen van wie het inkomen in gevaar is door de lockdown.

Deze strijd is nog beperkt in omvang, aangezien veel werknemers naar hun thuiskantoor zijn gestuurd, of werktijdverkorting of tijdelijk verlof hebben gekregen, of direct zijn ontslagen. De mogelijkheden werknemers te mobiliseren zullen moeilijk blijven. De dreigende diepe economische crisis en de snel toenemende werkloosheid zal arbeiders onder grote financiële druk zetten.

Toch zijn er redenen om hoopvol te zijn. De huidige crisis verandert drastisch onze perceptie van welke vormen van arbeid relevant zijn voor maatschappelijke reproductie en welke niet. Voorheen ondergewaardeerde beroepen als winkelpersoneel, bezorgers en transportmedewerkers worden nu erkend als ‘essentieel’ voor het voortbestaan van de samenleving.

Vooral gezondheidswerkers worden in toenemende mate beschouwd als regelrechte helden. Zo expliciet dat hun arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden politiek ter discussie staan. De ervaring om als onmisbaar voor het voortbestaan van de samenleving te worden gezien, zal ongetwijfeld het collectieve klassenbewustzijn van de werkers in deze sectoren versterken en daarmee hopelijk ook hun organisatiekracht. Tot dusver heeft de waardering van het publiek voor deze beroepen vooral een symbolisch gehalte, zoals het collectieve applaus. Toch kan de onderliggende verschuiving in het collectieve bewustzijn de basis vormen voor langdurige solidariteit.

Evenzo kan het feit dat veel gezinnen nu hun kinderen thuis moeten onderwijzen, hetgeen het respect voor onderwijzend personeel en werknemers in de kinderopvang zal vergroten. Hoewel er weinig redenen zijn om aan te nemen dat de lockdowns bijdragen aan een meer gelijkmatige herverdeling van gender gerelateerde huishoudelijke en zorgtaken. Deze ervaring alleen al kan extra brandstof opleveren voor toekomstige feministische strijd gericht op collectieve verantwoordelijkheid voor reproductieve arbeid.

Voorbereiding op wat komen gaat

Over een paar maanden, wanneer hopelijk de dreiging van de pandemie afneemt, en we vol worden getroffen door de economische crisis, zal de strijd om verandering van het politieke, sociale en economische systeem centraal staan. Hoe grimmig de situatie ook is, dit biedt ons een unieke kans om te vechten voor een fundamenteel emancipatoir alternatief. Nu de existentiële dreiging van het neoliberale kapitalisme duidelijker is dan ooit tevoren, wordt de Europese bevolking zich steeds meer bewust van de noodzaak van uitbreiding van de sociale bescherming, collectieve controle over de economie en de reorganisatie van de arbeid.

Nu honderden miljarden euro’s in de falende economie worden gepompt, is er een kans om bedrijven te dwingen zich te houden aan nieuwe sociale en ecologische normen en hun werknemers meer democratische controle te geven. Overheden kunnen ook een stap verder gaan en het eigendom van de bedrijven volledig in handen van de overheid geven, waardoor we eindelijk een transitie kunnen starten naar een meer sociaal rechtvaardig en ecologisch duurzame economie die we hard nodig hebben. Bewezen is nu dat een dergelijke radicale transformatie mogelijk is en alleen afhankelijk is van de politieke wil om dit te realiseren.

Om zo’n progressieve verandering te realiseren, moet links hemel en aarde bewegen. Zodra de lockdown is opgeheven, moeten we door te mobiliseren de strijd aangaan voor herverdeling en fundamentele politieke veranderingen.

We moeten de huidige fase gebruiken om ons op deze strijd voor te bereiden. Door online activisme kunnen we onze netwerken uitbreiden en nieuwe doelgroepen bereiken. Lokale solidariteit kan de ergste invloed van de pandemie verlichten en nieuwe mensen betrekken bij een beweging voor sociale en economische veranderingen. En door te vertrouwen op de hernieuwde macht van en de publieke solidariteit met de ‘essentiële werknemers’, kunnen we druk uitoefenen op bedrijven en regeringen om veranderingen door te voeren waar ze nog nooit eerder mee hebben ingestemd.

Zoals mensen in heel Europa al demonstreren, kunnen we al deze dingen op een veilige sociale afstand doen. Zelfs onder quarantaine kunnen we doorgaan met de strijd tegen het kapitalisme. Als de pandemie ons dwingt tot een lockdown, demonstreren activisten in Europa dat het organiseren van solidariteit nog steeds mogelijk is op veilige afstand.

———-

(*) Oorspronkelijke titel: Organizing under lockdown. Online activism, local solidarity. In: ROAR magazine, een onafhankelijk tijdschrift voor sociale bewegingen en radicale democratische politiek, 9 april 2020 – https://roarmag.org/ Bernd Bonfert is onderzoeker sociale bewegingen. Vertaling: Roland Siebe. (terug)