Poen En Onfatsoen
Onlangs overleed de oprichter van Ikea. Zijn bedrijf is in mijn herinnering een van de eerste die zich met ‘je’ en ‘jij’ tot (potentiele) klanten richtte. Het heeft de baas geen windeieren gelegd. Hij stierf als multimiljardair. Onfatsoen levert poen op. Vele bedrijven namen het Ikea-concept van het ge-jij over. Alsof iedereen met elkaar geknikkerd had of samen varkens had gehoed.
(Door Thom Holterman, oorspronkelijk verschenen op Libertaire Orde foto beautifull urban cc/flickr)
Onbeleefdheidsvorm
Wat is hier ten diepste psychologisch aan de orde? Wel, als het Kapitaal, Ikea dus maar bijvoorbeeld ook een stroomleverancier als Eneco, de onbeleefdheidsvorm ‘je’ ongevraagd gebruikt, dan moet dit werken als aanbod van identificatie (de Duitsers spreken van Identifikationsangebot). Identificatie is hier het vreemde woord voor vereenzelviging. Het bepaalde bedrijf – neem Eneco, maar voor de ING en vele andere geldt hetzelfde – biedt je dus de mogelijkheid aan om je ermee te vereenzelvigen. Ga je (veelal onbewust) akkoord dan laat je je opnemen in dat onderdeel van het consumentenkapitalisme. Je wordt er een slaaf van. Probeer maar eens bij zo’n ‘je en jij’ bedrijf binnen te komen. Ja, op de site van zo’n bedrijf – kijk maar bij Eneco – vind je diverse keren het woordje ‘contact’. Dat leidt tot gerichte vragen die je niet had en het antwoordformulier laat je in een kringetje ronddraaien. Recente ervaring met de Eneco heeft mij dit geleerd. Het is net als ‘de overheid’ een gesloten bastion.
Een andere grote instelling als de ING Bank, hetzelfde laken een pak. Daar is zelfs geen ‘contact’ mogelijkheid. Het ge-jij wordt over je uitgestort, in dit geval door Annet van der Hoek, Directeur Klantenservice ING. Zij meldt mij ‘wat er voor jou verandert’. Maar daarover (zakelijk) in contact komen met haar: ho maar!
Wantrouwen
Ik besef dat het getoonde onfatsoen veel ernstiger vormen kan aannemen als je bijvoorbeeld naar een andere energieleverancier kijkt, te weten: Shell. Dat bedrijf voorziet dat de toekomst van de NAM zorgwekkend is (met al de Groningse claims dreigt faillissement). Dus verbreekt Shell de verantwoordelijkheidslijn met de NAM (Volkskrant van 29 januari 2018). Eind van het liedje zal zijn dat de gewone Nederlandse belastingbetaler opdraait voor het voldoen van de in Groningen geleden schade door de gaswinning. En ja, ik heb kennisgenomen van de uitspraken van een mevrouw van Shell. Die verzekerde dat haar firma verantwoordelijk zal blijven. Ook zei ze dat de NAM zijn laatste jaarrekening(en) openbaar heeft gemaakt voor de ‘transparantie’ (over het wegnemen van ‘ongerustheid’ zie onder meer Trouw van 31 januari 2017).
Mijn wantrouwen neemt het evenwel niet weg. Hoe vaak hebben we in soortgelijke gevallen niet meegemaakt dat ‘achteraf bezien’ zo iemand dat niet had mogen zeggen, plus dat in dit geval deze mevrouw ‘niet bevoegd was zulke toezeggingen’ te doen, of overwegingen van gelijke strekking. Het argument van de jaarrekeningen gaat bij mij helemaal niet. Waarom niet?
Instituten die bedrijven als hierboven genoemd, financieel controleren (goedkeuren jaarrekening) zijn accountantsbureaus. De KPMG is er een van. Het verleden heeft geleerd dat onfatsoen er niet ongebruikelijk is. Oh jawel, de dames en heren lopen er allemaal keurig gekleed bij. Toch ligt KPMG weer onder vuur, dit keer bij de financiële teloorgang van de Britse bouwreus Carillion (Volkskrant van 30 januari 2018). Het bedrijf had een schuld van 1,8 miljard euro. Dat is toch een bedragje dat je in deze wereld over het hoofd ziet? Peanuts, niet jongens? Want jarenlang zijn handtekeningen door de accountant van KPMG onder de jaarrekeningen gezet. Ach als de declaraties voor bewezen diensten maar worden betaald. Aan het rijden in een Maserati ziet niemand onfatsoen af.
Hier schoot mij in herinnering wat de eigengereide wetenschapsfilosoof Paul Feyerabend (1924-1994) eens aanmerkte als een in zijn ogen interessante kwestie te weten, ‘dat zakenlui, filosofen, wetenschappers en huurmoordenaars allen op eenzelfde manier gekleed gaan en een vergelijkbare beroepsstatus hebben. De aktentassen die deze vertegenwoordigers van de democratie telkens bij zich hebben, kunnen nochtans zowel zakelijke papieren, een proefschrift, een nieuwe formule van de S-matrix als een machinepistool bevatten’ (Paul Feyerabend in: Unter dem Pflaster liegt der Strand, Bd. 2, 1975, p 225-232).
Van consumentenboycot tot revolutie
Het begint allemaal bij ‘je en jij’. De massale acceptatie daarvan leidt tot vereenzelviging met het kapitalisme en laat miljarden vloeien naar een financiële elite. Het ‘je en jij’ laat lijken alsof je elkaar vriendjes bent, terwijl het erom gaat je pootje te lichten en je financieel lichter te maken. Is daar verweer tegen? De opties liggen tussen twee polen, van consumentenboycot tot revolutie. Wat de laatste optie aangaat, kunnen we met een feestje beginnen. Het is honderd jaar geleden dat de Duitse Novemberrevolutie 1918 leidde tot het uitroepen van de Beierse Vrijstaat (instelling van een socialistische republiek; afzetting van de koning). Die liep weer uit in de Radenrepubliek München april-mei 1919. De viering ervan kan gebruikt worden om de consumentenboycot van de onfatsoenlijke ‘je en jij’ bedrijven te organiseren. Misschien levert dat zo’n massaal verweer op, dat het tot verdere actie kan komen…
Thom Holterman
Update: Tweede Kamer maakt gehakt van garanties Shell, NAM en Exxon en spreekt van een ‘geloofwaardigheidsprobleem’; zie: Volkskrant van 1 februari 2018 (Internet).