Ga naar de inhoud

Sint Yanis en de EU-draak

Met een opvallend media-spektakel heeft de voormalige Griekse minister van Financiën Yanis Varoufakis afgelopen dinsdag in Berlijn een nieuwe Europese …. ja wat eigenlijk? gelanceerd. Verderop in Europa wordt even later in Madrid over het alternatieve Plan B geconfereerd, waar Varoufakis eerst bij zat maar nu kennelijk afstand van heeft genomen. Beide projecten hebben een manifest centraal staan.

9 min leestijd

Foto: Die Volksbühne in Berlijn waar DiEM25 werd gelanceerd op 9 februari. Wikicommons/Schaier. Some rights reserved.

Aan de vooravond van de lancering van Varoufakis’ Diem25 organiseerde Real World Economics (RWE, een informeel verbond van kritische economen en activisten, waar uw auteur ook deel van uitmaakt) een avond in CREA in Amsterdam om de achtergronden en streefdoelen van de nieuwe initiatieven eens goed door te nemen. Dat werd door een deel van het veeltallig opgekomen publiek niet altijd gewaardeerd. Maar daarover verderop meer. Doel van de avond was om deskundig commentaar te leveren op deze nieuwe initiatieven, om te kijken wat ze inhouden, en of ze perspectief bieden en dus steun verdienen.

De bijeenkomst werd begonnen met een inleiding door RWE-lid Angela Wigger (tevens politiek econoom aan de Radboud Universiteit). Zij gaf een korte schets van de ontstaansgeschiedenis en de inhoud van zowel Diem25 als ‘Plan B’. Maar eerst gaf ze een overzicht van een lange serie reeds bestaande pogingen tot internationale campagnes en acties in Europa, van Blockupy tot Agora99, Euromemorandum, Altersummit en meer. “Daar komen deze twee nieuwe initiatieven dus bij”. (zie hier de powerpoint die op de avond zelf niet aan bod was gekomen) Varoufakis behoorde tot de initiatiefnemers, of in ieder geval eerste ondertekenaars, van Plan B, dat gelanceerd zou worden met een conferentie in Parijs in het weekend van de terroristische aanvallen aldaar, en daarom verzet moest worden.

Toen de conferentie in januari plaatsvond, was Varoufakis niet meer van de partij en kondigde ‘zijn’ DIEM25-project aan, dat op 9 februari in Berlijn gelanceerd ging worden. Inhoudelijk is DIEM25 nog tamelijk vaag (als we naar het manifest en de website kijken) en concentreert zich allereerst op het ondemokratische karakter van de huidige EU.

Plan B is wat dat betreft duidelijker. Het is een project uit de hoek van een aantal linkse politici als Lafontaine (Die Linke) en Melenchon (Parti de Gauche), veel Podemos en organisaties als de schuldencampagnegroep CADTM. Inhoudelijk zijn er 6 speerpunten gekozen, van sociale rechten tot migratie en schulden en internationale handel. Het lijkt daarom op de traditionele thematiek van de sociale forums van de globaliseringsbeweging zo’n 15 jaar geleden. DIEM25 valt op door z’n pro-Europese opstelling, en keert zich tegen “progressief nationalisme”. Voor de korte termijn wordt vooral ingezet op maatregelen die de transparantie bevorderen, op middellange termijn wordt een Europese ‘volksvergadering’ voor een nieuwe grondwet beoogd.

Angela merkt op dat beide projecten van elkaar verschillen, maar op allerlei inhoudelijke punten ook overlappen. En ook als proces; beide zijn nogal top down en intransparant. De vraag is ook in hoeverre het – in politieke/praktische zin – concurrenten van elkaar zijn, of naast elkaar kunnen bestaan en misschien elkaar zelfs aanvullen?

Drie sprekers

Als gastsprekers waren drie mensen uitgenodigd om te reageren op deze nieuwe initiatieven. Ze waren uitgenodigd vanwege hun specifieke kennis over en kritiek op het Europese beleid en het bezuinigingsbeleid. Ewald Engelen is financieel geograaf en columnist (De groene, Follow the Money) en publiceerde onder andere het boek De Schaduwelite Voor en Na de Crisis. Anne van Schaik werkt voor Friends of the Earth Europe in het Brusselse labyrint, maar was ook actief in het platform Ander Europa dat onder meer betrokken was bij protesten tegen de Eurotop in Amsterdam in 1997. En Bastiaan van Apeldoorn is politicoloog en onderzoekersleider bij het Amsterdam Global Change Institute hij is gespecialiseerd in internationale politieke economie en deed baanbrekend onderzoek naar de machtsstructuren achter de vorming van de Europese Unie. Sinds kort zit hij ook voor de SP in de Eerste Kamer. Als vierde gast was Hilary Wainwright uitgenodigd, hoofdredacteur van het Britse tijdschrift Red Pepper, maar ook nauw betrokken bij allerlei linkse Europese netwerken (en fellow van het Trans National Institute). Ze bleef echter steken in een vliegtuig dat vanwege de storm niet uit Londen kon vertrekken…Gespreksleider was Reijer Hendrikse, Financieel geograaf en lid van RWE en net gepromoveerd met het proefschrift The Long Arm of Finance.

Kritisch commentaar

Genoeg deskundigheid in huis dus en, met een zaal vol kritisch publiek, konden we ons verheugen op een enerverende avond. Angela Wigger had haar inleidende schets afgesloten met de vraag of de sceptici die Varoufakis’ voorstel naïef noemen wel of niet gelijk hebben. Kan zo’n aanpak werken? En wat kan het dan in gang zetten? De eerste reacties richtten zich vooral op het project van Varoufakis. Anne van Schaik verklaart dat beide initiatieven haar broodnodig en nuttig lijken. Bij haar werk in Brussel is het moeilijk om achter informatie te komen binnen de ondoorzichtige procedures aldaar. Ook zijn er veel protesten. Maar wat lijkt te ontbreken, of te zijn verdwenen, is solidariteit met mensen die op nationaal niveau weggevaagd worden door de EU. Ewald Engelen is sceptischer. Natuurlijk is het goed om te hameren op meer democratie, maar de strategie is niet erg helder, en ook niet op wie het zich precies richt. Het manifest moet vooral gezien worden als een tegenhanger van de ‘verklaring van de vijf’ (‘presidenten’ van de EU, namelijk Juncker, plus President van de European Council Donald Tusk, President van de Eurogroup Jeroen Dijsselbloem, en de President van de European Central Bank Mario Draghi en dan nog Martin Schultz, voorzitter van het Europees Parlement) waarin ze aangeven hoe de EU moet worden ‘vervolmaakt’.

Bastiaan van Apeldoorn ziet als positief dat deze initiatieven zorgen voor bewustwording en commotie over het falen van de Europese Unie. Maar de vraag is dan of er wel oog is voor een ‘dieper probleem’ namelijk democratie versus kapitalisme. Er zijn toenemende autoritaire tendensen in het beleid van de Europese Commissie, zoals je ziet met het voorstel nu voor de Banking Union en de Capital Markets Union (waarover ons volgende programma bij CREA trouwens gaat, op 7 maart). In die zin vindt van Apeldoorn ‘plan B’ beter dan DIEM25. Het idee om binnen twee jaar tot ‘constitutionele assemblees’ te komen (en zonder de stap van ratificatie op landelijk niveau) vindt van Apeldoorn ronduit naïef.

Transparantie

Verschillende reacties vroegen zich af of de nadruk op democratie en maatregelen voor drastische transparantie nu de hoogste prioriteit zouden moeten hebben. Vanuit het publiek wordt uitgelegd waarom democratie wel een goed thema is omdat het iedereen aangaat en dus een goed startpunt is om mensen bij elkaar te krijgen. Erik Wesselius, werkzaam bij Corporate Europe Observatory, vertelt over het probleem van de ontransparante structuren van de EU en de macht van de lobbyisten in Brussel. Maar zegt ook op dat gebied meer vertrouwen te hebben in het Plan B-initiatief, ook omdat daar meer inbreng lijkt te zijn van de Spaanse opstandige kringen rond de toenmalige pleinbezetters (‘indignados’). Anne van Schaik zegt dat het wel veel uit zou maken als vergadering gestreamed werden en allerlei vergaderingen genotuleerd, omdat je nu voortdurend zoekt naar informatie over besluitvorming.

IMG 7346

Democratisch Europa?

Een tweede onderwerp van discussie is of het überhaupt mogelijk is om zo’n EU te democratiseren. Is het niet vanaf het begin opgezet als ondoorzichtig neoliberaal project ten bate van de grote ondernemingen? Ewald Engelen zegt niet te begrijpen waarom Tsipras en nu ook Varoufakis zo vast blijven houden aan de euro, en niet overwegen om ‘paralelle munten’ in te voeren. Want het is zeker de vraag of democratie en deze Euro ‘compatiebel zijn’. En je kunt er ook de afkalving van de welvaartsstaat niet mee tegenhouden. De ‘framing’ van DIEM25 lijkt alsof ze elke beweging richting meer nationale of lokale besluitvorming willen afwijzen.

Ook Bastiaan van Apeldoorn vindt dat problematisch. Voordat je de EU verder ontwikkelt moet er eerst van alles ‘gerepareerd’ worden dat gesloopt is. De enige manier om dat te doen is door macht terug te halen naar een ‘lager niveau’, de nationale parlementen dus. Het enige alternatief is anders dat van liberalen als Verhofstadt die een soort meer federale EU willen. Anne van Schaik werpt tegen dat er veel problemen zijn die grensoverschrijdend zijn, en die je dus internationaal moet oplossen, waarvoor je ook internationale structuren moet opbouwen (bijvoorbeeld klimaat, maar ook TTIP of de relatie tussen de EU en de landen in het mondiale zuiden).

Dan volgt er een discussie over de partners die mee mogen doen, en in hoeverre je met rechts of zelfs extreem rechts zou moeten of mogen samenwerken. Varoufakis is daar niet duidelijk over en zet de deur open. Plan B is een duidelijker project van linkse partijen en bewegingen. Engelen vindt dat je niet te dogmatisch moet zijn en in coalities soms “in bed belandt met mensen die je niet zo aantrekkelijk vindt” maar dat moet dan maar. Vanuit de zaal wordt ingebracht dat indeling in ‘links’ en ‘rechts’ niet zo zinnig meer zou zijn (waar anderen tegen protesteren). Verschillende interventies doen een pleidooi voor praktische maatregelen, zoals op gebied van transparantie, of alternatieve vormen van geld. Anderen roepen weer dat dat weinig oplost, het is geen technisch probleem maar een politiek probleem.

Nick Buxton van TNI relativeert de kritiek op Varoufakis, die niet zozeer voor de Euro zou zijn of tegen ‘nationaal’ beleid maar wel voorziet dat als we geen goed verhaal over (Europese) samenwerking neerzetten, alleen extreem rechts nog een ‘verhaal’ heeft waar mensen voor vallen. Waar het om gaat is om manieren te vinden “to re-engage internationally in a different way”.

In de tweede helft van de publieksreacties lijkt de zaal verdeeld tussen mensen die een groot geloof hechten aan het initiatief van Varoufakis, en mensen die kritisch zijn of twijfelen. Af en toe lopen de emoties op. We worden gemaand om niet zo sceptisch te doen. Als Bastiaan van Apeldoorn afsluit met de bewering dat hij meer in Plan B ziet, worden sommige mensen zelfs beledigend en slingeren hem naar zijn hoofd dat dat ook “zijn terrein is” (waarschijnlijk omdat hij voor een linkse partij in het parlement zit?). De volgende dag zit het programma in Berlijn ook vol met linkse partijleiders en parlementsleden, (waaronder Katja Kipping, hoofdbestuurder en medeoprichter van Die Linke, en de leider van de grootste Duitse vakbond IG-Metal Hans-Jürgen Urban) maar dat is dan kennelijk geen bezwaar… De hoog opgelopen verwachtingen geven ook aan hoe heftig er verlangd wordt naar een verlosser met een wonderproject dat ons allemaal uit de impasse zal halen. Alleen is dat natuurlijk wensdenken. Ons uit de impasse halen kunnen we alleen zelf, met z’n allen van onderop, met hard werken aan een alternatieve koers.

————–

Zie ook een verslag van de avond op Krapuul

Een een heel (Engelstalig) debat op de engelstalige nettime.