Ga naar de inhoud

Tijd om te noemen wat het probleem is: Een door het kapitalisme veroorzaakte ecologische crisis

Het kapitalistische economische systeem eist naast een voortdurende groei, eindeloze roofbouw om winst te kunnen maken.

18 min leestijd

(Door Erin McCarley (*), Common Dreams, vertaling door Tijn van Beurden/Globalinfo, foto Andy Roberts  CC2.0/Flickr)

Een derde van Pakistan staat onder water. Record hittegolven komen wereldwijd voor, met temperaturen waarbij mensen nauwelijks kunnen overleven. Arctische gletsjers smelten veel sneller dan wetenschappers voorspelden. Droogtes, branden en overstromingen verwoesten de planeet, waardoor tientallen miljoenen mensen moeten vluchten. En dat is nog maar het begin.

Het wordt tijd de waarheid onder ogen te zien. We kunnen het ons niet veroorloven om langer te wachten. We kunnen het ons niet veroorloven te doen alsof het politiek-economische systeem dat de hoogste niveaus van ecologische vernietiging in de menselijke geschiedenis heeft veroorzaakt, dat gaat oplossen. Hier in de Verenigde Staten, het land dat verantwoordelijk is voor de hoogste koolstofuitstoot in de atmosfeer, hebben we een zeer moeilijke taak voor ons liggen. We moeten de waarheid vertellen over de limieten van de aarde, over de wetten van de fysica, en over wat onze ecosystemen doet instorten, als we enige kans willen hebben op een bewoonbare toekomst voor onszelf, onze kinderen en kleinkinderen. We moeten de waarheid zeggen, om enige hoop voor de toekomst van de menselijke beschaving te behouden.

We bevinden ons in deze verschrikkelijke situatie vanwege een extractieve economie die constante milieuvernietiging vereist om economische groei te stimuleren.

Maar door deze waarheid te vertellen, worden we geconfronteerd met een verschrikkelijke politieke realiteit die weinigen bereid zijn toe te geven. Velen van ons begrijpen wat de wetenschap ons vertelt. We weten dat het vermogen van de aarde om mensen te herbergen afhangt van een zeer delicaat evenwicht tussen fysieke en ecologische omstandigheden die slechts sinds kort aanwezig zijn op aarde. De aarde bestaat al miljarden jaren, maar moderne mensen, zoals we ze kennen, zijn hier pas zo’n 200.000 jaren. De mensheid is slechts een stipje in het leven van onze planeet. De ecosystemen die het menselijk leven ondersteunen, zijn nu in een vrije val geraakt, in termen van planetaire tijd. We bevinden ons midden in de zesde massa-extinctie, maar deze keer komt het door menselijke activiteiten, de winning van fossiele brandstoffen, en het misbruiken van land, lucht en water. We bevinden ons in deze vreselijke situatie vanwege een roofbouweconomie die een constante milieuvernietiging eist om de economische groei te stimuleren.

En ondanks tientallen jaren van wetenschappelijk kennis en ernstige waarschuwingen, hebben de meest vervuilende en ecologisch destructieve regeringen weinig of niets gedaan, ze bleven pijpleidingen bouwen en mondiale oorlogen voeren, die de één-procent verrijken, de levens van miljoenen vernietigen en de uitstoot van koolstof exponentieel opdrijven.

De industrieën die profiteren van ecologische vernietiging, grote oliebedrijven, grote landbouwbedrijven, technologiegiganten, het militair industriële complex, hebben jarenlang geprobeerd ons een “groener kapitalisme” te verkopen als oplossing voor de crisis. Ze logen. Suggereren dat individuele consumptiegewoonten, energiezuinige lampen, elektrische auto’s of de aankoop van koolstofcompensatie, ons op de een of andere manier van rampen zullen redden is een sprookje. Zo werkt het niet. Die pogingen om te sleutelen aan de randen van het kapitalisme negeren de eigenlijke aard van het kapitalisme.

Het kapitalistische economische systeem eist, naast een voortdurende groei, eindeloze roofbouw om winst te kunnen maken. Als het kapitalisme stopt met groeien, stopt met profiteren, stort het in. Het is geen systeem dat ooit stilstand of evenwicht kan bereiken met andere onderling afhankelijke systemen eromheen. Kapitalisme is geen stabiel systeem. Het moet uitbreiden, alles verslinden, steeds grotere winsten maken, totdat het zijn gastheer verslindt. Kapitalisme is als een kanker. Of zoals Karl Marx schreef in Das Kapital, Band I, H. 15: “De kapitalistische productie ontwikkelt technologie, en het samenbrengen van verschillende processen tot een sociaal geheel, alleen door de oorspronkelijke bronnen van alle rijkdom, de bodem en de arbeider, uit te putten.”

Het kapitalisme kan naar buiten toe groeien door oorlogen, buitenlandse interventies en gemilitariseerde accumulatie. Zoals de socioloog William I. Robinson (University of California, Santa Barbara) beschrijft, is het mondiale kapitalisme afhankelijk geworden van het voeren van oorlogen om zichzelf in stand te houden. Of het kan intern groeien door intensivering van privatiseringen, afbraak van arbeidsrechten, mensenrechten en milieubescherming op de bestaande kapitalistische markten om meer winstmogelijkheden te scheppen. In dit interview beschrijft Robinson het als volgt:

“Sinds 1492 hebben we 530 jaar lang een uitwendige expansie gehad, constante golven van kolonialisme en imperialisme, waardoor steeds meer landen en mensen in het systeem kwamen. Nu is ieder land en iedere gemeenschap op de planeet, direct of indirect geïntegreerd in het mondiale kapitalisme. Er is geen ruimte meer voor uitwendige expansie. Het andere mechanisme waarmee dat kapitalisme kan groeien, is wat ik intensieve expansie noem, wat inhoudt dat steeds meer sectoren en gebieden van de samenleving in mogelijkheden voor accumulatie veranderen. Dat was privatisering: men privatiseert onderwijs, gezondheidszorg, publieke infrastructuur en de natuur. Men opent geen nieuwe grondgebieden, maar nieuwe sectoren.”

In beide gevallen betekent de kapitalistische groei toename van armoede, sociale en politieke ongelijkheid, menselijk lijden en vernietiging van de ecosystemen op aarde. We kunnen het zien op mondiale schaal, overal waar het kapitalisme heenging, zijn de ecologische commons vernietigd. De inheemse bevolking is gedood of verdreven. Arbeiders werden geknecht of raakten vervreemd van hun arbeid en werden uitgebuit. Massa’s mensen vervielen tot armoede, omdat de commons en het publieke bezit werden geprivatiseerd en geconsolideerd door de toplaag van de economie.

Kijk maar naar de mondiale welvaartsongelijkheid. De samenvatting van het Oxfam rapport uit 2022 geeft ons een beeld: “Sinds 1995 heeft de hoogste één procent van de mensheid bijna 20 keer meer van de mondiale rijkdom ontvangen dan de onderste 50 procent. De afgelopen 30 jaar is de inkomensgroei van de onderste 50 procent nul geweest, terwijl die van de bovenste 1 procent 300 procent groeiden. In een jaar tijd is de rijkdom van de tien rijkste personen ter wereld verdubbeld sinds de pandemie begon. En twintig van de rijkste miljardairs zullen naar schatting gemiddeld wel 8.000 keer meer koolstof uitstoten dan de miljard armste mensen.”

Deze obscene niveaus van rijkdom, deze enorme zee van armoede, en alle politieke repressie, genocide, en eindeloze oorlogen die het handhaven. Dit alles werd veroorzaakt door het kapitalisme, een systeem dat de commons privatiseerde, inheemse mensen doodde en verdreef uit hun geboortegronden en tot slaaf gemaakte mensen tot arbeid dwong onder omstandigheden waarbij sprake was van foltering, dood en gevangenschap. Dit zijn de wortels van het politieke en economische systeem op dit continent, een systeem dat over de hele wereld is uitgezaaid. Het wordt steeds duidelijker dat het behouden van een leefbare planeet voor mensen, én het voldoen aan de materiële behoeften van de massa’s, een mondiaal project is dat onverenigbaar is met een roofbouweconomie die een constante economische groei eist.

Het enige logisch einde van het kapitalisme is de vernietiging van de aarde. Dat is de aard van het beestje. En pogingen om wat te sleutelen aan de randen van het kapitalisme zal deze fundamentele waarheid niet veranderen. We kunnen koolstofcompensaties kopen. We kunnen zonnepanelen op onze huizen plaatsen. We kunnen meer bomen planten. We kunnen koolstof in de grond stoppen. Maar geen van deze strategieën lost de omvangrijke vernietiging op die al toegeslagen heeft binnen elke laag van het ecosysteem. Constante economische groei vereist een constante roofbouw. Dit is niet verenigbaar met een levende planeet waarvan de ecologische drempels vastliggen, en waarvan miljoenen onderling afhankelijke ecosystemen evenwicht vereisen. Om deze fundamentele onverenigbaarheid te begrijpen, moet je doorhebben dat het kapitalisme zelf aan de basis ligt van onze ecologische crisis.

Hier in de Verenigde Staten worden deze eenvoudige waarheden over het kapitalisme volledig verdoezeld door de massamedia, de fossiele brandstoffenindustrie, en vrijwel iedereen in de regering, omdat als de waarheid algemeen bekend zou zijn, dit onze politieke systemen onderuit zou halen. Het zou een existentiële bedreiging vormen voor mondiale kapitalisten die profiteren van de vernietiging van ons ecosysteem. Het is geen toeval dat in regeringen die weigeren serieuze maatregelen te nemen om de klimaatineenstorting een halt toe te roepen, veel politici zitten waarvan de zakken worden gevuld door de industrieën die verantwoordelijk zijn voor de vernietiging. Het politiek-economische systeem dat de ecologische ineenstorting veroorzaakt is precies hetzelfde systeem dat ons ervan weerhoudt deze crisis op te lossen.

De kwalijke samenwerking met regering en industrie is een vrij gangbare manier om te ontmoedigen dat we doorgronden wat kapitalisme is en hoe werkt. Het is zeker lastig en verwarrend om te proberen een politiek, economisch en cultureel systeem te beschrijven dat elk aspect van ons leven doordringt. Het is de lucht die we inademen. Het is niet makkelijk om buiten het kapitalisme te stappen om het objectief te beoordelen en de interne logica en wetten ervan te doorgronden. Om duidelijk te zien hoe het kapitalisme werkt moet men buiten het systeem stappen.

Wat het nog lastiger maakt, is het feit dat in de hele geschiedenis van ons land de alternatieven van het kapitalisme, vooral communisme en socialisme, gedemoniseerd werden. Deze demonisering begon toen de eerste Amerikaanse kapitalisten en kolonialisten probeerden het communisme van de inheemse volkeren te vernietigen. De genocide op de inheemse volkeren op het Amerikaanse continent werd niet alleen gemotiveerd door de begeerte hun land te veroveren. Het ging niet alleen om de pauselijke bullen uit de 15e eeuw die christelijke naties het recht gaven om niet-christelijke naties te veroveren. Het was ook de diep gewortelde opvatting, dat ideeën over gemeenschappelijke grond, bestuur en cultuur vernietigd moesten worden. Daardoor werden inheemse volkeren door de Amerikaanse regering vanaf het begin gezien als een bedreiging voor het kapitalisme. In de ogen van onze kolonisten moesten deze inheemse gemeenschappen worden uitgeroeid, niet alleen voor de inbeslagname van hun land, maar ook om het ideologische, politieke en culturele alternatief dat zij vertegenwoordigden te elimineren. Deze geavanceerde samenlevingen leefden duizenden jaren in ecologisch evenwicht met de aarde.

De Amerikaanse regering bestempelde de inheemse volkeren als “achterlijk” en “woest”, niet alleen om het staatsgeweld tegen hen te rechtvaardigen, maar ook als een manier om de koloniale ideologie van de westerse expansie, en het kapitalisme bij het Amerikaanse publiek te versterken. Het toestaan van inheemse culturen om in vrede en soevereiniteit te leven was fundamenteel onverenigbaar met het expansieve koloniale project dat de Verenigde Staten was en nog steeds is. Nu inheemse volkeren nog steeds hun leven op het spel zetten om pijpleidingen als Keystone XL, DAPL, Lijn 3 en MVP tegen te houden (om er maar een paar te noemen), kunnen we zien hoe het inheems rentmeesterschap bij voorouderlijke en door verdragen beschermde thuislanden, het respect voor het algemene welzijn van alle levende wezens, en het verlangen om toekomstige generaties te beschermen, een samenhangende ideologie vormt die nog steeds een bedreiging voor het kapitalisme is.

Is het een wonder dat de Verenigde Staten, een land gebaseerd op genocide en gebouwd door slavenarbeid, nog steeds de volkeren doodt, opsluit en onderdrukt, van wie ze het land afnamen en die hen door dwangarbeid welvaart brachten. Vandaag de dag, met ons systeem van raciaal kapitalisme, houden de Verenigde Staten meer mensen (vooral zwarte en bruine personen) gevangen dan welk ander land op aarde dan ook. En tegen 1955 was het inheemse landbezit tot slechts 2,3 procent van zijn oorspronkelijke omvang gekrompen.

De “ontdekkers”, de slavenmeesters, de roofbaronnen en de olietycoons van de afgelopen eeuwen zijn nog steeds onder ons. Hun macht is exponentieel gegroeid, en ze dragen nu andere kleren. Het zijn de Amerikaanse militairen en al hun particuliere aannemers over de hele wereld, politie en wapenfabrikanten, mondiale wapenfabrikanten, CEO’s van digitale technologie, de managers van ’s werelds grootste banken en oliemaatschappijen, en een klein handjevol multimiljardairs die door hun vermogen aan de touwtjes trekken van de meeste nationale regeringen en het groeibeleid in de wereldeconomie dicteren. En ze dicteren niet alleen het groeibeleid, ze dicteren ook welke sociale en politieke revoluties verpletterd moeten worden om die groei te bereiken.

In 1994, na de invoering van het NAFTA-vrijhandelsverdrag, gaf Zedillo, de president van Mexico, het leger opdracht om de door de EZLN (Ejército Zapatista de Liberación Nacional) gecontroleerde dorpen aan te vallen en te proberen hun leiders vast te nemen. Tot dat moment had Zedillo geprobeerd een vreedzame oplossing te vinden voor de opstand van de Zapatistas, maar deze plotselinge beleidsverandering kwam nadat hij een memorandum van de Chase Manhattan Bank ontving, dat er bij de Mexicaanse regering op aandrong om de Zapatistas te elimineren. Dit is slechts een van de honderden voorbeelden waar Wall Street dicteerde welke sociale en politieke bewegingen in de wereld moeten worden verpletterd om zo kapitalistische markten te openen.

Bovendien kregen alle landen en groepen die probeerden vrij en met enige mate van soevereiniteit te leven buiten de steeds groter wordende wurggreep van het kapitalisme, te maken met door de CIA gesteunde coups, massale militaire invasies, politieke interventies, economische blokkades en moorden op hun leiders. Van de USSR, Libië, Vietnam, Korea, Cuba, Chili, Nicaragua, Venezuela en Bolivia (om er maar een paar te noemen) tot aan de kleinste en armste landen als Grenada en Laos is elke poging, om tot een antikapitalistische regering of politieke revolutie te komen, meedogenloos aangevallen en ondermijnd door Amerikaanse imperiale krachten die samenwerkten met de mondiale kapitalisten. Deze revoluties, deze sociale en politieke experimenten, vormen wat Noam Chomsky ooit “de dreiging van een goed voorbeeld” noemde.

En in de Verenigde Staten is elke sociale beweging die heeft geprobeerd bewegingen of politieke partijen te organiseren die alternatieven voor het kapitalisme/kolonialisme bevorderden, genadeloos aangevallen, vanaf 1492 met de genocide van de inheemse volkeren tot de onderdrukking van slavenopstanden vanaf de 16e eeuw. En vanaf het einde van de 19e eeuw werden de Amerikaanse socialistische/communistische politieke partijen en de arbeidersbewegingen met geweld onderdrukt. Een paar voorbeelden uit de geschiedenis van de VS: Het Haymarket bloedbad (1886), de Pullman Staking (1894), het Ludlow bloedbad (1914), de Palmer Raids tegen de IWW (1917), de veelvuldige gevangenzetting van Eugene Debs en aanvallen op de Socialist Party, de Veldslag om Blair Mountain (1921), de zwarte lijsten onder McCarthyism (1950s), de executie van Julius en Ethel Rosenberg (1951), de meedogenloze aanvallen tegen de Black Panthers en de Amerikaanse beweging van Indianen door de FBI’s COINTELPRO in samenwerking met de staatspolitie; de gevangenneming van Angela Davis, Assata Shakur, Bobby Seale, Huey P. Newton, the Chicago 7, the Panther 21, de moorden op Malcolm X, Fred Hampton, en MLK.

Dus hier zijn we, vrienden en kameraden, in de “Belly of the Beast“, zoals Che Guevara ooit de Verenigde Staten beschreef. En we worden omringd door lagen van kapitalistische indoctrinatie, mythen van het Amerikaanse exceptionalisme, witte suprematistische en koloniale geschiedenissen, en constante propaganda om te voorkomen dat we het fundamentele idee onderkennen en ter discussie stellen dat dit politiek-economische systeem de oorzaak zou kunnen zijn van zoveel mondiaal lijden.

Het gaat om het opbouwen van een revolutie, een internationale solidariteitsbeweging die groot genoeg is om het op te nemen tegen het mondiale kapitalisme en dat te vervangen.

Als jonge universiteitsstudent had ik jaren geleden het voorrecht om sociologie te studeren bij John Bellamy Foster, een van de meest gerenommeerde marxistische sociologen in de Verenigde Staten, die een leven lang de relatie van het kapitalisme met ecologische vernietiging heeft gedocumenteerd. Tijdens zijn lessen was ik vaak omringd door andere sociologiestudenten die, bij het bespreken van de ecologische crisis, het refrein van de dominante cultuur herhaalden, “als mensen niet zo hebzuchtig waren, zouden we niet in deze situatie zitten!”

Hoewel ik de frustratie begrijp die tot deze uitspraak leidt, ondersteunt de geschiedenis die op geen enkele manier. Ik kan de keren dat ik het argument “mensheid is gelijk aan hebzucht” heb gehoord in de loop der jaren, niet tellen. Ik heb veel inheemse vrienden die niet zo veel begrip hebben voor het feit dat hun veerkrachtige en beproefde culturen, die al duizenden jaren in relatieve harmonie met de aarde hebben geleefd, nog steeds niet worden erkend met die populaire definitie van “menselijkheid.” Iemand die de hele mensheid als hebzuchtig beschrijft, zonder ooit de alternatieven van het kapitalisme te hebben onderzocht of ervaren, vertegenwoordigt een soort zelfversterkende bijziendheid die ons alleen maar dieper in de ellende brengt. In een tunnel die zich in snel tempo vernauwt en tot een einde lijdt.

Bovendien is deze de mensheid-is-hebzucht mythe een masker dat is ontworpen om het feit te verhullen dat het kapitalisme alleen de slechtste eigenschappen van de menselijke natuur beloont en reproduceert, terwijl het onze beste eigenschappen tegenwerkt, met name ons natuurlijke instinct om elkaar te helpen, solidariteit, wederzijdse hulp en het opbouwen van een gemeenschap. De meesten van ons hebben deze goede eigenschappen, maar deze coöperatieve menselijke eigenschappen worden niet financieel of politiek beloond onder het kapitalisme. Vrijwilligerswerk, vriendelijk zijn tegen vreemden, deze activiteiten kunnen alleen bestaan als hobby’s binnen het kapitalisme. Ze worden sociaal goedgekeurd, zolang ze plaatsvinden buiten de uren van onze loonarbeid, en zolang ze de machtsstructuren die het systeem ondersteunen niet bedreigen. Of in de woorden van de Braziliaanse aartsbisschop Dom Helder Camara: “Als ik de armen voedt, noemen ze me een heilige, maar als ik vraag waarom de armen honger hebben, noemen ze me een communist.”

We moeten onze blik verruimen en onze bewegingen verbreden om te overleven. Tegen alle verwachtingen en elke indoctrinatie in, moeten we een andere toekomst bedenken, teneinde die ook te kunnen creëren. Zelfs binnen deze maatschappij die weigert om buiten zijn eigen economische muren te kijken, en zijn eigen zelf-geconstrueerde kapitalistische paradigma’s niet wil zien, moeten we moedig en eerlijk genoeg zijn om de waarheid te zoeken, om te begrijpen dat het kapitalisme niet onvermijdelijk is. Het is slechts één type economie met specifieke kenmerken en eigenschappen, en het kan worden vervangen, net zoals het werd ingevoerd. Het zal niet makkelijk zijn. Het zal niets minder dan een mondiale politieke, sociale en economische revolutie vergen. Maar als we niet de moed en de internationale solidariteit kunnen opbrengen om deze reis samen te beginnen, zal het kapitalisme ons allemaal verslinden. Als we niet collectief een toekomst buiten het kapitalisme voor ogen kunnen hebben en ontwerpen, dan zal er geen toekomst zijn voor ons.

Het begint met het begrijpen van het systeem waar we in leven en welke wetten er gelden. Het begint met het bestuderen van de alternatieven van het kapitalisme (socialisme, communisme en anarchisme) om zo de theorie te beheersen en alternatieve politieke economieën te kunnen doorgronden. We weten waarom de woorden socialist en communist in de hele Amerikaanse geschiedenis zo zijn gedemoniseerd, waarom de rode-spook-tactieken altijd een instrument van de heersende klasse zijn, en waarom deze instrumenten op dit moment weer opduiken, nu steeds meer jongeren zich naar de alternatieven voor het kapitalisme wenden. De heersende klassen willen niet dat we buiten de wanden van onze eigen kooien kijken.

Het kapitalisme is niet alleen een economisch systeem, maar ook een politiek systeem dat ons heeft verankerd aan door winst gedreven politieke partijen en politieke cycli, die ons nooit in staat zullen stellen om structureel uit onze diepste en meest existentiële crises te evolueren. Laten we duidelijk zijn, het gaat hier niet om stemmen. Het gaat om de opbouw van een revolutie, een internationale solidariteitsbeweging die groot genoeg is om het tegen het mondiale kapitalisme op te nemen en het te vervangen. We moeten leren hoe eerdere antikapitalistische bewegingen werden vernietigd, geneutraliseerd en ondermijnd en beginnen van die geschiedenis te leren voordat het te laat is.

We moeten samenwerken. We kunnen niet in onze hokjes blijven. Hokjes zijn gebaseerd op individuele identiteit, en we moeten collectieve, op klassen gebaseerde en internationale solidariteit opbouwen als we de chaos die eraan komt willen overleven. Wie we ook zijn, onze strijd en onze bevrijding zijn met elkaar verbonden. Samenlevingen die gebaseerd zijn op individualisme kunnen bedreigingen niet overleven. Dit zal de inzet van iedereen vergen, we moeten allemaal samenwerken.

We moeten onszelf nuttig maken voor de bewegingen om ons heen die al de grootste risico’s nemen en het harde werk doen, zoals de inheemse beweging de Rode Natie, die al revolutionaire programma’s heeft opgezet om deze overlappende crises het hoofd te bieden, de land- en waterbeschermers, de vakbonden, abolitiebewegingen, etnische en economische rechtvaardigheidsbewegingen, en antioorlog en vredesbewegingen. We hebben de leraren en leiders die nodig zijn.

We moeten omvangrijke netwerken voor steun en zorg op lokaal en gemeenschapsniveau opbouwen, en tegelijkertijd internationale politieke bewegingen opbouwen die de meest corrupte kapitalistische staten kunnen vervangen. Het is een lange, moeilijke weg en een project van meerdere generaties, dat niet voor zwakkelingen is. Het zal al onze moed, al onze veerkracht, en al onze liefde voor onze kinderen en kleinkinderen vergen. En het begint met het vertellen van de waarheid over het kapitalisme.

(*) Erin McCarley is een onafhankelijke fotojournalist en schrijver uit Denver, Colorado. Met een master in fotojournalistiek van UT Austin, zijn haar foto’s, video’s en teksten gepubliceerd door Westword, teleSUR English, Free Speech TV in Boulder, CO, KLRU TV in Austin, TX, CounterPunch, Yes! Magazine, The Christian Science Monitor, de MIT Press, de Ford Foundation, Science Daily, The Daily Texan, en anderen.