Ga naar de inhoud

Van multilateralisme naar commercialisme

We lijken met president Trump in een nieuwe geopolitieke wereld terecht te komen. Gedaan met bondgenootschappen, gedaan met multilaterale afspraken. Hij is bij uitstek de vertegenwoordiger van het adagio: “Het kapitalisme heeft geen vrienden of vijanden, alleen belangen”

12 min leestijd

(Door Antoine Uytterhaeghe, Uitpers.be, Foto: G7 Canada 2018 (wikimedia commons))

Dat we stilaan in een wereld komen van schaarste is aan president Trump en de zijnen niet besteed.  Een steeds groeiende productie en een overstimulering van de consumptie lieten tot nog toe een ongebreidelde concurrentie toe waarbij grondstoffen schaamteloos werden geplunderd om een bepaalde levensstandaard op onfatsoenlijke wijze te behouden. Vandaag wil de westerse wereld nog steeds met ijzeren ernst tonen dat ze de wereld regeert, en verder wil gaan op de ingeslagen weg.

handelsoorlog

Vrienden heeft men niet op dat niveau. Herinneren we ons de woorden van de Franse president Mitterrand – toch al een tijdje geleden – : “We zijn in oorlog met Amerika, ja een permanente oorlog, een vitale en economische oorlog, een oorlog schijnbaar zonder doden maar wel een oorlog tot de dood. De Amerikanen zijn hard en vraatzuchtig, ze willen macht over de wereld zonder die met iemand te delen.”
President Trump start in elk geval een handelsoorlog. Hij heeft importtarieven opgelegd voor staal en aluminium uit Europa, Azië, Mexico, Canada en China op grond van de Amerikaanse National Security Act van 1962, waardoor een commerciële oorlog doet denken aan 1930.

De Amerikaanse staalproductie daalde van 112 miljoen ton in het jaar 2000 naar 86,5 miljoen ton in 2016. Het aantal werknemers verminderde in dezelfde periode van 135.000 naar 83.000. 6,5 miljoen Amerikanen werken in bedrijven die staal verwerken . Canada en Mexico zijn goed voor een vierde van de VS-staalimport.

Uit welke landen komt de VS-staal import januari2018 in miljoenen dollar
                  Canada             +  450
                   Europese Unie     +  450
                   Zuid-Korea        +- 275
                   Mexico            +- 230
                   Brazilië             200
                   Japan             +- 140
                   Taiwan            +- 125
                   China             +-  90
                   Rusland           +-  80
                   Turkije           +-  75
       Bron: US Departement of Commerce

De Amerikaanse president heeft het handelsgeschil met de EU nog uitgebreid. Via Twitter dreigde hij toltarieven van 20% op te leggen voor import van Europese auto’s. De EU had onlangs  als reactie compenserende tolrechten ingesteld voor een aantal VS-producten ter waarde 2,8 miljard dollar. De dreiging van de hogere invoerrechten op auto’s treft vooral de Duitse autofabrikanten. Duitsland heeft afgelopen jaar voor een waarde van bijna 22 miljard dollar auto’s naar de VS uitgevoerd . Volgens Eurostat komt dat overeen met meer dan de helft van alle Europese auto-exporten naar Amerika.

Voor Canada en Mexico worden 25 % tol op staal en 10% op aluminium geheven. De VS hebben besloten om de tijdelijke vrijstelling voor de Europa niet te verlengen en de EU eveneens te belasten met 25% en 10%. Gelijktijdig wil Washington het Nafta akkoord heronderhandelen.

Als reactie op het opleggen van de nieuwe Amerikaanse importtarieven, verhoogt Canada op zijn beurt de tarieven op verschillende Amerikaanse producten waarvan de waarde kan oplopen tot 16,6 miljard dollar, 25% op staalproducten en 10% op verschillende consumptieproducten.

Europeanen beginnen te begrijpen wat Trump’s American First slogan betekent. De Amerikaanse president is consistent in zijn aanpak, alles moet worden gedaan voor het prestige van de Verenigde Staten. Maar de VS hebben het echter niet meer alleen voor het zeggen. De wereld ziet de komst van andere machten en groepen van naties, Rusland, China, India en in mindere mate ook Brazilië, die niet langer afhankelijk willen zijn van de dictaten uit Washington. Ze worden gedwongen te vechten voor hun eigen zelfstandigheid. Als gevolg hiervan ontsnapt het wereldleiderschap meer en meer aan de greep van Washington. Met zachte maar permanente agressieve macht domineert Washington zijn Europese, Canadese, Mexicaanse, Japanse en Zuid-Koreaanse vazallen; door proxy-oorlogen overwegend islamitische grondstofrijke landen (Irak, Afghanistan, Syrië, Libië en Soedan). Het enige land dat op dit moment nog niet in de greep van Washington zit is Iran. Daarom zegt Trump het Nucleair akkoord van 2015 met Teheran op en sturen Israël en de VS op een oorlog aan om meester te worden over het Midden-Oosten.

Zelf Zuid-Korea en Japan, belangrijke bondgenoten van de Verenigde Staten in Oost-Azië, moeten een hoge prijs betalen voor een tariefvrijstelling. Om de handelsovereenkomst met Washington te redden heeft Seoel heel wat concessies aanvaard. Volgens de nieuwe versie van het verdrag zal Zuid-Korea zijn automarkt openstellen voor Amerikaanse fabrikanten en accepteert het de verlenging tot 2041 van Amerikaanse invoerheffingen van 25% op pick-up (voertuigen met laadplatform). Wat staal betreft aanvaardt Seoel een jaarlijks quorum van uitvoer naar de VS van 2,68 miljoen ton, ofwel 70% van de gemiddelde jaarlijkse uitvoer in de afgelopen drie jaar.

Schuchter Europa

De Europese commissaris voor Handel, Cecilia Malmström, had niet direct een antwoord op de vraag van het Duitse blad ‘Der Spiegel’ waarom de Verenigde Staten zijn partners in sommige gebieden als zijn tegenstanders behandelt net zoals Rusland en China worden behandeld. Eerlijk gezegd antwoorde ze heb ik er geen verklaring voor. Het is inderdaad een beetje inconsistent. De EU meent eerder dat het probleem van de staaloverschotten op de wereldmarkt voorerst een Chinees probleem is. De EU verklaarde dat ze importrechten zou opleggen ten belope van 2,8 miljard dollar op Amerikaanse export, inclusief pindakaas, jeans en andere VS-producten als Trump de Europese Unie onderwerpt aan de nieuwe dollar invoerrechten.

De Verenigde Staten isoleert zich verder van zijn bondgenoten. Het commercieel beleid van de Trump administratie brengt een beeld naar voor van een  G6 +1.  De recente G7 top heeft niet geleid tot een gezamenlijke verklaring. In zijn tweet hamerde Trump nogmaals op een VS “handelstekort van 800 miljard dollar”. De Verenigde Staten werd volgens Trump jarenlang opgelicht door andere landen. Inclusief diensten bedroeg het tekort 566 miljard dollar in 2017. De Europese Unie en Canada hebben omwille van de importheffingen, de Wereldhandelsorganisatie (WTO) al ingeschakeld. China heeft al gewaarschuwd dat er geen handelscompromis mogelijk is met de Amerikaanse douane-sancties.

In elk geval moet men het Amerikaanse besluit plaatsen in een politieke context van de tussentijdse verkiezingen van november. Washington is van mening dat de risico’s beperkt zijn in die mate dat de geschillenbeslechtingsprocedures van de WTO zeer lang duren. Ondanks de retoriek, stelde de VS-minister voor handel, Wilbur Ross, dat de Amerikaanse sancties in de eerste plaats een voorbode zijn voor een reeks onderhandelingen.

Het lijkt er toch wel echt op dat het Amerikaanse staatshoofd de regels van het multilateralisme wil opheffen. Met het handelsbeleid van Trump wordt het commercialisme de regel ten koste van multilateralisme, wat het evenwicht op het internationaal toneel nog meer zal verstoren. We zijn aangeland in een  tijd van machtsspelletjes van Washington om het multilateralisme te verhinderen. Maar China, SCO en Brics willen een andere en nieuwe multilateraal wereldbeleid als een garantie voor wereldwijde stabiliteit.

Duitse vechtlust

De Duitse economieminister, Peter Altmaier, zegt dat hij klaar is om te reageren als Europese belangen worden genegeerd door het Amerikaanse sanctiebeleid. Maar hij lijkt eerder terughoudend om Washington te beledigen. In de context van de VS-sancties tegen Rusland, en Trumps aanval om de bouw van ‘Nord Stream 2’ te blokkeren,- de nieuwe gaspijplijn die Rusland met Duitsland onder de Oostzee verbindt -, heeft Peter Altmaier de Amerikaanse beslissing geïnterpreteerd als het verdedigen van de economische energiebelangen – verkoop van Amerikaans LNG schaliegas. Peter Altmaier maakte deze opmerking toen Angela Merkel dezelfde dag naar Sotchi afreisde om Poetin te ontmoeten.

Franse gematigdheid

De scherpe uitspraken van Peter Altmaier ten opzichte van de VS staan in schril contrast met het Franse standpunt. Bij een commentaar van Macron over de relaties met Iran, nam de Franse president een meer verzoenende houding aan ten opzichte van het Amerikaanse buitenlands beleid en de implicaties ervan voor de Europese economische belangen. “Onze primaire doelstellingen betreffen geen commerciële of zakelijke belangen, het gaat erom vooral stabiliteit te waarborgen”. De Franse stellingname contrasteert met de onstuimigheid van de opmerkingen gemaakt door Peter Altmaier de volgende dag.

Toch zijn de belangen van de Franse handel met Iran groot. De VS-lijn lijkt de zakenwereld toch wel af te schrikken. De VS geeft de bedrijven met banden met Iran 180 dagen de tijd om zich terug te trekken uit de islamitische Republiek. De Franse autofabrikant PSA zei zich voor te bereiden op een terugtrekking uit Iran om het door Washington opgelegde embargo na te leven. In 2017 verkocht PSA 444.600 voertuigen in Iran. Volgens Business France zou de Iraanse markt tegen 2030 kunnen verdrievoudigen tot drie miljoen eenheden, wat de Franse markt dan zou overtreffen. Eerder had de Franse TOTAL-groep laten verstaan dat het zich zou terugtrekken uit South Pars II gasproject. Total erkende dat het niet opgewassen is tegen Amerikaanse sancties waaronder het verlies van dollarfinanciering door Amerikaanse banken.

tegenaanval China

Donald Trump maakte van het Amerikaanse handelstekort met China zijn stokpaardje. Hij verkondigde dat de VS nieuwe invoerbelasting voor ongeveer 60 miljard dollar zal opleggen. China reageerde dat het een lijst van 125 VS-producten zal onderwerpen aan douanerechten van 15 tot 25% als de onderhandelingen met Washington mislukken. China vroeg Washington te stoppen met wat Peking ‘economische intimidatie’ noemt. Peking denkt eraan, als antwoord op Trump’s voornemen, voor de VS belangrijke landbouwproducten als sojabonen of grote industriële bedrijven zoals Boeing aan te pakken, schrijft het dagblad Global Times. Deze Chinese beslissing zal een serieuze slag zijn voor Washington die met haar  handelsoorlog de VS-schuld en het budgettair tekort nog zal vergroten. Washington zal de prijs voor haar radicaal handelsbeleid ten opzichte van China moeten betalen, volgens Global Times. Washington heeft een handelstekort met China van 375,2 miljard dollar in 2017. Washington stelt China onredelijke eisen om Peking te dwingen om een compromis te aanvaarden. Maar China is niet naïef, door zijn economische en commerciële kracht kan Peking voet bij stuk houden. Bovendien is China niet van plan om de banden met Iran te verbreken.  Peking heeft altijd manieren gevonden om de wildste westerse sancties tegen Iran te omzeilen en heeft veel ervaring met Europese en Latijn-Amerikaanse landen.

Het besluit van Washington om zich terug te trekken uit de Iraanse nucleaire overeenkomst vergroot de onafhankelijkheid van Teheran om de Chinese banden economisch en commercieel te verstevigen.

Vandaag zijn we getuigen dat een ander multilateralisme, als opvolging van het Amerikaanse dollar unilateralisme, zich concreet organiseert in Azië en de BRICS-landen. De twee grote voortrekkers, China en Rusland verstevigen hun bilaterale samenwerking op alle gebieden. Rusland zal vier kernreactoren in China bouwen, het zal dertig jaar lang aardgas en olie aan China leveren. Moskou werkt met Peking samen op alle gebieden van wetenschap en technologie.

Lange termijn

De commerciële aanvallen van Trump’s beleid tegen zijn Europese collega’s vormen kortetermijnuitdagingen. Maar op lange termijn is de welvaart van onze planeert afhankelijk van het vermogen om samen te werken in een relatie gebaseerd op vertrouwen. In een dergelijk scenario moet de VS – toch nog altijd de grootste wereldspeler –  een belangrijke rol spelen. Maar Trump heeft systematisch zware verwijten gelanceerd tegen internationale instellingen zoals de WTO, de G7 en zelfs de  NAVO. De uitlatingen van de huidige bewoner van het Witte Huis zouden gevolgen kunnen hebben die veel ernstiger zijn dan op het eerste gezicht het lijkt. Wie een waterput vergiftigd kan niet hopen dat slechts een deel van het water vergiftigd wordt. Al het water in de put eindigt met besmet te geraken.

President Trump wil dat de VS de heerser over de wereld blijft; zijn vazallen zet hij onder druk om Amerikaanse producten (civiele en militaire) te kopen. Hij blijft als president de agressieve zakenman met slechts één politiek doel, met name dat de levensstandaard van de 1% rijke Amerikaanse klasse gehandhaafd wordt.
Naarmate de hulpbronnen afnemen, naarmate nieuwe mogendheden China, Rusland en India naar voren komen, zal de Amerikaanse stem minder belangrijk worden. Naarmate Europa Rusland zou beginnen te herontdekken wordt het Europa van de Gaule van de Atlantische Oceaan tot de Oeral een realistische optie.

Wat zich onder onze ogen ontvouwt is een historische instorting van diplomatieke en economische betrekkingen tussen imperialistische grootmachten. We gaan naar een wereld van explosieve conflicten waarin de onzekerheid de wereldeconomie domineert.