Waarom je niet in opstand kunt komen tegen uitsterven

Door Tim Hayward, Engelse originele versie op zijn weblog, foto overgenomen van krapuul, vertaling globalinfo.nl, die graag donaties ontvangt)

Bomen groeien niet op geld – of waarom je niet in opstand kunt komen tegen uitsterven (= rebel against extinction)

Geld groeit niet op bomen, en hoewel mensen geld kunnen verdienen met bomen, kunnen ze geen bomen van geld maken. Tot zover de platitudes, maar het is de moeite waard om die in gedachten te houden.

Wat voor bomen geldt, is waar voor de natuurlijke wereld als geheel, inclusief de menselijke wezens die er deel van uitmaken. De natuur is echt; geld is een abstractie. Als geld echt lijkt, is dat omdat onze instellingen en praktijken zo sterk gebaseerd zijn op het vertrouwen daarin. Er is een belangrijke zin waarin deze geïnstitutionaliseerde overtuigingen – door er een bepaalde waarde aan toe te kennen – echt geld verdienen; maar het is niet echt op de manier waarop de natuurlijke wereld echt is. Als een bank failliet gaat, als een hele economie crasht, kan de sociale omwenteling die volgt gigantisch zijn, maar het leven gaat door – mensen zullen zichzelf weer oppakken en opnieuw beginnen (en ondertussen zullen sommige mensen waarschijnlijk een manier gevonden hebben om er van te profiteren!). Als een soort daarentegen uitsterft, als een ecosysteem instort, is er geen vooruitzicht – zeker niet op menselijke tijdschalen – van een herstel. De dreiging van uitsterven voor onze eigen soort is de ultieme bedreiging.

Extinction Rebellion heeft publiciteit gegeven aan zorgen die van kritisch belang zijn in deze tijd – de ecologische crises zoals geïllustreerd door gevaarlijke klimaatverandering en verlies van biodiversiteit.[1] Maar dat geeft ook aanleiding tot enige verbazing.

Een bijkomstige puzzel is hoe een ogenschijnlijk spontane sociale protestbeweging de energieke steun krijgt van grote zakelijke belangen en zelfs opmerkelijke ondersteuning krijgt van invloedrijke delen van de commerciële media.

Wat als we er dieper over nadenken wat het betekent om in opstand te komen tegen uitsterven? Opstanden hebben meestal betrekking op een groep mensen die opstaan om te protesteren of om een andere groep omver te werpen die onrechtmatige of onwettige macht over hen uitoefent. Hoe kun je ‘rebelleren’ tegen uitsterven? Je kunt er immers niet voor kiezen om de wetten van de natuur niet te gehoorzamen.

De website die de copyright © Extinction Rebellion claimt, stelt bepaalde eisen aan de overheid.[2,*] De morele stelligheid van hun schijnbaar eenvoudige boodschap kan echter misleidend zijn.[3]
Twee belangrijke eisen zijn: “stop het verlies aan biodiversiteit en verlaag de uitstoot van broeikasgassen tot netto nul in 2025.”

Dat kan klinken als doelen die een ethisch rationeel persoon van harte zouden kunnen onderschrijven, en toch, zoals een recente kritische studie van Cory Morningstar heeft aangetoond, komt wat het streven naar die doelen inhoudt niet noodzakelijk overeen met wat mensen zich er misschien van voorstellen.[4]

Ten eerste betekent het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen tot het netto-nul-niveau niet dat emissies worden geëlimineerd of zelfs maar worden verminderd. Het verwijst naar de mogelijkheid om deel te nemen aan andere activiteiten om ze te compenseren. De compensatie kan worden bereikt door verschillende manieren van technologische fixes en/of boekhoudkundige innovaties, maar wat deze middelen gemeen hebben, is dat ze winstgevend zijn om aan deel te nemen. Zoals enkele jaren geleden expliciet werd gemaakt in de invloedrijke Stern Review over klimaateconomie, biedt een beleidsaanpak die compensatie van emissies mogelijk maakt, grote kansen voor bedrijven en de financiële sector.

“Kapitaalmarkten, banken en andere financiële instellingen zullen een cruciale rol spelen bij het bijeenbrengen en toewijzen van de biljoen dollars die nodig zijn om investeringen in koolstofarme technologie en de bedrijven die de nieuwe technologieën produceren te financieren.” (Stern 2006: 270)

‘De ontwikkeling van koolstofhandelsmarkten vormen ook een belangrijke kans voor de financiële sector. Handel op wereldwijde koolstofmarkten is nu jaarlijks meer dan $10 miljard waard ‘. (Stern 2006: 270, vertaling GI)

Door een prijs toe te kennen aan koolstof wordt een geheel nieuwe grondstof gecreëerd waarover de verdeling van rechten een nieuwe inkomstenstroom vertegenwoordigt. Het is dus goed voor de winsten van aandeelhouders, maar hoe zit het met de natuur? Hoeveel vertrouwen kunnen we hebben als de bescherming ervan afhankelijk is van een nieuwe markt ter waarde van meerdere miljarden dollars, waarbij dezelfde mensen zijn betrokken die verantwoordelijk zijn voor de wereldwijde financiële crisis?

Het andere hoofddoel, het tot staan brengen van biodiversiteitsverlies, klinkt als een eis die geen ruimte zal bieden voor profiteurs om mee te spelen. En toch, bedenk een ogenblik hoe men zou kunnen voorstellen – zelfs met de beste en zuiverste intenties – om biodiversiteitsverlies tot stilstand te brengen. De enorme omvang van activiteiten over de hele wereld die habitats en ecologische systemen ondermijnen, is zo groot en complex dat het moeilijk is om te bedenken wat er precies zou kunnen en moeten worden gedaan, zelfs met vastberaden politieke wil om dat te bereiken. Het voorgestelde beleid is daarom in werkelijkheid niet letterlijk om te stoppen met het doen van alles wat we momenteel doen dat de biodiversiteit in gevaar brengt. In plaats daarvan gaat het er opnieuw om om een prijs te stellen op de aspecten van de natuur waar marktpartijen waarde aan toekennen. Het uitgangspunt is dat als we accepteren dat het niet mogelijk is om de vernietiging van biodiversiteit op sommige plaatsen te stoppen, het nog steeds mogelijk is om de biodiversiteit in andere plekken te beschermen en zelfs opnieuw te creëren. Dus, net als bij koolstofemissies, spelen de ideeën over substitutie en compensatie een cruciale rol: biodiversiteitsverlies mag dan misschien niet letterlijk worden gestopt, maar het kan worden gecompenseerd.

En hoe wordt het biodiversiteitsverlies gecompenseerd?[5] Hier komt dan de vertrouwde zet om de hoek kijken: om het verlies op de ene plaats te wegen tegen een vermeende winst op een andere moeten ze worden onderworpen aan een gemeenschappelijk meetschema. Omdat biodiversiteit dus  iets van bepaalde waarde is, is de manier om vast te leggen hoeveel waarde een segment er van heeft, een verwijzing naar de gestelde geldprijs ervan. Daarom zien we dat “behoud van biodiversiteit” en het verwante concept van “natuurlijk kapitaal“ mainstream worden. De Natural Capital Coalition ontwikkelt bijvoorbeeld de economische argumenten voor het waarderen van natuurlijke ecosystemen en geniet de deelname van enkele van de grootste spelers in het bedrijfsleven, accountancy en consulting. En de financiële sector is bezig om de kant op te gaan van meer verantwoord beleggen.”[6]

Maar deze eendimensionale kwantificering van waarde gaat volledig voorbij aan het punt dat biodiversiteit een complex en typisch kwalitatief fenomeen is. Het is van essentieel belang voor de biodiversiteit dat de biotische componenten en hun omgeving divers zijn. Divers zijn betekent anders zijn op manieren die niet kunnen worden teruggebracht tot de maat van een enkele gemene deler. Vandaar dat de essentie van biodiversiteit een niet te reduceren hoeveelheid onvergelijkbare factoren is. Het idee om het verlies aan biodiversiteit van de ene soort te ‘compenseren’ door de bescherming of versterking van de biodiversiteit van een andere aard, betekent het negeren van de betekenis van biodiversiteit.[7]

Het idee van biodiversiteitscompensaties heeft dus niet zijn rationele basis in ecologische bezorgdheid, maar in de expansieve logica van kapitalistisch winstverlangen. Een rebellie die werkelijk perspectief wil op het afweren van de ramp voor onze biosfeer en onszelf, moet gebaseerd zijn op een goed begrip van tegen wie wie en waartegen de opstand gericht moet zijn.

Op  publiciteitsmateriaal van Extinction Rebellion wordt gesteld dat deze apolitiek is. Toch is er niets apolitieks aan de echte strijd die mensen nodig hebben om de macht af te nemen die momenteel in de handen van plutocraten is geconcentreerd. En aan diegenen die – terecht – zeggen dat ecologische kwesties groter zijn dan alleen maar de politiek, kan worden geantwoord dat dit nou juist de reden is waarom we het niet kunnen overlaten dat de problemen “worden aangepakt” door degenen die momenteel zo hun politieke macht misbruiken.

Regeringen vragen een beleid uit te stippelen waarvoor bedrijven en financiers in de rij staan om er enorme winsten mee te maken, is niet wat de mensen die protesteren tegen een dreigende ecologische ramp in gedachten hebben. Het moet daarom duidelijk zijn dat je niet echt kunt protesteren tegen een ramp. Je moet diegenen op de korrel nemen die er verantwoordelijk voor zijn dat die ramp gebeurt. Dus je moet weten wie ze zijn en hoe ze dat doen. Het is dus een goed idee om goed te kijken wie de eisen opstelt waarvoor ze willen dat je actie voert, en wat ze precies inhouden.

Noten:

[1] Voor andere, minder besproken maar niet minder belangrijke problemen, zie Rockström et al. (2009).
[2] Waarom ze gericht zijn op de overheid zonder te refereren aan de centrale rol van machtige bedrijven is niet helemaal duidelijk en dat geldt ook voor de reden waarom de site ook zegt dat het protest ‘apolitiek’ is, een vraag waar later verder op doorgegaan moet worden.
(*) Toevoeging globalinfo: de Nederlandse variant zit inhoudelijk iets anders in elkaar. Ze verwijst in persberichten naar deze website: https://extinctionrebellion.nl/ waar wordt verwezen naar een internationaal google document, waar ook weer weinig concrete eisen te vinden zijn.
Ook op de Nederlandse website is te lezen dat er geëist wordt dat er ‘netto 0 emissies’ geregeld wordt. over biodiversiteit wordt niet gerept op de Nederlandse website. Daarentegen wordt de overheid opgeroepen om te komen met een ‘Deltaplan Klimaat’. Een andere overeenkomst met de Britse inhoud is dat bedrijven of kapitalisme niet als oorzaken genoemd worden. https://extinctionrebellion.nl/open-brief/
[3] Wij mensen, vooral die er het ergst aan toe zijn,  – en om nog maar te zwijgen over leden van andere soorten waarmee we de planeet delen – hebben zeker belangrijke redenen tot bezorgdheid over de ecologische crises die worden uitgelokt door onze collectieve wereldwijde exploitatie van de biosfeer. Maar wat “wij” daaraan kunnen doen, is niet zo duidelijk.
In feite is er geen “wij” die als een collectief kan handelen. Er zijn veelsoortige verschillende mensen, groepen, stammen, klassen en naties die concurrerende belangen hebben. “Wij” zijn niet georganiseerd om op een gecoördineerde, ethische en rationele manier te reageren.
Aan de andere kant is er een zeer goed gecoördineerde kleine groep mensen – die onder elkaar zoveel van de totale hulpbronnen van de wereld beheersen als de helft van de rest van de wereldbevolking samen. Op het hoogste niveau van bedrijven en financiële instellingen hebben ze grote macht. Met hun immense rijkdom hebben ze de controle over diegenen die de grootste invloed uitoefenen op het publiek- waaronder politici, journalisten en verschillende “thought leaders”.Hun macht om de publieke perceptie te manipuleren, overtreft wat de meeste mensen er zelfs maar van voor kunnen stellen.
Dus wij – gewone leden van het publiek, ongeacht of ze oud of jong zijn – kunnen protesteren en zich bezighouden met symbolische acties en groen doen in onderdelen van onze levensstijl, maar toch echt weinig effect hebben. In ons hart weten we dit misschien, en toch kunnen we het nog steeds belangrijk vinden om te proberen en te handelen zoals we denken dat iedereen het zou moeten doen. Dus als dan de elementen voor een echte sociale beweging verschijnen, omhelzen we energiek de gelegenheid die dat lijkt te bieden voor het produceren van een merkbaar effect. Vandaar de enthousiaste ontvangst van Extinction Rebellion, waarin schoolkinderen en gepensioneerden zich hebben verenigd rond de morele en existentiële doelen.

Maar wat voor soort ‘rebellie’ is het dat dan uitloopt op een actie van een consortium van door bedrijven gesteunde organisaties en vervolgens uitgebreide positieve berichtgeving kreeg in de commerciële media? Het engagement en de overtuigingen van de uiteenlopende individuen en groepen die meedoen zijn divers en oprecht, en ze hebben de neiging om te convergeren rond zoiets als de hoofddoelen die zijn vermeld in het publiciteitsmateriaal van © Extinction Rebellion. Maar de exacte doelen die worden onderschreven, zijn gericht op twee zeer specifieke eisen: “stop het biodiversiteitsverlies en verminder de uitstoot van broeikasgassen tot netto nul tegen 2025.” En in dit artikel betoog ik dat het heel gemakkelijk is om misleid te worden om te denken dat deze dingen beschrijven wat we echt zouden willen bereiken, terwijl ze in werkelijkheid misschien onze berusting in de verdere uitbreiding van de macht van bedrijven over de natuurlijke wereld en ons eigen leven vastleggen.
[4] De set van zes artikelen van Morningstar zorgt voor een ietwat veeleisende lezing, en haar bedoelingen zijn soms verkeerd begrepen of verkeerd voorgesteld op basis van een schijnbaar nogal vluchtige lezing. Dit is zeker merkbaar in reacties op Twitter, dus probeerde ik een aantal van haar belangrijkste punten, zonder haar detail of de afleidingen van haar critici, in een Twitter-thread te distilleren. https://twitter.com/Tim_Hayward_/status/1120748645069021185
[5] Enkele bruikbare inleidende bronnen zijn de World Rainforest Movement: http://www.wrongkindofgreen.org/tag/green-economy/; Clive Spash praatje van 25 minuten: https://vimeo.com/33921592; en de verzameling materiaal hier: http://naturenotforsale.org/author/berberv/
[6] Richard Pearson, ‘We hebben 15 jaar om biodiversiteitsverlies te stoppen, kan dat slagen?’, The Conversation, 26 oktober 2015 https://theconversation.com/we-have-15-years-to-halt-biodiversity -Verlies-kan-het-te-doen-49330.
[7] Voor een kernachtige presentatie van de basisideeën hier, zie de korte video ‘Biodiversity offsetting, making dreams come true‘ https://vimeo.com/99079535.

Referenties

-) Rockström, Johan et al. (2009), ‘A Safe Operating Space for Humanity’, Nature 461: 472-75.

-) Stern, Nicholas et al. (2006), Stern Review: The Economics of Climate Change, Londen: HM Treasury.