Ga naar de inhoud

Wereldwijde crash financiële activa: Prelude voor een nieuwe ‘Grote Recessie’?

Op maandag 9 maart implodeerden de markten voor financiële activa: Amerikaanse aandelen stortte met zes procent in (Dow zakte onder de 1650, Nasdaq >500). Dito de Aziatische en Europese aandelenmarkten die eveneens -6% gingen. Ze waren vorige week al sterk dalende als gevolg van door het coronavirus geïnduceerde schokken in de toeleveringsketens (vermindering van de productie) vanuit vooral China (*1) en India van de grote transnationale ondernemingen (in bijvoorbeeld de auto-industrie). En door toenemende schokken in de vraag (een krimp in de consumentenbestedingen in bepaalde bedrijfstakken zoals reizen, hotels, entertainment) – die allemaal waren voorspeld door de grote beleggers die nu besloten om de ondernemingswinsten (dat wil zeggen: gestegen aandelenkoersen en dividenden) van de afgelopen 2 jaar te gaan verzilveren.

17 min leestijd

(Door Jack Rasmus, vertaling en bewerkt door H. van Maasakker)

Bovenop de crash van de aandelenmarkt van de afgelopen 2 weken vindt er nu een een versnelling plaats door de wereldwijde olieprijsdeflatie die zondag 8 maart uitbrak doordat de overeenkomst tussen de Saudi’s en Rusland van vorig jaar om de productie te beperken en de olieprijzen te verhogen ophield te bestaan. Ineenstortende termijnprijzen voor olie en grondstoffen hebben dan hun weerslag op aandelen en andere financiële activa prijzen. De financiële prijsdeflatie verspreidt zich dan verder binnen het financiële systeem met inbegrip van de wisselkoersen. Geldkapitaal slaat overal op de vlucht richting ‘veilige havens’ (goud, schatkistpapieren, Yen). Deze vlucht resulteert in een historische daling van de Amerikaanse schatkistpapieren nu onder 1% (30 jr.) en 0,5% (10 jr).

Zal de deflatie van financiële activamarkten  snel overslaan naar het kredietsysteem (met name naar bedrijfsobligaties) en op haar beurt leiden tot het versnellenvan de wereldwijde daling van de reële economieën? Zijn traditionele monetaire en fiscale beleidsinstrumenten nu minder effectief in vergelijking met 2008-2009? Zo ja, waarom? Staat de wereldeconomie aan de vooravond van een nieuwe ‘grote recessie’?

Financiële activamarkten imploderen

We hebben nu dus te maken met het ineenstorten van olie termijnmarktprijzen – dat wil zeggen een specifieke financiële activa markt – en de gevolgen die dit heeft voor de aandelenmarkten. Met andere woorden, er is een feedback besmetting aan de gang op de aandelenmarkten. Feedback vindt ook plaats op andere industriële grondstoffen termijnprijzen die na olie termijnprijzen in tandem naar beneden dalen. Maar dat is niet de enige financiële besmetting en deflatie die aan de gang is.

De vrije val in financiële activa (aandelen, olie, grondstoffen) vertaalt zich op zijn beurt ook in wisselkoersprijs deflatie vooral in opkomende markteconomieën in Latijns-Amerika, Afrika en Azië die sterk afhankelijk zijn van grondstoffenverkopen waarmee ze de nodige buitenlandse deviezen verdienen waarmee ze hun schulden uit het verleden financieren (bijvoorbeeld in het geval van Argentinië).

De wisselkoersen zijn hierdoor overal sterk gedaald. Voor opkomende markteconomieën betekent dit dat geldkapitaal (van transnationale ondernemingen, megabanken, diverse beleggingsfondsen, pensioenfondsen, verzekeringsmaatschappijen en andere institutionele beleggers actief binnen het mondiale financiële systeem) of ‘het transnationale financiële kapitaal’ sneller uit hun economie stroomt naar veilige havens wereldwijd zoals de Amerikaanse dollar en schatkistpapieren, goud en de Japanse Yen. Kortom, aandelen, olie-grondstoffen termijn en forex valutamarkten imploderen en kennen terugkoppelingseffecten en daarmee wordt de algemene neerwaartse deflatiespiraal.

Dit is een klassiek ‘kruis-besmettingseffect’ dat optreedt bij crashes op de wereldwijde financiële activa-markten. En crashende mondiale, financiële markten hebben uiteindelijk op hun beurt het effect van het krimpen van de reële economie door bevriezing van wat wordt genoemd de kredietmarkten. Bedrijven (zoals grote transnationale ondernemingen) kunnen hun leningen niet voortzetten en hun bedrijfsobligaties niet herfinancieren. Banken stoppen met lenen. De rest van de reële economie krimpt dan sterk in. Het begint op de financiële markten en verspreidt zich naar de kredietmarkten (junk bedrijfsobligaties, BBB-bedrijfsobligaties, dan de meest opbrengende obligaties) waarop zeer grote transnationale ondernemingen uit onder andere de auto-industrie, olie-industrie en de ICT-sector opereren.

Coronavirus Effect als Versnellende Oorzaak

Maar het begint zelfs eerder in een vertragende reële Amerikaanse en mondiale economie die voorafgaat aan de huidige crash van de financiële markten. De wereldeconomie verzwakte in 2019 al ernstig. De Amerikaanse economie was eind 2019 al zwak en werd alleen door de consumptie van huishoudens van duurzame consumptiegoederen (waaronder auto’s) op basis van oplopende schulden met kredietkaarten en aandelenpakketten overeind gehouden. De bedrijfsinvesteringen waren in 2019 al negen maanden op rij gekrompen en de voorraden bouwden zich te veel op. En natuurlijk heeft de handelsoorlog van Trump in het hele jaar 2018-2019 zijn tol geëist.

De internationale beleggers of ‘het transnationale financiële kapitaal’ heeft besloten dat de groeicyclus van 11 jaar voorbij is.

Toen kwam het Coronavirus dat de toeleveringsketens in China van de grote Westerse transnationale ondernemingen afsloot, waarna dit ook in Zuid-Korea en Japan gebeurde. Dat begon toen Europa te beïnvloeden (geen aanlevering van onderdelen en goederen) al verzwakt door de handelsoorlog (vooral Duitsland) tussen de VS en China en de Brexit-zorgen. De economische impact van het virus in de toeleveringsketen ontwikkelde zich ook tot een economische impact op de vraag van de consument, aangezien de reisbestedingen werden verminderd (voor luchtvaartmaatschappijen, cruiseschepen, hotels, resorts, enz.) Nu, in de nieuwste ontwikkeling, worden ook andere gebieden van de consumentenbestedingen getroffen. Zowel de toeleveringsketen (productiebeperking) als de vraag (consumptie vermindering) worden geïnterpreteerd door de internationale beleggers van geldkapitaal als al snel leidend tot een grote daling van de bedrijfswinsten – wat zich op zijn beurt vertaalt in het ineenstorten van aandelenkoersen zoals we dat nu aan de gang zien. De internationale beleggers of ‘het transnationale financiële kapitaal’ heeft besloten dat de groeicyclus van 11 jaar voorbij is. Ze verzilveren en nemen hun geld en lopen naar de zijlijn, verplaatsen het van aandelen naar contant geld of schatkistpapier of goud of andere bijna liquide financiële activa.

Dus het Coronavirus is echt een ‘versnellende oorzaak’ van de huidige markten crash. De zwakte van de reële economie in de VS, Japan, Europa, China, Latijns-Amerika en Afrika was er al. Het virus versnelde en verergerde het proces tot de huidige mondiale omvang. Nogmaals, het herhalen waard: de economieën van de wereld en de VS verzwakten eind 2019 al merkbaar. Het virus had verder invloed op de toeleverings-ketens (productie) en de vraag (consumptie) verminderde de bedrijfswinsten op korte termijn en duwde daardoor eenvoudig de activamarkten in de afgrond.

Wederzijdse feedback-effecten: reële en financiële economieën

Maar financiële crashes hebben het effect om ook in de reële economie neer te slaan waardoor het op zijn beurt weer verder inkrimpt. Wat begint als een verzwakking van de reële economie die zich vertaalt in het crashen van de financiële markten, voedt op zijn beurt een verdere verzwakking van de reële economie. Mainstream economen begrijpen dit ‘wederzijdse feedback- effect’ niet; begrijpen de verschillende causale relaties tussen financiële activacycli en echte investeringscycli niet die kenmerkend zijn voor het laatkapitalisme gedomineerd door ‘het transnationale financiële kapitaal’. (zie 2016, ‘Systemic Fragility in the Global Economy (*2)) en specifiek hoofdstukken over de noodzaak om onderscheid te maken tussen het beleggen in financiële activa en echt investeren en hoe de  financiële structuur van het laat-kapitalisme (*3) zich zodanig heeft veranderd dat de inter-causale effecten van financiële en reële investeringen zijn verdiept en geïntensiveerd. Financiële crashes versnellen en verdiepen de krimp van de reële economie. Recessies veranderen in ‘Grote Recessies’ zoals in 2008-09. Ze kunnen zelfs veranderen in ware ‘depressies’ zoals in de jaren 1930 als het bankwezen niet snel gered wordt!

Zijn de bedrijfsobligaties en kredietmarkten de volgende?

Het feedback effect van de huidige financiële activa prijsdeflatie – in aandelen, commodity futures, forex, (en derivaten) – op de reële economie zal binnenkort naar voren komen als de deflatie van de financiële markten van invloed wordt op de verschillende kredietmarkten. De belangrijkste kredietmarkt is de markt voor bedrijfsobligaties. Obligatiemarkten zijn veel belangrijker voor het kapitalisme dan aandelenbeurzen, vooral sedert de jaren ‘80 toen de transnationale ondernemingen uit de “Nieuwe economie (*4)” in Silicon Valley hun activiteiten op deze wijze financierden.

De kredietmarkten om nu naar te kijken zijn de bedrijf junk obligaties (ook wel hoge rendement bedrijfsobligaties genoemd). Junk obligaties zijn schuldbewijzen uitgegeven aan bedrijven die al jaren slecht presteren. Ze worden in leven gehouden door banken die hen helpen hun obligaties uit te geven tegen hoge rentetarieven. Beleggers eisen een hoog tarief omdat de bedrijven niet kunnen overleven. In goede tijden doen ze dat. Maar wanneer de markten en economieën instorten dan gaan bedrijven overladen met junk financiering failliet; ze kunnen de rente of de aflossingen op hun obligaties niet betalen. Ze gaan ten onder. De beleggers die hun risicovolle obligaties gekocht hebben, dat wil zeggen ‘het transnationale financiële kapitaal’, wordt dan achtergelaten met hun schuld die bijna waardeloos wordt.

De Amerikaanse junk obligatiemarkt is vandaag met meer dan 2 biljoen dollar meer dan de moeite waard. Ten minste een derde daarvan zijn middelgrote en transnationale ondernemingen in olie & energie (fracking). Een groot deel van hun obligaties moet in 2021 worden geherfinancierd. Maar velen van hen zullen niet in staat zijn om te herfinancieren (*4). Waarom? Omdat de wereldwijde olie-prijzen net zijn ingestort tot 30 dollar per vat en misschien verder dalen tot $ 20 per vat. Tegen die prijs zullen de olie-energie junk bond beladen ondernemingen niet in staat zijn om te herfinancieren. Ze zullen failliet gaan. Dat zal angst verspreiden en uitstralen naar andere sectoren van de 2 biljoen dollar junk bond sector – vooral grote supermarktketens en andere detailhandel ondernemingen die zich ook overladen hebben met junk financiering in de afgelopen jaren. Beleggers zullen zich in zijn algemeenheid onttrekken aan junk bonds.

De angst voor een crash in junk bonds zal vrijwel zeker verspreiden naar andere bedrijfsobligaties, eerst naar wat wordt genoemd BBB grade bedrijfsobligaties. Dat is een markt ter waarde van nog eens 3 biljoen dollar. Maar de meeste BBB’s zijn echt ook junk die ten onrechte is geherclassificeerd als BBB, het laagste (onveilige) niveau van Investment grade bedrijfsobligaties (de veiligste). Dus ten minste 5 biljoen dollar in bedrijfskredieten is in gevaar voor potentiële wanbetaling. Als zelfs een deel in gebreke blijft, zal het schokgolven door de gehele bedrijfseconomie sturen die zeer ernstige gevolgen zullen hebben-voor zowel de financiële als de reële economieën, de V.S. en mondiaal, die meer en meer te maken krijgen met “systemische kwetsbaarheid”. Zo verkeert Japan, dat met meer dan 7% aan het krimpen is, sinds eind vorig jaar al in een recessie . Europa was op zijn best stagnerend met Italië en Duitsland al in een recessie voordat ze getroffen werden door het coronavirus. Korea en Australië zijn nu in een recessie zoals andere economieën in Azië en Latijns-Amerika nu ook aan het inkrimpen zijn. De Chinese economie zal naar verluidt dit kwartaal in termen van bbp tot stilstand komen, of zelfs gaan krimpen. Ondertussen voorspelt Goldman Sachs dat de groei van de Amerikaanse economie in het tweede kwartaal van 2020 zal vertragen tot 0%.

Dus een ineenstorting van risicovolle bedrijfsobligaties zal gebeuren overlappend met dit toch al zwakke reële economische scenario. Mocht dat gebeuren, dan kan de recessie gemakkelijk veranderen in een volgende ‘grote recessie’ zoals in 2008-09; of misschien nog wel erger als het internationale banksysteem niet meer functioneert en de centrale banken ze niet snel genoeg kunnen redden. Of als de megabanken in een grote economie elders crashen – zoals in India of zelfs Europa of Japan, waar meer dan 10 biljoen dollar in niet-renderende bankleningen bestaan – en de besmetting zich snel verspreidt naar banksystemen elders!

Mislukt monetair en fiscaal beleid, 2009-2019.

Wat leidt tot de vraag wat kunnen centrale banken (*5) nu doen? Na de crash van 2008-2009 heeft de Fed de Amerikaanse transnationale megabanken in 2010 uitgekocht (bail out). Maar onder Obama hield de Fed de rente zes jaar lang in de buurt van nul. Banken konden nog steeds gratis geld krijgen van de Fed tegen 0,15% rente. (De Fed betaalde hen toen 0.25% als zij het geld bij de Fed lieten staan). De Fed kocht ook andere financiële ondernemingen uit ten bedrage van meer dan 5 biljoen dollar toen het slechte leningen en schatkistpapieren van het transnationale financiële kapitaal boven de markt-tarieven opkocht. Dat wil zeggen, het subsidieerde hen. En deed dat nog eens zes jaar lang. Al dit gratis geld stroomde meestal in de financiële markten in de VS en wereldwijd, en schiep de bubbles op de financiële activamarkten die nu aan het imploderen zijn. Dus de Fed en andere centrale banken gingen zich volledig te buiten met het jarenlang subsidiëren van de transnationale megabanken en in dit proces braken ze hun eigen rente-instrument dat ze nodig hebben in crisisgevallen zoals de huidige crisis. De Fed probeerde wanhopig om de rente te verhogen in 2017-18, zodat het een buffer voor tijden als deze kon vormen. Maar het capituleerde toen voor Trump en begon de rente in 2019 opnieuw te verlagen zoals het zes jaar onder Obama had gedaan!

Al dit gratis geld stroomde meestal in de financiële markten in de VS en wereldwijd, en schiep de bubbles op de financiële activamarkten die nu aan het imploderen zijn.

Het gratis geld van de Fed heeft de aandelenkoersen kunstmatig gestimuleerd. Hier bovenop voegde Trump een verdere subsidiëring van de megabanken en transnationale ondernemingen met zijn belastingverlagingen van $ 4,5 biljoen dollar in 10 jaar die januari 2018 zijn ingegaan. Het grootste deel daarvan ging als een meevaller naar het bedrijfsresultaat. 23% van de stijging van de bedrijfswinsten in 2018 is toe te schrijven aan deze meevallers. En waar is dat gebleven? Ook dit werd naar de aandelenmarkten en andere financiële markten doorgesluisd en gebruikt voor het verder opblazen van de beurs-zeepbellen. Hier zie je het bewijs: Fortune 500-ondernemingen in de VS alleen al gaven in 2018 en 2019 $ 1,2 biljoen dollar uit aan aandeleninkoop en dividenduitbetalingen aan hun aandeelhouders. De aandeleninkoop deden de aandelenmarkten ‘opblazen’ en het grootste deel van de dividenduitkeringen deed dat ook. (aandeleninkoop + dividenden onder Obama waren bijna net zo genereus, gemiddeld meer dan 800 miljard dollar per jaar gedurende zes jaar).

Met andere woorden, de 25% stijging op de Amerikaanse aandelenmarkten in 2017-19 onder Trump was volledig kunstmatig, gedreven door de belastingverlagingen en doordat de Fed capituleerde aan Trump door opnieuw de rentetarieven in 2019 te verlagen. Zeer weinig van de jaarlijkse 1,2 biljoen dollar ging in de reële Amerikaanse economie. In 2019 zijn de reële investeringen in structuren, installaties, apparatuur, en dergelijke in 2019 gedurende negen maanden gekrompen en in 2020 krimpen ze nog sneller.

Net zoals de Fed haar eigen monetaire rente-instrument als anti-crisisinstrument heeft opgeblazen door transnationale ondernemingen en megabanken jarenlang met lange rentetarieven te subsidiëren, hebben de belastingmaatregelen het fiscale overheidsbeleid als anti-crisisinstrument opgeblazen. Sinds 2001 heeft de VS 15 biljoen dollar aan belastingverlagingen verstrekt, waarvan de overgrote meerderheid naar transnationale ondernemingen, megabanken en rijke beleggers is gegaan. Dat heeft geleid tot overheidstekorten van gemiddeld meer dan 1 biljoen dollar per jaar sinds 2008. En versnelde de Amerikaanse federale staatsschuld tot meer dan 22 biljoen dollar. Fiscaal beleid wordt nu ernstig beperkt door de tekorten en schulden-net zoals het monetair beleid daar het rentetarief op alle schatkistobligaties in de VS onder 1% is en er in Europa en Japan sprake is van negatieve rentes.

Na jarenlang het monetair beleid gebruikt te hebben als een instrument om banken te subsidiëren, is het nu niet effectief als een instrument om de economie te stabiliseren.
Het rentebeleid als anticrisis instrument heeft in de huidige crisis geen kans meer! Na jarenlang het monetair beleid gebruikt te hebben als een instrument om banken te subsidiëren, is het nu niet effectief als een instrument om de economie te stabiliseren. Hetzelfde geldt voor fiscaal beleid als belastingbeleid. Gebruikt door Obama en nog meer door Trump om transnationale ondernemingen, aandeleninkoop en financiële markten te subsidiëren, wordt dit beleid geconfronteerd met enorme jaarlijkse Amerikaanse begrotingstekorten en het versnellen van de staatsschuld (‘fiscale crisis’).

De waarschijnlijke reacties van politici en beleidsmakers op de huidige groeiende financiële crisis en recessies in de reële economie zullen zijn om de belastingen voor transnationale ondernemingen nog verder te verlagen. Het zal echter weinig effect hebben. Maar wel zal het de niveaus aan overheidstekorten en staatsschuld verergeren. Dat betekent dat aansluitend hierop een aanval op de overheidsuitgaven zal plaatsvinden om deze te verminderen. Deze aanval zal in 2021 met name zijn gericht op sociale zekerheid, gezondheidsverzekering, gezondheidszorg en onderwijs.

Trump heeft al publiekelijk aangegeven dat hij dat wil doen. Aan Fed-zijde, kunnen we nieuwe ronde van QE (Qantitative Easing, geld pompen door de centrale bank richting financiële sector, GI) verwachten waarbij een injectie van meer geld rechtstreeks in de economie en falende ondernemingen plaatsvindt. Dat gebeurt binnenkort. Ook in Europa en Japan waar al negatieve rentes bestaan. Let op China waar de economie voort het eerst in 30 jaar inkrimpt. En kijk naar India, waar het bank-systeem al ernstig gehavend is ten gevolgen van oorzaken die niets te maken hebben met het virus effect. Een bankcrash in India staat op de agenda. Het zou kunnen leiden tot nog een financiële klap voor de wereldeconomie, bovenop de huidige Saoedi-geproduceerde olieprijs-schok en het virus effect op de toeleveringsketens en de effectieve vraag.

Samenvatting en conclusies.

Kortom, de mondiale kapitalistische economie valt financieel uit elkaar, en binnenkort verder in reële termen. Massale ontslagen in de komende maanden in de VS zijn een toenemend waarschijnlijke mogelijkheid. Dat zal de Amerikaanse economie diep laten krimpen als daardoor huishoudelijke consumptie, het enige gebied dat de Amerikaanse economie in 2019 weerhoudt te krimpen, gaat dalen. Het valt nog te bezien hoe het monetaire en fiscale Beleid van de VS de economische stabiliteit kan herstellen, gezien de zelfvernietiging door Amerikaanse politici sinds 2008. Trumps beleid is niet anders dan dat van Obama – alleen meer genereus aan ondernemend Amerika en investeerders. Trumps beleid kan het best omschreven worden als ‘Neoliberalisme 2.0’ of ‘Neoliberaal op steroïden’.

De Amerikaanse en mondiale economieën zijn goed op weg naar een herhaling van de ‘grote recessie’ (of erger) van 2008-2009. Alleen is deze keer het traditionele monetair-fiscale beleid veel minder effectief. Er zullen waarschijnlijk radicalere beleidsreacties worden ontwikkeld om te proberen de kapitalistische economieën te stabiliseren, zowel in de VS als elders (waar de problemen nog ernstiger zijn). Let goed op als de crisis aan de financiële kant zich beweegt van (aandelen), grond-stoffen, en forex financiële markten in derivatenmarkten en kredietmarkten – vooral junk obligatie en andere bedrijfsobligatiemarkten. Kijk hoe de Fed wanhopig probeert om liquiditeit te bieden aan transnationale ondernemingen en internationale financiële activamarkten via zijn Repo-kanaal, dat wil zeggen een gedeelte van de geldmarkt waar kortlopende geldleningen met onderpand worden verhandeld. Op deze markt zijn het ‘transnationale financiële kapitaal’, overheden en centrale banken zeer actief. Deze Amerikaanse markt is ongeveer $ 2.200 miljard groot en wordt gezien als een belangrijk smeer-middel in het (mondiale) bankcircuit. Een ander Fed-instrument is Qantitative Easing (QE) omdat de traditionele rentekanalen nu niet effectief zijn. En kijk hoe de Amerikaanse en mondiale kapitalistische geavanceerde economieën proberen om nieuwe fiscale beleidsreacties op de algemene, dubbele crisis in de financiële en reële economische sectoren van het mondiale kapitaal te coördineren.

—————

Dr. Rasmus is auteur van het zojuist gepubliceerde boek ‘The Scourge of Neoliberalism: US Economic Policy from Reagan to Trump’, Clarity Press, januari 2020.
Zijn website is http://kyklosproductions.com. Hij blogt op jackrasmus.com en tweets @drjackrasmus. Dr. Rasmus organiseert de wekelijkse radioshow, Alternative Visions, op het Progressive Radio Network, op vrijdag om 14.00 uur. Zijn recente radio-uitzending is gewijd aan de komende grote recessie.

Noten:
*1) Voor de analyse van de financiële kwetsbaarheid van de Chinese economie waar de financiële en investeringscycli op elkaar inwerken, zie hier.
*2) Zie deze link.
*3) Rasmus geeft aan dat er zich een zestal structurele trends sedert de jaren 70 voordoen die de achtergrond vormen van nieuwe kapitalistische crises.
*4) Zie Lazonick (2008) voor het Nieuwe Economie Business Model (pdf).
*5) De schuldenlast (leveraged loans) van de Amerikaanse transnationale ondernemingen is sedert 2008 enorm gestegen en maakt ze bijzonder kwetsbaar voor financiële crashes en recessie bij dalende winstgevendheid ten gevolge van mondiale overcapaciteit en onderconsumptie, zie Michael Roberts (2019).
*6) De rol van centrale banken in de kapitalistische economieën en hun bijdrage aan het scheppen van kapitalis-tische crises wordt door Rasmus uiteen gezet in zijn boek ‘central bankers at the end of their ropes’ 2017, zie hier.