Wie heeft er een Plan?
In deze donkere dagen voor een opgesloten Kerst is veel onzeker. Is dit nu een derde golf van het virus of de tweede die nog doorgaat? Hoe lang gaat het nog duren voor we alleen nog maar in een economische, stikstof-, klimaat- en brexitcrisis zitten?
(Door Herman Pieterson, oorspronkelijk verschenen op solidariteit, illustratie van wikimedia)
De rijkste landen van de wereld hebben de helft van de vaccins tegen Covid-19 gereserveerd die in 2021 gemaakt worden, terwijl ze samen 13 procent van de wereldbevolking vormen. Andere landen (vooral Brazilië, Rusland, China en India) hebben ook een goed deel kunnen bestellen of maken zelf vaccins. De rest, ongeveer de helft van de wereldbevolking in de armste landen, is afhankelijk van de inkoop door Covax, een initiatief van de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO). Alleen heeft Covax veel te weinig geld en valt er maar weinig te bestellen.
Economische en sociale crisis
Eén van de redenen voor de onrechtvaardige verdeling van de vaccins – we gaan nu even voorbij aan de vragen rond de werkzaamheid – is dat de meeste, grote farmaceutische bedrijven agressief hun patenten voor zich houden. Het is de bron van hun overwinsten. In een wereldwijde crisis zou opheffing van het patentrecht op medicijnen een eerste stap moeten zijn, maar dat gaat niet gebeuren.
De gezondheidscrisis als gevolg van het corona virus gaat dus over meer dan de pandemie: het is ook een crisis van de internationale samenwerking in organisaties als de Verenigde Naties en de WHO, het is een economische crisis en een sociale crisis.
Overheidsschuld
Dat geldt als je naar de internationale verhoudingen kijkt, maar ook voor ons eigen land. Er zijn noodmaatregelen genomen om de eerste klappen van de economische teruggang op te vangen. Maar zelfs in de meest optimistische scenario’s gaat het herstel lang duren. Van een eerste herstel in 2021, waarvan tot nu toe werd uitgegaan, zal weinig komen. Ook als de pandemie kan worden teruggedrongen door de vaccinatie, zal het economisch moeilijk blijven. Bedenk dat de economische crisis al begonnen was voor de pandemie. De pandemie heeft de crisis versneld en verdiept. De steunmaatregelen gaan een keer worden afgebouwd. Nu al dreigen voor een miljoen (!) werkenden financiële problemen in 2021. Dat komt vooral, doordat de meest getroffen groepen: mensen met flexibele contracten en zzp’ers, ook weinig buffers hebben. Veel steunmiljarden gaan naar grote bedrijven in de luchtvaart en de fossiele energie.
De steunmaatregelen leiden tot een snelle stijging van de overheidsschuld. Niet alleen in Nederland, maar in de hele wereld. Als de pandemie een keer wegebt, komt de vraag wie daarvoor gaan opdraaien. Er is weinig fantasie nodig om te verwachten dat er nieuwe bezuinigingen aankomen in de sociale zekerheid, in de zorg en in de maatschappelijke voorzieningen. Na de verkiezingen, dat wel.
Wereldwijd
We zien een paar patronen naar voren komen. De globale verbondenheid van de economie heeft geleid tot een verscherping van tegenstellingen. De rijken, en dan vooral de miljardairs, worden rijker. De armen worden armer.
De verhoudingen tussen de verschillende bedrijfstakken lijken ook te veranderen. De techbedrijven doen het buitengewoon goed. Al op gang zijnde veranderingen (werken op afstand, internetbankieren en webwinkels) zijn versneld. Hier zijn het juist de middenlagen die verdwijnen. De ingenieurs blijven nodig, de laag betaalde distributiemedewerkers ook. Door het wegvallen van banen, mondiaal, wordt de groei van de arbeidsreserve bevorderd. En meer werklozen betekent ook meer druk op de lonen en arbeidsvoorwaarden. De onzekerheid door de flexibilisering neemt al jaren hand over hand toe.
De pandemie stelt veel armere landen voor onmogelijke opgaven. Ze zaten al zwaar in de schulden. Nu zijn er minder inkomsten, en meer uitgaven om de pandemie te beperken. Gevolg is dat een deel van de wereld nog dieper in de schulden zal raken én niet goed de pandemie kan bestrijden. Dat is op langere termijn ook niet goed voor de rijkere landen. Want het virus wordt op deze manier niet werkelijk bestreden, maar hooguit beperkt in zijn verspreiding.
FNV en haar voorzitter
Dat armoe van onder af moet worden aangepakt, dat zit in de FNV wel tussen de oren. De campagne voor 14 laat dat zien. Maar verder? Hoe wordt de komend jaar te verwachten stroom ontslagen opgevangen? Er zullen bedrijven omvallen. Vooral tegen de tijd dat de steunmaatregelen gaan aflopen, als het ergste van de pandemie voorbij is. Dan zal de crisis in volle hevigheid zichtbaar worden. Wereldwijd, Lapmiddelen helpen dan niet. Alleen het eerlijk verdelen van het bestaande werk door een combinatie van omscholing en arbeidstijdverkorting met behoud van loon en met baanzekerheid heeft dan effect. Te betalen door belastingen bij de rijken die er nu op vooruit zijn gegaan.
Om de economie weer vlot te trekken zal een nieuw en Groen Plan van de Arbeid nodig zijn, waarin de energietransitie en het oplossen van de belangrijkste sociale behoeften (werk, wonen, gezondheid) centraal staan. Dat Plan komt er niet vanzelf. Ook nu wordt er geflirt met de Green New Deal die uit de Verenigde Staten is komen overwaaien, maar daar inmiddels weggeduwd is door alle aandacht op het wegkrijgen van Trump. In Europa gebruikt eurocommissaris Timmermans het om een licht bijbuigen van de Europese begroting mooi te verpakken.
Waarom kunnen links, de vakbeweging, de klimaatbeweging en de anti-racismebeweging niet tot een gezamenlijk platform komen? Dat zou veel nuttiger zijn dan te kijken wie het beste met Rutte mee kan doen. Er is geen duidelijke politieke richting bij links. Een Groen Plan van de Arbeid zou dat perspectief kunnen geven. Niet als onderhandelingstruc voor de kabinetsformatie, maar als basis voor gezamenlijke actie. De FNV zou hierin het voortouw kunnen nemen.
Het is dan jammer te zien dat de overgebleven kandidaat-voorzitters van éénzelfde laken een pak zijn. Met nieuw gepolder en hopen op een wat minder rechtse regering komen we er niet. Waar is de kandidaat voorzitter die een Groen Plan van de Arbeid en verdeling van het werk met behoud van loon centraal stelt? Waar is de nieuwe voorzitter die ziet dat de klimaatcrisis en de gezondheidscrisis alleen door drastische structuurhervormingen van het economisch stelsel op te lossen zijn?