Ga naar de inhoud

Zal Rojava overleven na vernietiging van IS?

Het zal niemand ontgaan zijn dat de ongemakkelijke anti-IS coalitie in Syrië aan de winnende hand is. Ondertussen doemen alweer gevaarlijke nieuwe conflicten op. Rusland en de VS staan lijnrecht tegenover elkaar in een strijd die mogelijk Rojava zal doen wankelen.

12 min leestijd

(Door Hector Reban)

Meer dan 80 jaar geleden vormde de Spaanse Burgeroorlog een strijdtoneel waarop zo’n beetje alle westerse ideologieën vertegenwoordigd waren. Totdat de stalinisten en liberalen de gelijktijdige sociale revolutie op het platteland en in de fabrieken eensgezind de nek omdraaiden, was het conflict simpel. Aan de ene kant stond de Republiek, gesteund door een Volksfront van alle progressieve democratische krachten, aan de andere kant vormden alle reactionaire krachten een stevig blok.

Ook de strijd in Syrië laat een haast oneindig scala van groepen, staten en belangen zien die zich in de strijd hebben gemengd. Maar simpel is het conflict allerminst. Er is weliswaar een ongemakkelijk soort anti-IS coalitie, die onder andere bestaat uit het Assad regime onder protectie van Rusland en Iran, uit de VS en bondgenoten (waaronder diverse groepen anti-Assad rebellen), en uit Koerden en talloze andere etnische groepen. Maar de onderlinge belangen divergeren zodanig dat niemand weet wat het land te wachten staat als de Islamitische Staat zal zijn verslagen.

Dat het strijdperk tot merkwaardige conflicten kan leiden, kwam in beeld toen bleek dat rebellen die werden ondersteund door het Pentagon in gevecht waren met rebellen die door het State Department werden bevoorraad. [1] De enorme verscheidenheid aan belangen en conflicten zou volgens sommige analisten zelfs minstens tien andere mogelijke oorlogen tot gevolg kunnen hebben zodra IS het veld zou hebben geruimd. [2]

Eén van de beschreven tien conflicten kwam half september al aan de oppervlakte bij de strijd rond het laatste machtsbolwerk van IS in Syrië, de olierijke regio rondom de stad Deir-ez-Zor. Het Syrische leger en Arabische hulptroepen, onder bescherming van de Russen, naderden de stad vanuit het westen. Begin september openden de Syrische Democratische Strijdkrachten (SDS), bestaande uit een coalitie van Syrische Koerden en Arabieren gesteund door de VS, “Operation Cizire Storm”. Deze operatie bevrijdt de omgeving van Deir-ez-Zor en de Eufraat vanuit het oosten van het IS kalifaat.

Bij de bevrijding van Raqqa, de “hoofdstad” van IS, waren al schermutselingen gemeld tussen troepen van Assad en de SDS. Ook nu ging het mis toen Russische gevechtsvliegtuigen op 16 september posities van de SDS nabij Deir-ez-Zor bombardeerden, waarbij een aantal gewonden viel. [3]

Volgens het Russische Ministerie van Defensie zouden de SDS militanten dezelfde doelen hebben als de IS terroristen, want “Russische inlichtingen hadden geen bewijzen opgeleverd van onderlinge confrontaties”. [4] De SDS reageerde koel maar uitgesproken op de Russische escalatie. “Als de Russisch-Syrische aanvallen doorgaan, zullen wij ons legitieme recht op zelfverdediging gebruiken en “in natura” terugslaan”, aldus verschillende zegspersonen. [5]

De zwarte propaganda via pro-Russische/pro-Assad kanalen kondigde rechtvaardiging van deze escalatie al aan op het moment dat SDS in Deir-ez-Zor aankwam. “Rojava”, de Koerdische enclave in Noord-Syrië, zou in feite “een Amerikaans constructie” zijn, gebouwd op bloed en etnische zuivering. De SDS zou onder meer bestaan uit “door de NAVO gerekruteerde anarchisten”, die net als in Spanje 1936 een “Internationale Brigade” zouden vormen, maar feitelijk net als de jihadi’s uit het westen zouden zijn geronseld om een regime change van Assad’s Syrië te bewerkstelligen. [6]

Rojava en democratisch federalisme

Zoals vaak met zwarte propaganda zijn ook hierin ergens wel sliertjes van waarheid te herkennen, bijvoorbeeld dat het project van sociale revolutie in Noord-Syrië onmiskenbaar anarchistische invloeden kent. In feite wordt het autonome gebied Rojava, dat bestaat uit 3 kantons, bestuurd op basis van een constitutie die democratisch federalisme tot peiler van de nieuwe samenleving maakt. [7]

De constitutie, die onder sterke begeleiding van de Syrisch-Koerdische Partij van de Democratische Unie (PYD) is opgezet, is sterk beïnvloed door PKK leider Abdullah Öcalan. In een Turkse gevangenis gooide Öcalan het marxisme-leninisme overboord en nam de ideeën van de Amerikaanse eco-anarchist Murray Bookchin tot leidraad van een nieuwe maatschappijvisie. [8]

Kernpunt van die nieuwe visie is, naast een sterke nadruk op gelijkberechtiging van vrouwen en etnische groepen, de vorming van zelfbestuur door middel van directe democratie op decentraal niveau, met name in gemeenschappen, dorpen en steden. Het federatieve principe komt tot uiting in samenwerking van onderop in federaties van dorpen en steden, respectievelijk in een federatie van kantons en op een niveau hoger ook als autonome regio binnen de soevereine Syrische staat. [9]

Van belang voor het Syrische conflict is met name dat de constitutie van Rojava het regime van Assad niet uitsluit en ook geen eigen “staat” voorstelt, laat staan oproept tot “regime change”. Volgens het kantoor van Rojava in de Benelux zal “de creatie van een federatief en democratisch systeem plaatsvinden in een soeverein Syrië. Wij ondersteunen een opdeling van Syrië niet. Maar tegelijkertijd accepteren wij ook geen tendensen naar meer centralisatie.” Dat is een beduidend vriendelijkere positie dan die van de Irakese Koerden, die momenteel een referendum over afsplitsing organiseren. [10]

In bepaalde opzichten kan deze sociale revolutie in oorlogstijd zeker vergeleken worden met de wijze waarop de anarchisten tijdens de Spaanse Burgeroorlog opereerden. Inderdaad hebben ook enkele fellow-travelers uit het westen zich bij de SDS aangesloten. Maar dat is wat anders dan voorstellen dat de almachtige Amerikanen de Koerden en hun bondgenoten hebben gebrainwasht een project op te zetten, dat ook volgens de Washington Post “een ideologie onderschrijft die rechtstreeks conflicteert met het beleid van de Verenigde Staten”. [11] In ieder geval staan de werkelijk aspiraties van de Noord-Syriërs op gespannen voet met wat de zwarte propaganda ervan maakt.

Eenmaal gekozen voor een bondgenootschap met de VS wordt Rojava kennelijk gewantrouwd als een mogelijke basis voor Amerikaanse aanwezigheid in Syrië. Die aanwezigheid wordt uiteraard door partijen als Assad, Iran, Hezbollah en Rusland zelf als uiterst onwenselijk beschouwd. Sommige westerse socialisten hadden dan ook liever gezien dat Rojava had gekozen voor de Russische zijde, ook omdat Rusland een betrouwbaardere partner zou zijn dan de VS.

Als Vladimir Poetin tevreden is met een regime in Syrië dat de jure zijn territoriale soevereiniteit behoudt, om zo de crisis op te lossen, dan zouden zijn cliënten in Damascus geen andere keuze hebben dan de feitelijke Koerdische autonomie te accepteren. Het echte probleem is het diplomatieke standpunt. Turkije, Irak en Iran zouden ontsteld worden door het vooruitzicht op een zelf-regerend Rojava dat in dienst staat van de Koerdische minderheden.” [12]

De realiteit toont zich nog problematischer. Aannemelijk is dat de Russen bereid zijn de spanningen op te voeren als een uitdrukking van een groeiende wens hun pro-Assad bondgenoten te ondersteunen bij het consolideren van belangrijke strategische posities, zoals de olievelden rond Deir-ez-Zor. En dat niet alleen. Rusland steunt Assad, die niets wil weten van federalisme, ook bij zijn wens centrale soeverein over heel Syrië te zijn.

Gezien de Russische bombardementen van stellingen van de SDS en de eis aan de Amerikanen hun troepen in toom te houden, kiest Poetin unverfroren voor de strategische belangen van Assad. Inmiddels zijn ook de Syrisch-Turkse relaties verbeterd, mede dankzij een bemiddelende rol van Moskou. Met het Kremlin gebonden aan Assad, Turkije en Iran, bestaat voor Rojava geen beter alternatief voor de Amerikanen.

De onzekere bondgenoot

De positie van Rojava blijft precair. Aanvallen kunnen van alle kanten komen: van de Turken, die er alles aan doen elke vorm van Koerdische zelfstandigheid de kop in te drukken; van het regime van Assad die – hoewel hij eerder zijn troepen terug trok uit gebieden gecontroleerd door de YPG/YPJ (milities verbonden aan de PYD) – een neiging tot centralisatie niet zal kunnen onderdrukken; van conservatieve peshmerga’s gesteund door Irakese Koerden, die wel net als VS in oppositie tegen Assad zijn, regime-change wensen en weinig willen weten van de progressieve idealen van de PYD; van jihadi’s en hun weldoeners uit verschillende Golfstaten.

Begrijpelijk is dat Rojava de noodzaak voelt zich te verlaten op een grote internationale “sponsor”, maar de keuze strekt niet tot in het oneindige. Uiteindelijk besloot men in zee te gaan met de VS, maar dat wil niet zeggen dat men zich ziet als een willoos verlengstuk van Amerikaanse belangen. Stalin ontving gedurende de Tweede Wereldoorlog wapens uit de VS (net als Groot Brittannië onder gunstige lend-lease contracten), maar niemand zou hem daarom tot een Amerikaanse trekpop verklaren.

Volgens Rojava Benelux is “Amerikaanse interventie niet hetzelfde als het zelfbeschikkingsrecht van een volk”, dat zou de VS wel geleerd moeten hebben van hun falende beleid in Vietnam, Irak en Afghanistan. “Onze soevereiniteit is ons niet gegeven. We bouwen zelf ons eigen thuisland op volgens onze eigen leerstellingen (…) Partnerschap tussen de VS en Rojava reikt net zo ver als de grenzen van de bestaande overeenkomsten.” [13]

In de Amerikaanse media ziet men steun aan de PYD liever afkalven, aangezien de hulp aan de Koerden gelijk zou staan aan risico voor de coalitie met Turkije vanwege de invloed die de PKK in Rojava zou uitoefenen. Bovendien wordt, net als in de pro-Russische media, met groot wantrouwen gekeken naar het democratisch federalistische experiment in Rojava, dat weinig meer zou zijn dan een doorsnee communistische éénpartijstaat met autoritaire tendensen. Conservatieve grootmachten en de trouwe media zijn doorgaans geen grote voorstanders van ideeën die zelfbeschikking en autonomie promoten. [14]

De Turken speelden direct in op deze gedachtegang. President Erdogan ging afgelopen mei in hoogst eigen persoon in Washington op bezoek om te pleiten voor inperking van het Koerdische gevaar (en liet zijn lijfwachten nog wat demonstranten in elkaar slaan om zijn punt te verhelderen). De Turkse positie is sinds het begin van de strijd duidelijk. Zij zien het Koerdisch nationalisme als veel groter gevaar dan Sunni rebellen of IS, dus er is wel wat wisselgeld nodig om hen in een stabiele anti-IS coalitie te betrekken.

Amerikaanse officials bleken enigszins responsief. “We hebben de YPG niets beloofd”, zei een senior official daags na het Turkse bezoek. “We steunen de YPG omdat zij de enige troepenmacht op de grond zijn die op korte termijn gereed zijn in actie te komen. Dat is waar het stopt.” [15]

De speciale relatie tussen NAVO land Turkije en de VS zorgt ervoor dat de VS bij diepere contacten met Rojava zal bedingen dat de regio zich conformeert in het belang van beperking van Turkse vervolging. Hoewel het momenteel een groot voordeel is voor de troepen van de SDS dat gevaar voor aanvallen uit het noorden en westen tijdelijk is geweken, is het de vraag of men op lange termijn bereid zal zijn het sociale experiment te verwateren en steun aan PKK op te zeggen om aan Amerikaanse eisen te voldoen.

Toekomst voor Rojava?

Terechte kritiek op de coalitie met de Amerikanen is dat de milities uit Rojava zich nu mogelijk onder Amerikaanse invloed op strijdtonelen begeven waar geen Koerden wonen en te verdedigen zijn, zoals Deir-ez-Zor. Voor de oorlog tegen IS is het uiteraard een goede zaak geweest dat Raqqa werd veroverd, maar verdere militaire bemoeienissen met niet-Koerdische gebieden leveren ook gevaren op. Met name het argument dat nadruk op oorlog de militarisering van maatschappij en autoritaire krachten ondersteunt, snijdt hout.

Ook Rojava Benelux merkt op dat “er legitieme kwesties spelen met betrekking tot de actuele toestand van journalistieke en politieke vrijheden in de kantons (…) In vergelijking met de rest van de Levant is Rojava weliswaar al een waarachtig Nirvana. Maar des te langer het is geïsoleerd [als een garnizoenstaat] des te groter het risico op vergemakkelijken van autoritaire tendensen”.

Zal het Rojava en de sociale revolutie vergaan zoals het de libertaire revolutie tijdens de Spaanse Burgeroorlog verging? De revolutie in Spanje had een krachtige nationale tegenstander – leger, kerk, monarchisme –, was speelbal van de buitenland politiek van onbetrouwbare bondgenoot Stalin en de opportunistische liberale democratieën, en werd door de fascistische landen met haat bestreden.

Met de VS als weinig vertrouwenwekkende bondgenoot en de vele vijanden die het Koerdische democratische federalisme kent, ziet de positie van Rojava er evenmin rooskleurig uit. Assad heeft, ondersteund door Rusland en de nakende winst op IS, aan zelfvertrouwen gewonnen en heeft ook verplichtingen naar landen als Iran en Turkije, die Koerdisch streven naar autonomie zoveel mogelijk wensen in te perken. Om een groot conflict tussen Rusland en de VS te voorkomen, zullen de aspiraties van Rojava zonder meer op het hakblok van geopolitieke belangen worden geofferd.

Voortdurende oorlog zal het experiment ook geen goed doen. De verwachting is dat mogelijk een zekere autonomie kan worden gehandhaafd, maar dat de prijs uiteindelijk misschien wel te hoog blijkt te zijn om de democratische, progressieve krachten van de sociale revolutie te beschermen.

Aanvulling globalinfo: een enerverend filmpje van twee jaar geleden:

{youtube}1p40M1WSwNk{/youtube}

Noten:

[1] http://www.latimes.com/world/middleeast/la-fg-cia-pentagon-isis-20160327-story.html

[2] http://www.aina.org/news/20160907123532.pdf

[3] https://twitter.com/DefenseUnits/status/909885214276640768

[4] https://www.rt.com/news/404040-russian-mod-sdf-syria/

[5] https://twitter.com/DefenseUnits/status/909805147857006592

https://twitter.com/DefenseUnits/status/910180055728349184

[6] http://21stcenturywire.com/2017/09/18/syria-natos-anarchist-brigades-rojava-ethnic-cleansing-programme/

[7] https://peaceinkurdistancampaign.files.wordpress.com/2014/03/english-version_sc_revised-060314.pdf

[8] https://en.wikipedia.org/wiki/Libertarian_municipalism

[9] https://thekurdishproject.org/history-and-culture/kurdish-democracy/rojava-democracy/

[10] https://decorrespondent.nl/7346/wat-staat-er-op-het-spel-bij-het-koerdische-referendum-voor-onafhankelijkheid/527178344-429b1f31

[11] https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/us-military-aid-is-fueling-big-ambitions-for-syrias-leftist-kurdish-militia/2017/01/07/6e457866-c79f-11e6-acda-59924caa2450_story.html?utm_term=.4d0c9ca0d76b

[12] https://libcom.org/library/we-supporters-rojava-should-be-worried-about-its-partnership-united-states

[13]http://rojavabenelux.nl/what-syrian-kurds-wrought/

[14] https://www.nytimes.com/2017/06/06/opinion/syria-kurds-isis-raqqa.html?mcubz=0

[15] http://www.hurriyetdailynews.com/us-relations-with-ypg-temporary-transactional-tactical.aspx?PageID=238&NID=113277&NewsCatID=510

[16] http://rojavabenelux.nl/what-syrian-kurds-wrought/