Ga naar de inhoud

Zapatistas herontdekken wetenschap als middel voor verzet

Terwijl wetenschappers worstelen met de vraag wat het betekent om te demonstreren voor de wetenschap en een visie verdedigen die apolitiek is en “veilig” ontdaan is van identiteit, zijn de Zapatistas naar buiten gekomen met de opties voor een symbiotische verhouding tussen wetenschap en sociale rechtvaardigheid. Tussen 26 december en 4 januari faciliteerde het Ejército Zapatista de Liberación Nacional (EZLN, ofwel de Zapatistas) een interdisciplinaire conferentie in San Cristóbal de Las Casas, México: “L@s Zapatistas y las ConCiencias por la Humanidad”[*1]

5 min leestijd

Als onderdeel van een gewapend inheemse verzet, is het EZLN een reactie op de lange geschiedenis van Spaanse invasie, genocide op inheemse bevolking, en slavernij.

(Door Sophie Duncan, freerads.org Vertaald met toestemming van de schrijver, die verder niet verbonden is aan de website globalinfo.nl Illustratie: Keshy Jeong.(*))

is het mogelijk om wetenschap te maken die waarlijk menselijk is?”

De titel van de conferentie, Las ConCiencias, is een combinatie van de Spaanse woorden voor wetenschap (ciencia) en voor bewustzijn of geweten (conciencia). De woordgrap ondervangt zo twee van de thema’s van de conferentie: een onderzoek naar wetenschap als een onderdrukkende kracht en de potentie, via dat bewustzijn, om de kracht van wetenschap in te zetten ten gunste van inheemse gemeenschappen [*2]

Wetenschap voor het Inheemse Verzet

Deze tien dagen durende bijeenkomst van revolutionairen en wetenschappers, bood een gelegenheid voor gemeenschappelijk leren met behulp van presentaties die werden gegeven door leden van het EZLN en meer dan 80 wetenschappers uit tenminste 11 landen. Las ConCiencias bood een breed spectrum aan disciplines, strekkend van theoretische ecologie tot solaire fotochemie, met presentaties, paneldiscussies en workshops zoals – De Universiteit doet aan uitsluiting, maar kan wetenschap een gemeenschappelijk goed zijn? Waar zijn sterren van gemaakt? Verbondenheid in grafisch werk en Wetenschap voor onderdrukking of Wetenschap voor Bevrijding? [*3]

Maar wat Las ConCiencias echt bijzonder maakte, was diens ondergraving van conventionele machtsdynamiek. Hoewel wetenschappelijke conferenties doorgaans de academische hiërarchieën versterken, met de beroemde senior onderzoekers en de zo-vaak-geciteerde-wetenschappers die de belangrijkste inleidingen houden en domineren aan de ronde tafels. Maar Las ConCiencias maakte korte metten met het idee van expertise, met wetenschappers en activisten die samenwerkten met elkaar als gelijken. Gedurende vragenrondes en discussies na wetenschappelijke presentaties, begaven Zapatista studenten zich in een dialoog met de inleiders die een gelegenheid aan de wetenschappers boden om te leren van het perspectief en de kennis van de studenten.

“Is het mogelijk een wetenschap te scheppen die waarlijk menselijk is?

De conferentie bood een kans op onderricht voor de leden van de Zapatista gemeenschap, terwijl tegelijkertijd wetenschappers uitgedaagd werden om de geschiedenis te bestuderen die bomvol koloniale wetenschappelijke praktijken zit. De Algemene Leiding van het EZLN opende de conferentie door te beschrijven hoe wetenschap antikapitalistisch zou kunnen en zou moeten zijn:

“Begin te dromen en je zult zien dat we kapitalisme alleen kunnen bestrijden met goede wetenschappelijke wetenschap, met de kunst van de kunstenaar, en de beschermers van moeder natuur, samen met degenen onderaan in de hele wereld. Dat is onze verantwoordelijkheid.” [*4]

Later hield Subcommandante Galeano, woordvoerder van de Zapatistas en insurgente, de moeizame verhouding tussen wetenschap en gemeenschappen in verzet tegen het licht. In een toespraak met de titel “Enkele Vragen voor de Wetenschappen en hun Gewetens” benoemde hij een van de doelen die de Zapatistas hadden bij het faciliteren van deze conferentie: het opbouwen van inspanningen voor in de gemeenschap verankerd wetenschappelijk onderzoek onder de Zapatista gemeenschappen. Hij deelde ook de strenge verzamelingen vragen die hij en andere EZLN-leden hadden voorbereid voor de deelnemende wetenschappers:

“Wat gaan we vragen aan deze broeders en zusters wetenschappers vragen? Gaan we alleen vragen wat ze weten over wetenschap? Of gaan we ook vragen hoe ze de huidige situatie zien, en of ze vinden dat de zaken er slecht voorstaan of dat alles rustig is? Vragen we hoe ze hun eigen wetenschappelijke werk zien? Vragen we hoe ze vechten voor rechtvaardigheid en vrijheid? “[*5]

Subcomandante Galeano drong erop aan dat de wetenschappers serieus rechtvaardigheid zouden moeten bekijken vanuit het perspectief van de wetenschapper. Om de zaken op scherp te zetten op het gebied van het aanhangen van een (ogenschijnlijk) apolitieke en ahistorische wetenschap, vroeg hij:

“Bij alle schade die kapitalisten hebben toegebracht aan mensen door hun misbruik van wetenschap, is het wetenschappelijk mogelijk om een wetenschap op te zetten die waarlijk menselijk is teneinde te voorkomen te vervallen in een wetenschap die onmenselijk is, en als dat mogelijk is om een waarlijk menselijke wetenschap op te zetten, wie gaat dat dan doen?”

Deze vraag (en andere vragen die de Zapatistas aan de wetenschappers stelden) zijn essentiële voor wetenschappers om regelmatig aan zichzelf te stellen, bij vergaderingen in het lab, aan hun begeleiders, aan hun leerlingen, in de klaslokalen, en op conferenties. Wetenschap die deze vragen uit de weg gaat is niet apolitiek; die is onderdrukkend.

In plaats van te opperen dat wetenschap en sociale rechtvaardigheid samen zouden kunnen gaan of dat wetenschap politiek zou kunnen zijn, eist deze conferentie een toekomst waarin wetenschap daadwerkelijk gebruikt wordt als middel van verzet. Las ConCiencias verwierp de opvatting dat wetenschap en activisme niet samengaan en dat wetenschap neutraal zou zijn. Door deze opvattingen achter zich te laten, schiep Las ConCiencias de ruimte voor een nieuwe wetenschap die bewust in de gemeenschap verankerd is, rechtvaardig en antikapitalistisch. [*6]


[*] Over de gebruikte illustratie: Een digitale illustratie die Zapatista wetenschappers uitbeeldt: de eerste heeft een pipet en laboratoriumglas, de tweede een rekenmachine, en de derde kijkt door een microscoop. Alle drie roepen het beeld op van de Zapatista vlag met een rode ster op een zwarte achtergrond. Gemaakt door Keshy Jeong.

[*1] Audio van presentaties gedurende de hele conferentie kunnen hier en hier worden gevonden. De website van de conferentie hier. Youtube-opnames van sommige presentaties kunnen ook hier worden gevonden. Dit is de tweede conferentie in zijn soort die door het EZLN wordt verzorgd. De eerste, een conferentie over kunst met de naam CompArte, voltrok zich eind juli 2016.

[* 2] Las ConCiencias viel ook samen met het 5e Nationale Inheemse Congres (CNI) in Oventic, Mexico en veel mensen namen deel aan beide conferenties.

[* 3] Het hele schema kan hier worden gevonden.

[* 4] De gehele toespraak van de Algemene Leiding kan hier worden gevonden.

[* 5] De gehele toespraak van Subcomandante Galeano kan hier worden gevonden.

[* 6] Veel dank aan Miriel Manning voor het leveren van waardevolle informatie en inzicht in deze conferentie en via wie ik plaatsvervangend heb deelgenomen.