Ga naar de inhoud

Carrefour: Franse vakbond in gevecht tegen de macht van teveel geld

Vlak voor de kerst waren er kortdurende stakingsacties van de Franse vakbond CGT bij een twaalftal distributiecentra, hypermarkten en andere winkels van retailer Carrefour. Op de werkvloer heerst veel onrust over de mogelijke gevolgen van een aangekondigde grote reorganisatie en bezuinigingsoperatie. Volgens de CGT zijn de aangekondigde maatregelen onnodig en schadelijk voor het personeel en spekken ze alleen maar de aandeelhouders. De directie wil Carrefour weer concurrerend maken en vooral de aandeelhouders te vriend houden. Want Amazon wil zich inkopen op de Europese retailmarkt.

18 min leestijd

(door Rob Bleijerveld, 3 januari 2018, supermacht.nl)

Op 22, 23 en 24 december – de drukste winkeldagen van het jaar – waren er verspreid over heel Frankrijk waarschuwingsacties bij Carrefour, de grootste retailer van het land. Op 11 ´hotspots´ (distributiecentra, hypermarkten en andere winkelformules [1]) waren er onder meer stakingen en deurblokkades waaraan vele tientallen personeelsleden meededen. In sommige vestigingen liepen werknemers met spandoeken naar binnen terwijl ze luidkeels demonstreerden tegen de plannen van de directie en tegen de weigering om te overleggen met de bonden over maatregelen die nodig zijn om het werken bij Carrefour te verbeteren.

 

Standpunt vakbonden

De acties tegen de aankomende reorganisatie en bezuinigingsoperatie werden georganiseerd door het collectif CGT Groupe Carrefour in samenwerking met vakbond Force Ouvrière en een aantal andere bonden.

De vakbonden verwerpen het ´Plan Bompard´, genoemd naar de nieuwe CEO Alexandre Bompard die op 18 juli de leiding van Carrefour overnam. Een belangrijke reden om dit plan af te wijzen, is het verwachte verlies van duizenden banen. Ook willen de bonden dat het huidige personeelstekort snel wordt opgeheven (nieuwe banen), dat er een eind komt aan de verslechterde arbeidsvoorwaarden en de lage lonen in alle distributiecentra en winkels van de retailer, en dat niet nòg meer winkels worden overgedragen aan franchisers en leasers [2].

En er moet meer aandacht komen voor de klant, iets wat duidelijk geen prioriteit is van de Carrefour-directie. Die laatste zou meer aandacht hebben voor de aandeelhouder dan voor de klant, aldus de bonden. De grote vrees is dat de retailer Carrefour door het plan ´Bompard´ verandert in een holding die alleen nog bezig is met financieel beheer en onroerend goedzaken.

CGT: ´Gekonfronteerd met aanvallen van de directie slaat wij hard terug´

In de aanloop naar de kerstacties was er op 7 december een manifestatie voor het hoofdkantoor van Carrefour in Massy waaraan 300 werknemers uit alle winkelformules en de distributiecentra meededen. En op 15 december was er een persconferentie ten kantore van de CGT-federatie waarbij de vervolgacties werden aangekondigd.

Begin december kwam de CGT met een persbericht onder de titel ¨Gekonfronteerd met aanvallen van de directie slaat de CGT hard terug¨, De bond tekende protest aan tegen zowel het huidige beleid van Carrefour als tegen het plan ´Bompard´ dat op 23 januari 2018 bekend zal worden gemaakt maar waarvan al een paar onderdelen zijn uitgelekt.

 

Groot banenverlies

Cestlagreve  aankondiging acties 22 24 12 2017Op basis van wat nu bekend is, schat de bond in dat er op termijn zo´n 5000 banen verloren gaan. Dat is het verwachte resultaat van bezuinigingen op en de sluiting van kantoren (1500), de automatisering van tankstations bij Carrefour-vestigingen (500), de inkrimping van administratie-centra en recepties (500), het terugbrengen van het aantal verkopers van electronica en massamedia (1400), de sluiting van een groot aantal hypermarkten en andere winkels (meer dan 1000) en de toenemende automatisering in de logistieke centra.

De bonden bekritiseren ook de bezuinigingen door de uitbesteding van het beheer en de organisatie van 5 hypermarkten via lease-constructies. Daardoor verliezen de werknemers in die vestigingen hun recht op een aantal cao-voordelen (ter waarde van één of twee maandsalarissen). En in september forceerde Carrefour onderhandelingen over de openstelling op zondagochtend voor 30 hypermarkten. Nu lijkt het erop dat Carrefour alle zondagen helemaal open wil. De bonden vrezen dat gepaard gaat met een verslechtering van de arbeidvoorwaarden.

 

Eisenpakket

Begin december stelde het Collectif CGT du Groupe Carrefour daarom de volgende eisen:
onmiddellijk heropstarten van onderhandelingen over een speciale cao voor de hele Carrefour-groep, inclusief de franchise- en lease-vestigingen;
– onmiddellijk schrappen van alle maatregelen die leiden tot banenverlies;
– onmiddellijk aanstellen van voldoende nieuwe werknemers om de personeelstekorten en de grote werkdruk op de werkvloer op te vangen;
– inzetten van voldoende middelen om de winkels weer ten dienste te stellen aan de klanten (en niet aan de financiers);
– respecteren van de zondagsrust.

 

´De kerstacties gaan door´

In een volgend persbericht, op 15 december [3], gaf de CGT aan dat het helemaal niet zo slecht gaat met Carrefour zoals CEO Bompard afgelopen herfst beweerde. Ze herinneren aan eerdere berichtgeving door Carrefour in maart 2017 dat het goed zou gaan met het concern [4], aan de winst van ongeveer een miljard euro [5] (waarvan de helft direct naar de aandeelhouders zou gaan) en aan de enorme staatssteun waarop Carrefour kan rekenen (elk jaar zo´n 400 miljoen euro via belastingkredieten (CICE) en de vrijstelling van de afdracht van sociale verzekeringspremies (´exonération de cotisation salariale´)).

De CGT hierover: ¨Als stank voor dank schrapt Carrefour nu duizenden banen. De CGT weigert een reorganisatieplan te accepteren dat feitelijk een vermomd ontslagplan is. Bovendien ging de directie niet in op de eisen van de bond en weigerde ze om een vakbondsdelegatie te ontvangen. Daarom besloot de CGT op 15 december om de actiies op 22, 23 en 24 december door te laten gaan [6].

 

Nieuwe CEO

Op 18 juli 2017 trad Alexandre Bompard aan als het nieuwe directiehoofd van de wereldwijd opererende Groupe Carrefour. Zijn voorganger wilde iemand uit het eigen bedrijf om de ingezette strategie voort te zetten. Maar machtige aandeelhouders drongen aan op iemand van buitenaf. Bompard. Hij was kort daarvoor nog CEO bij het electronica-concern FNAC Darty [7] en mag nu zijn eigen stempel drukken op de ¨transformatie¨ van Carrefour. Hij zal zijn plannen op 23 januari 2018 uit de doeken doen.

 

´Ambivalente situatie´

Volgens de Franse krant Les Echos [8] is de situatie waarin Groupe Carrefour zich bevindt ¨ambivalent¨.

Kort voor de aanstelling van Bompard fuseerden twee grote aandeelhoudersgroepen achter Carrefour [9]. De nieuwe cluster, genaamd Carmila, is de op twee na grootste commerciële investeerder van continentaal Europa, met een geschatte waarde van 5,4 miljard euro. De basis voor de fusie was een geslaagde herfinanciering van het geïnvesteerde kapitaal zodat de schuldaflossing bij de banken kon worden uitgesteld. Volgens Les Echos wil Carmila dit geld gebruiken om een veertigtal shoppingcentra rondom de Carrefour hypermarkten op te knappen en te vergroten.

De Braziliaanse tak van Carrefour maakte ondertussen een geslaagde beursentree die de verdere ontwikkeling van winkels in dat land ten goede kan komen. En de Franse hypermarkten – in beurskringen gezien als de zwakke plek van Carrefour – lieten in het eerste half jaar van 2017 weer positieve cijfers zien. Voor 2017 is de verwachting dat Groupe Carrefour wereldwijd een ¨organische groei¨ meemaakt van 3 tot 5%. Tot zover het ´goede´ nieuws.

Problematisch is de inschatting van beursanalisten over de rentabiliteit van het geïnvesteerde kapitaal. Zo vond de introductie van de Braziliaanse filialen plaats op het moment dat de prijsstelling ongunstig was. In Frankrijk staat de omzet onder druk door steeds lagere prijzen bij de concurrentie (met name door LeClerc [10]). En hoewel de omzetcijfers in het 1e kwartaal mooi waren, nam het operationele winstpercentage wel af. Na de bekendmaking van de cijfers over het eerste halfjaar van 2017 reageerde de beurs meteen met een flinke waardedaling van de aandelen [11]. De afgelopen drie jaar was de koers al met 20% gedaald en nu is die gedaald tot op het niveau van 2012.

Er zijn dan ook andere grote uitdagingen waar Bompard en Carrefour´s voedseldistributiesysteem voor staan. Zo blijft het concern achter op online-gebied waar de concurrentie toeneemt, aast online-gigant Amazon ondertussen op een ´koopje´ om de Europese markt te kunnen veroveren met Carrefour als mogelijk doelwit [12] en dreigt Carrefour´s marktaandeel in China onderuit te gaan door fusies van zijn concurrenten met grote Chinese bedrijven [13]. Ook moet er een omslag worden gemaakt van hypermarkten naar ¨winkels in de nabijheid¨ en worden ingespeeld op veranderde consumentenbehoeften (zoals gezonder en meer lokaal inkopen)….

 

Aan de bak in Frankrijk

Ook in Frankrijk moet Bompard volgens Les Echos tegelijkertijd op meerdere terreinen aan de bak. Zoals het beter aanpakken van de schuldenvermindering, het renoveren van het winkelpark, het winstgevend maken van (eerder aangekochte) Dia-winkels en het afronden van de modernisering van de Carrefour distributiecentra (multikanaal: verkoop via winkels, webshops en andere kanalen).

De grootste uitdaging zit echter in het vereenvoudigen (´uitdunnen´) van de Franse bedrijfsstructuur van Carrefour om flexibeler en sneller te kunnen reageren op de marktontwikkelingen. Wat betreft de factor arbeid hebben Bompard en de zijnen de wind flink mee in Frankrijk door de nieuwe arbeidswetgeving van de regering Macron [14].

 

Plan Bompard: de grote lijnen

Eind augustus presenteerde Bompard de cijfers van het 1e halfjaar van 2017 [15]. Hij kwam met een winstwaarschuwing en zei dat drastische maatregelen nodig zijn (onder meer een bezuiniging van 1,2 miljard euro). Hij schetste in grote lijnen het ´transformatieplan´ dat hij op 23 november 2017 zou presenteren en maakte alvast zijn 18 speerpunten (¨chantiers¨) bekend. Zoals het  echt multikanaal maken van Carrefour, het versnellen van de digitale transformatie, het hervormen en aanpassen van de hypermarkten om de online-druk op non-food te kunnen weerstaan en het versimpelen van de organisatiestructuur van de hele groep, ook in Frankrijk zelf, zodat die sneller kan handelen.

In het algemeen wil Bompard de synergie tussen de vestigingslanden, de onderdelen en de  formules versterken, tegemoetkomen aan de verwachtingen van de markt en de winstgevendheid van Carrefour vergroten.

Op 22 september maakte hij bekend wie in zijn nieuwe uitvoerende directieteam zit en hoe het gewijzigde organigram van Carrefour er uit gaat zien [16].

 

Nieuwe (internationale) ontwikkelingen

Op 14 november werd de plan-presentatie van 23 november 2017 opeens twee maanden uitgesteld [17]. Volgens de vakbonden was het een poging om werknemers te demotiveren om vlak voor de kerstdagen in actie te komen. Tenslotte is dat een periode die traditioneel heel veel geld in het laatje brengt.

Maar misschien spelen (ook) andere factoren een rol. Opvallend is in elk geval dat Carrefour en het electronica-concern Fnac-Darty begin december een inkoop-partnerschap vormden dat in 2018 effectief wordt [18] en als uiteindelijk doel een fusie heeft. Sinds 2011 was Bompard leidingevende bij de Fnac waar hij de hele boel ingrijpend en met strakke hand reorganiseerde. Op 18 juli keurde de Franse mededingingsautoriteit de fusie tussen Fnac en Darty goed waaraan Bompard heeft gewerkt [19].

Waarnemers gaan er van uit dat het partnerschap tussen Carrefour en Fnac-Darty een reactie is op de fusie van Casino, een Franse concurrent van Carrefour, met het Britse Ocado (online voedselspecialist) van eind november [20]. Maar het is waarschijnlijker dat fusiegesprekken tussen Carrefour en Fnac-Darty al plaatsvonden toen Bompard in augustus liet weten dat er in retailmarkt een versnelling gaande was op gebied van bricks-and-mortar en e-commerce. ¨Carrefour moet daarom zijn digitale transformatie bespoedigen en een echt multikanaal bedrijf worden dat kan concurreren in het nieuwe retail landschap,¨ aldus de toen kersverse CEO van Carrefour en voormalig CEO van Fnac-Darty [21].

 

De geruchtenmachine in volle gang ….

Het zakenblad Valeur Actuelles speculeerde [22][23] vervolgens dat het enige mogelijke antwoord van Carrefour zou zijn om in te gaan op de avances van het Amerikaanse Amazon. Het zou alleen nog een kwestie van tijd zijn voordat Amazon de aandeelhouders van Carrefour een onweerstaanbaar aanbod doet … De marktwaarde van Amazon is volgens Valeurs Actuelles 394 miljard euro en die van Carrefour ´slechts´ 13 miljard euro. En het uitgebreide Europese distributienetwerk van de Carrefour-winkels (¨brics-and-morter¨) zou een mooie aanvulling zijn op de machtige online-machine van Amazon voor krachtig multikanaal-systeem op de Europese voedselmarkt.

Misschien is het doel van geruchtenmachines om de onzekerheid op de aandelenmarkt te vergroten (als tijdelijke katalysator voor koersfluctuaties op de beurs?). Hoe dan ook: Amazon lijkt de voedselmarkt behoorlijk te hebben opgeschud nadat het bedrijf in juni 2017 (voor velen) onverwachts de retailer Whole Foods overnam [24]. Sindsdien lijkt niets meer wat het was [25]. (Overigens ook Amazon´s Chinese tegenhanger Alibaba is op overnamepad in Europa)
 
Amazon lijkt echt geïntersseerd in het opkopen van een keten met echte winkels en heeft ook geld genoeg in kas. In combinatie met zijn enorme onlinepotentiaal kan het zo een belangrijke all-round speler worden op de Europese voedselmarkt. Op 3 oktober maakte Le Monde bekend dat Amazon de Franse retailers Casino (Monoprix), Intermarché en Système U en het Britse Morrisons zijn benaderd met een voorstel om partners te worden of om te worden overgenomen. De Franse en Britse supermarktketens zouden hebben laten weten niet geïnteresseerd te zijn [26].

 

Arbeidersstrijd vs data/digi en teveel geld

In de voedseldistributiesector gaan de schaalvergroting, ´vertikale integtratie´ en digitaliseringsslag overminderd voort. De overmaat aan geld die in omloop is onder de 1‰ (de 1 promille superrijken) ´zoekt´ koortsachtig naar nog renderende beleggingen. Wat nu dreigt te gebeuren met retailreus Carrefour – opgegeten worden door een superreus (Amazon of Alibaba) danwel roemloos ten onder gaan – is wat eerder is gebeurd met tal van bedrijven die zijn opgegeten door Carrefour of die niet mee konden of wilden gaan in de dwingende concurrentiestrijd.

De raiders van Carrefour en Amazon, gesteund door hun lobbymachines, kunnen rekenen op royale staatssteun en de Loi Travail en Loi Travail XXL van de Franse regering. Tegen de nieuwe arbeidswetgeving van Macron – die als doel heeft de kracht van de Franse arbeidersbeweging te breken – wordt al bijna een jaar lang heel stevig actie gevoerd op straat en in bedrijven. Het laatste woord is zeker nog niet gesproken.

De toenemende concentratie en herstructurering in de voedseldistributie is echter niet alleen een aanslag op werkgelegenheid en kwaliteit van arbeid maar het bedreigt ook steeds meer de voedselzekerheid van grote delen van de bevolking en de economie in algemene zin. Met een nieuwe wereldwijde economische crisis op de loer is het de vraag of (super)reuzen als Carrefour en Amazon nog steeds te groot zijn om te vallen. Het antwoord hangt natuurlijk af aan wie deze vraag wordt gesteld…

Meer lezen:
– Voor een overzicht van de landen in Europa, Afrika, Zuidamerika en Azië waar Carrefour actief is: http://www.carrefour.com/worldmap
– ¨Carrefour: des salariés se mobilisent (CGT),¨ Le Figaro/AFP, 22 december 2017.
http://www.lefigaro.fr/flash-eco/2017/12/22/97002-20171222FILWWW00161-carrefour-des-salaries-se-mobilisent-cgt.php
– ¨Vakbonden Carrefour leven in angst voor transformatieplan,¨ Retail Detail, 8 december 2017. (https://www.retaildetail.be/nl/news/food/vakbonden-carrefour-leven-angst-voor-transformatieplan).
– ¨La pression augmente sur Carrefour en Chine,¨ Les Echos, 20 november 2017. (https://www.lesechos.fr/industrie-services/conso-distribution/030902003428-la-pression-augmente-sur-carrefour-en-chine-2131669.php).
– ¨Carrefour grimpe sur des rumeurs de rachat par Amazon,¨ Les Echos, 26 september 2017. (https://investir.lesechos.fr/actions/actualites/carrefour-grimpe-sur-des-rumeurs-de-rachat-par-amazon-1707899.php).
– ¨Overal in Frankrijk acties bij Carrefour,¨ Globalinfo, 28 december 2017 (https://www.globalinfo.nl/Nieuws/overal-in-frankrijk-acties-bij-carrefour).

Videos van de acties:
– ¨Des salaries de carrefour manifestent devant l’hyper de Givors avant noël¨ (https://www.youtube.com/watch?v=KSQ_coNK4Cw&feature=share).
– ¨Les salariés de Carrefour mécontents (Étampes)¨ (https://www.youtube.com/watch?v=CNp1pNnWYK0).
– ¨Carrefour invente le SMIC au rabais (Lyon)¨ (https://www.youtube.com/watch?v=bqiOmUcd7Yw).
¨La police aux ordres de Carrefour !¨ (https://www.youtube.com/watch?v=CyiojI2foKk).
– ¨Manifestation au siège de Carrefour Massy contre le possible licenciement de 5000 emplois¨ (https://www.youtube.com/watch?v=um9hUEWc9jg).
– ¨Au coeur du rassemblement CGT devant le siège Carrefour à Massy¨ (https://www.youtube.com/watch?v=QPzcevbkgkc).
– ¨Intervention Frank Gaulin Délégué Cgt Hyper carrefour¨ (https://www.youtube.com/watch?v=JSe2qb7kLLo).

Noten:
[1] Het gaat om vestigingen als Hypermarchés Carrefour, Carrefour Market, Entrepôts (distributiecentra), Carrefour City, Carrefour Contact, Carrefour Banque, Super Azur en overigen. GroupeCarrefour heeft wereldwijd 380 duizend werknemers, waarvan er 130 duizend in Frankrijk werken. Er zijn in Frankrijk 5670 winkels waarvan 243 hypermarkten. Carrefour, is na Walmart de grootste retailer ter wereld, en het is de grootste werkgever in Frankrijk. De Carrefour-cao is de beste cao van de hele Franse retailsector.
[2] Voor het onderscheid, zie ¨Franchise et location gérance: Quelle est la différence?,¨ 30 mei 2012 (http://www.ouvrirmafranchise-auto.com/Franchise-et-location-gerance-Quelle-est-la-difference,60-actualite.html).
[3] ¨La CGT Carrefour répond à M. Bompard : ´Attaque globale, riposte globale´,¨ Carrefour, un combat pour la liberté, 16 december 2017 (http://www.carrefouruncombatpourlaliberte.fr/cgt-carrefour-alexandre-bompart/).
[4] ¨Des resultat 2016: solides – de nouvelles voies de developpement pour Carrefour,¨ persbericht Carrefour, 9 maart 2017 (http://www.carrefour.com/sites/default/files/carrefour_communique_fy_2016_09032017_0.pdf).
[5] Carrefour is (was?) de grootste retailer (food en non-food) van Frankrijk. Met een omzet vorig jaar van zo´n 86 miljard euro was de winst ongeveer 1 miljard euro (bron: ¨Grandes manœuvres chez Carrefour,¨ 8 december 2017, Force Ouvrière (https://www.force-ouvriere.fr/grandes-manoeuvres-chez-carrefour?lang=fr).
[6] ¨La riposte de la CGT Groupe Carrefour contre le Plan Bompard,¨ Carrefour, un combat pour la liberté, 23 december 2017 (https://www.carrefouruncombatpourlaliberte.fr/riposte-cgt-groupe-carrefour-direction/).
[7] Fnac-Darty is een grote Franse (en Europese) retailer van amusements- en vrijtijdsproducten, consumentenelectronica en huishoudelijke apparaten.
[8] ¨Carrefour : le plan de Bompard,¨ Les Echos, 23 oktober 2017 (https://www.lesechos.fr/industrie-services/dossiers/030506977774/030506977774-carrefour-le-plan-de-bompard-2111078.php).
[9] ¨Carmila, la grande foncière de Carrefour enfin en bourse,¨ Farncais Express, 13 juni  2017 (http://francais-express.com/actualite/finance/-50739-carmila-la-grande-fonciere-de-carrefour-enfin-en-bourse/).
[10] ¨Carrefour victime de la guerre des promos en hyper,¨ Le Figaro, 13 april 2017 (http://www.lefigaro.fr/societes/2017/04/13/20005-20170413ARTFIG00312-carrefour-victime-de-la-guerre-des-promos-en-hyper.php). Carrefour is onlangs zelfs al ingehaald door Leclerc als de grootste Franse retailer (¨Casino-Ocado deal could push Carrefour into Amazon’s arms,¨ Nasdaq, 29 november 2017 (http://www.nasdaq.com/article/casinoocado-deal-could-push-carrefour-into-amazons-arms-20171129-00399)).
[11] De omzetcijfers van het 1e kwartaal (dd. 13 april 2017): http://carrefour.com/fr/actualites/chiffre-daffaires-1er-trimestre-2017
De omzetcijfers van het 2e kwartaal (dd. 6 juli 2017): http://www.carrefour.com/fr/communiques/chiffre-daffaires-2eme-trimestre-2017
De omzetcijfers van het 3e kwartaal (dd. 18 oktober 2017): http://www.carrefour.com/fr/communiques/chiffre-daffaires-3eme-trimestre-2017
[12] ¨Carrefour grimpe sur des rumeurs de rachat par Amazon,¨ Les Echos, 26 september 2017 (https://investir.lesechos.fr/actions/actualites/carrefour-grimpe-sur-des-rumeurs-de-rachat-par-amazon-1707899.php) en ¨Carrefour volgende overnameprooi Amazon?,¨ Retail Detail, 26 september 2017 (https://www.retaildetail.nl/nl/news/food/carrefour-volgende-overnameprooi-amazon).
[13] ¨La pression augmente sur Carrefour en Chine,¨ Les Echos, 20 november 2017 (https://www.lesechos.fr/industrie-services/conso-distribution/030902003428-la-pression-augmente-sur-carrefour-en-chine-2131669.php).
[14] Voor berichten over het brede verzet tegen Loi Travail (XXL) , zie Globalinfo.nl. Bijvoorbeeld:
¨Mobilisaties in Frankrijk op 16-18 November,¨ Globalinfo, 8 november 2017 (https://www.globalinfo.nl/Nieuws/mobilisaties-in-frankrijk-op-16-18-november) en ¨Tegen Macron en de Loi Travail XXL! Laten we staken/toeslaan in Frankrijk en Europa!,¨ Globalinfo, 25 september 2017 (https://www.globalinfo.nl/Achtergrond/tegen-macron-en-de-loi-travail-xxl-laten-we-staken-toeslaan-in-frankrijk-en-europa).
[15] ¨Bompard annonce un plan de transformation pour Carrefour,¨ Les Echos, 31 augustus 2017 (https://business.lesechos.fr/directions-ressources-humaines/management/conduite-du-changement/030517757536-bompard-annonce-un-plan-de-transformation-pour-carrefour-312555.php) en ¨Les 18 chantiers de Bompard pour relancer Carrefour,¨ Le Figaro, 1 oktober 2017 (http://www.lefigaro.fr/societes/2017/10/01/20005-20171001ARTFIG00191-les-18-chantiers-de-bompard-pour-relancer-carrefour.php).
[16] Zie ook: ¨Carrefour : comment Alexandre Bompard veut avancer sur la mise en place du travail le dimanche,¨ Le Monde, 22 september 2017 (http://www.lemonde.fr/economie/article/2017/09/22/carrefour-alexandre-bompard-cree-une-equipe-commando_5189430_3234.html)
[17] ¨Carrefour: plan stratégique dévoilé le 23 janvier,¨ Le Figaro, 14 november 2017 (http://www.lefigaro.fr/flash-eco/2017/11/14/97002-20171114FILWWW00045-carrefour-plan-strategique-devoile-le-23-janvier.php).
[18] ¨French retailers Carrefour and Fnac Darty form purchasing partnership,¨ Reuters, 5 december 2017 (https://www.reuters.com/article/fnac-carrefour/french-retailers-carrefour-and-fnac-darty-form-purchasing-partnership-idUSFWN1O4100).
[19] ¨Exclusif : Alexandre Bompard lance le vrai chantier de la fusion Fnac-Darty,¨ Capital, 2 september 2017 (https://www.capital.fr/entreprises-marches/exclusif-alexandre-bompard-lance-le-vrai-chantier-de-la-fusion-fnac-darty-1161073).
[20] ¨Casino-Ocado deal could push Carrefour into Amazon’s arms,¨ Nasdaq, 29 november 2017 (http://www.nasdaq.com/article/casinoocado-deal-could-push-carrefour-into-amazons-arms-20171129-00399).
[21] ¨Casino-Ocado deal could push Carrefour into Amazon’s arms,¨ Nasdaq, 29 november 2017 (http://www.nasdaq.com/article/casinoocado-deal-could-push-carrefour-into-amazons-arms-20171129-00399)
[22] ¨Rachat de Carrefour par Amazon : la rumeur du siècle,¨ Valeur Actuelles, 25 september 2017 ) en Carrefourvolgende overnameprooi Amazon?,¨ Retail Detail, 26 september 2017 (https://www.retaildetail.nl/nl/news/food/carrefour-volgende-overnameprooi-amazon).
[23] Zie bijvoorbeeld ook ¨E. Leclerc : vers un partenariat logistique avec Amazon ?,¨ Fr Fashion Network, 4 oktober 2017 (http://fr.fashionnetwork.com/news/E-Leclerc-vers-un-partenariat-logistique-avec-Amazon-,876562.html) en ¨Filet Pur: “Allo Allo Jeff? It is I, Leclerc…”,¨ Retail Detail, 6 oktober 2017 (https://www.retaildetail.be/nl/news/food/filet-pur-%E2%80%9Callo-allo-jeff-it-i-leclerc%E2%80%A6%E2%80%9D).
[24] ¨Amazon koopt Whole Foods Market voor 13,7 miljard dollar,¨ Nu, 16 juni 2017 (https://www.nu.nl/beurs/4773672/amazon-koopt-whole-foods-market-137-miljard-dollar.html).
[25] Zie bijvoorbeeld: ¨Amazon raadt Australische retailers aan zich voor te bereiden,¨ AGF, 23 november 2017 (http://www.agf.nl/artikel/166102/Ocado-gebruikt-robots-en-cloud-technologie); ¨Internetreus Alibaba gaat Amazon achterna en zet in op supermarkten,¨ Financieele Dagblad,  20 november 2017 (https://fd.nl/ondernemen/1228051/internetreus-alibaba-gaat-amazon-achterna-en-zet-in-op-supermarkten); ¨Amazon bekampen met hogere prijzen online,¨ De Standaard, 14 november 2017 (http://www.standaard.be/cnt/dmf20171113_03185157); ¨‘Bol.com meest logische prooi voor Amazon’,¨ BNR, 8 november 2017 (https://www.bnr.nl/nieuws/economie/10332987/bol-com-meest-logische-prooi-voor-amazon); ¨Aldi en Amazon nemen Ahold Delhaize in de tang in de VS,¨ Financieele Dagblad, 7 november 2017 (https://fd.nl/ondernemen/1226065/aldi-en-amazon-nemen-ahold-delhaize-in-de-tang-in-de-vs);  ¨Aldi: Discounter investiert Milliarden gegen Amazon Fresh,¨ Manager magazin, 3 november 2017 (http://www.manager-magazin.de/unternehmen/handel/aldi-discounter-investiert-milliarden-gegen-amazon-fresh-a-1176370.html) [ook Edeka, Rewe en Lidl investeren veel geld om overeind te blijven]; en ¨IGD Boss Calls On Grocery Industry To Innovate And Adapt,¨ ESM Magazine, 28 oktober 2017 (https://www.esmmagazine.com/igd-boss-grocery-industry-innovate-adapt/51130).
[26] ¨Amazon cherche à racheter un distributeur en France,¨ Le Monde, 3 oktober 2017 (http://www.lemonde.fr/economie/article/2017/10/03/amazon-cherche-a-racheter-un-distributeur-en-france_5195527_3234.html?xtmc=amazon&xtcr=8), ¨’Amazon benadert Franse en Britse supermarktgroepen’,¨ De Tijd, 3 oktober 2017 (https://www.tijd.be/ondernemen/consumentengoederen/Amazon-benadert-Franse-en-Britse-supermarktgroepen/9938707?ckc=1&ts=1507107214) en ¨Leclerc bevestigt avances van Amazon,¨ Gondola, 4 oktober 2017 (http://www.gondola.be/nl/news/food-retail/leclerc-bevestigt-avances-van-amazon).
///