Ga naar de inhoud

Lezersconferentie Veertig jaar Solidariteit (8)

Zoals aangekondigd, organiseert de redactie van Solidariteit 8 oktober aanstaande een lezersconferentie. Op die dag bestaat het blad dat in 2004 overging in een webzine, veertig jaar. Net zo lang als het ‘polderakkoord’ dat de FNV met de ondernemers sloot en sturend bleek voor de sociaaleconomische verhoudingen in Nederland. Om die reden typeerde één van de initiatiefnemers van Solidariteit, Rein van der Horst (1921-2005), de vakbeweging als ‘meedenker’ in het beleid van de werkgevers. Volgens hem stond zo’n participatie haaks op de strijdbare vakbeweging die de groep kritische leden beoogde bij de oprichting van Solidariteit.

6 min leestijd

(Door Hans Boot, overgenomen van de website van Solidariteit)

En dat is geen achterhaalde geschiedenis. We kennen een waardevolle traditie van overleg tussen werkgevers en werknemers. Een traditie van collectieve arbeidsovereenkomsten. En een traditie, waarin vakbonden niet gezien worden als een daad van verzet, maar als een constructieve partner voor een fatsoenlijke en eerlijke werkomgeving.
Een citaat uit een brief van 12 juli 2021 aan de directeur van Amazon in Nederland bij de komst van de nieuwe vestiging in de buurt van Schiphol. Mede ondertekend door de voorzitter van de FNV, Tuur Elzinga. Bedoeld als waarschuwing dat Amazon toestanden als elders, zoals verzet tegen de vakbeweging, buitensporige werkdruk en verregaande gedragscontrole, zich in Nederland niet kon veroorloven.

Bestuurstwist

Ruim een jaar later, in het weekeinde van 6/7 augustus 2022, meldt De Telegraaf dat Elzinga koerst op een omgekeerd akkoord van Wassenaar. In tegenstelling tot twintig jaar geleden (inleveren voor arbeidstijdverkorting) staat behoud van koopkracht centraal. Als ’tegenprestatie’ kunnen ondernemers rekenen op sociale rust en lagere belastingen die ook voordelig zijn voor de overheid als werkgever. De plannen zijn nog officieus. Elzinga: we komen elkaar in het Haagse geregeld tegen. Zijn plan stuit op hevige kritiek bij bondsbestuurders in onder meer de sectoren Industrie, Havens en Handel. Ze waren onaangenaam verrast: met een rechts kabinet moet je dat niet willen, bovendien worden de lopende cao-onderhandelingen doorkruist.

Vakbondsleden weten van zo’n interne bestuurstwist niks. In tweede instantie zullen ze er wat van horen of lezen, zoals in de kwestie van het ‘omgekeerde akkoord’ bij FNV Nieuws een kopie van het krantenartikel, zij het zonder enig commentaar.
Ook dit kenmerkt de meedenkende en ‘ingegroeide’ vakbeweging. Ze is geen basisorganisatie van waaruit de vakbond is opgebouwd. Van de leden verwachten bestuurders dat ze te mobiliseren zijn als het gewenst is bij stroeve cao-onderhandelingen bijvoorbeeld. Zo’n organisatie ‘van onderop’, op het niveau van bedrijf, instelling en in de vakvereniging, is een democratische voorwaarde voor een strijdbare vakbeweging. Aanwezig en zichtbaar. Niet meer en niet minder.

Vallen en opstaan

Kort samengevat, verstaan we onder die strijdbaarheid de mogelijkheid dat een vakbond de opgedane ervaringen in zijn belangenbehartiging van werkenden verbindt aan de grenzen die het maatschappelijk systeem – sociaaleconomisch en politiek – daaraan stelt. Een sprong van aanvaarding naar aanval, van bevestiging naar verzet, van integratie naar oppositie maakt een vakbond niet vanzelfsprekend. Maar een bond is ook niet gedoemd zich bij de marges die overheid en ondernemers bieden, neer te leggen of hier wat meer en daar wat minder op te rekken.
Het is juist de mogelijkheid dat de vakbeweging zowel deel uitmaakt van het kapitalisme als zich er tegen keert die de oprichters van Solidariteit inspireerde. Overigens in het volle besef dat springen onvermijdelijk ‘vallen en opstaan’ betekent. Een ervaring die soms de opeenvolgende redacties wanhopig tot de vraag bracht een illusie na te jagen.

Van die wanhoop een paar illustraties.

Nummer 50, mei/juni 1992: Wat wij wensen – bijvoorbeeld een strijdbare en democratische vakbeweging, gebaseerd op een hechte solidariteit – staat buiten kijf. Wat wij waarnemen, heeft spijtig genoeg een andere snit. Kort gezegd (…) een kloof tussen wens en waarneming.

Verslag redactievergadering, zomer 1997: Een oude vraag keerde nieuw geformuleerd terug. Kunnen we in goed gemoed nog de FNV bedoelen als onze ondertitel “Blad voor een strijdbare vakbeweging” luidt. (…) Kritiek zonder voedingsbodem verdampt snel. En generaals zonder leger willen we niet zijn. (…) het doel komt pas dichterbij als het vakbondswater borrelt, bruist en in beroering is.

Uit verslagen redactievergadering najaar 2003: Onze directe betrokkenheid bij de vakbeweging vermindert. We dreigen voor eigen parochie te preken bij hier en daar wat strijdbare leden en bestuurders. Als Solidariteit van middel tot doel wordt, staan we voor de vraag ‘als we verder gaan, hoe dan’.

Luis in de pels

Een moeilijke vraag. Het aantal abonnees werd geleidelijk minder, maar telde in 2004 nog altijd ruim vijfhonderd. Een paar jaar eerder, 1999, had de redactie zich georiënteerd op een eigen website die alle nummers in de papieren fase van Solidariteit kon vastleggen en geleidelijk toegankelijk maken; een archief dus.
In nummer 117 kondigde de redactie een lezersconferentie aan in mei 2004 met meerdere voorstellen: overgang van papier naar digitaal – afsluiting met nummers 118 tot en met 120 – vervanging nummers 121 tot en met 125 door een boek: Om de vereniging van de arbeid. De zo’n vijftig deelnemers aan de conferentie gingen min of meer stilzwijgend akkoord, maar met de aanvulling: verbreding van het ‘werkterrein’ tot buiten de vakbeweging, zonder die los te laten – aandacht aan de actualiteit en de ontwikkelingen in de organisatie van de arbeid en de productie. Dat werd vanaf oktober 2004 de koers: om de veertien dagen ging op zondag een actueel commentaar de wereld in, een jaar later uitgebreid met andere artikelen.
Wat daarvan terecht is gekomen, zal in een volgende bijdrage over ”Veertig jaar Solidariteit” besproken worden.

De eerder aangehaalde citaten over de worsteling van de redacties om hun doel ‘Voor een strijdbare vakbeweging’ waar te maken, zijn uiteraard selectief. Zo bevat bijvoorbeeld de laatste (najaar 2003) met de vraag ‘hoe verder’ ook de volgende bemoediging: Solidariteit is en blijft de luis in de pels die met ervaringen en inhoudelijke argumenten de kritische vakbondsleden steunt en tracht te stimuleren. Niet alleen met ons blad, maar ook met onze vakbondscafés in Amsterdam, Den Haag en Rotterdam en met deelname aan sociale bewegingen als Keer het Tij en de Euromarsen. En niet te vergeten onze directe betrokkenheid bij de internationale aanklacht tegen ziekmakende arbeid.
Dit is en blijft een belangrijke overweging om het forum als hoofdmoot van de conferentie van 8 oktober 2022 te concentreren op de mogelijkheid van een strijdbare vakbeweging en de aandacht voor het risico om los van de vakbondspraktijk een illusie te koesteren. De tekst die de forumleden vroegtijdig ontvangen, is in de maak.

*** De conferentie van 8 oktober 2022 vindt plaats in De Roode Bioscoop Haarlemmerplein 7 Amsterdam. Vanaf het Centraal Station in Amsterdam te bereiken via bus 18, 21 of 22, in minder dan tien minuten. Parkeergarage (duur): Willemspoort, Haarlemmer Houttuinen 549, vijf minuten lopen.
Aanloop 13.00 uur, inleiding 13.30 uur. Forum met korte pauze van 14.00 tot 16.30 uur, Einde: 17.00 uur.