Oekraïne: brief uit Kiev aan links in het Westen

Ik schrijf deze regels in Kiev terwijl het onder artillerievuur ligt.

Tot op het laatste moment hoopte ik dat de Russische troepen geen grootschalige invasie zouden beginnen. Nu kan ik alleen maar diegenen bedanken die de informatie naar de Amerikaanse inlichtingendiensten hebben gelekt.

Gisteren heb ik de halve dag overwogen of ik bij een territoriale verdedigingseenheid zou moeten gaan. In de daaropvolgende nacht ondertekende de Oekraïense president Volodymyr Zelensky een volledig mobilisatiebevel en rukten Russische troepen op om Kiev te omsingelen, wat voor mij de doorslag gaf.

Maar voordat ik mijn post inneem, wil ik de linkse partijen in het Westen laten weten wat ik vind van hun reactie op de Russische agressie tegen Oekraïne.

In de eerste plaats ben ik de linkse partijen dankbaar die nu protesteren bij de Russische ambassades – zelfs degenen die tijd nodig hadden om te beseffen dat Rusland de agressor is in dit conflict. Ik ben de politici dankbaar die Rusland onder druk willen zetten om de invasie te stoppen en zijn troepen terug te trekken. En ik ben dankbaar voor de delegatie van Britse en Welshe parlementsleden, vakbondsleden en activisten die ons kwamen steunen en naar ons kwamen luisteren in de dagen voor de Russische invasie. Ik ben ook de Oekraïne Solidariteitscampagne in het Verenigd Koninkrijk dankbaar voor haar hulp gedurende vele jaren.

Dit artikel gaat over het andere deel van Westers links. Degenen die zich ‘de NAVO agressie in Oekraïne’ voorstelden en die de Russische agressie niet konden zien – zoals de afdeling New Orleans van de Democratische Socialisten van Amerika (DSA). Of het Internationale Comité van de DSA, dat een beschamende verklaring publiceerde waarin geen enkel kritisch woord wordt gerept over Rusland (ik ben de Amerikaanse professor en activist Dan la Botz en de anderen heel dankbaar voor hun kritiek op deze verklaring). Of zij die Oekraïne bekritiseerden omdat het de akkoorden van Minsk niet uitvoerde en zwegen over de schendingen ervan door Rusland en de zogenaamde ‘Volksrepublieken’. Of zij die de invloed van extreem-rechts in Oekraïne hebben overdreven, maar geen oog hadden voor extreem-rechts in de ‘Volksrepublieken’ en vermeden kritiek te leveren op het conservatieve, nationalistische en autoritaire beleid van Poetin. Een deel van de verantwoordelijkheid voor wat er gebeurt, ligt bij u.

Dit maakt deel uit van het bredere verschijnsel in de westerse ‘anti-oorlogsbeweging’, dat door critici ter linkerzijde meestal kampisme wordt genoemd. De Brits-Syrische schrijfster en activiste Leila Al-Shami gaf het een sterkere naam: het ‘anti-imperialisme van idioten‘. Lees haar prachtige essay uit 2018 als je dat nog niet gedaan hebt. Ik zal hier alleen de belangrijkste stelling herhalen: de activiteit van een groot deel van het westerse ‘anti-oorlogs’-links over de oorlog in Syrië had niets te maken met het stoppen van de oorlog. Het verzette zich alleen tegen de westerse inmenging, terwijl het de betrokkenheid van Rusland en Iran negeerde of zelfs steunde, om nog maar te zwijgen van hun houding tegenover het ‘wettig gekozen’ Assad-regime in Syrië.

‘Een aantal anti-oorlogsorganisaties hebben hun stilzwijgen over Russische en Iraanse interventies gerechtvaardigd met het argument dat ‘de belangrijkste vijand thuis is’, schreef Al-Shami. ‘Dit ontslaat hen van het uitvoeren van een serieuze machtsanalyse om te bepalen wie de belangrijkste actoren zijn die de oorlog daadwerkelijk aansturen.’

Helaas hebben we hetzelfde ideologische cliché herhaald zien worden met betrekking tot Oekraïne. Zelfs nadat Rusland eerder deze week de onafhankelijkheid van de ‘Volksrepublieken’ had erkend, schreef Branko Marcetic, een schrijver voor het Amerikaanse linkse tijdschrift Jacobin, een artikel dat bijna volledig gewijd was aan kritiek op de VS. Over het optreden van Poetin ging hij niet verder dan de opmerking dat de Russische leider ‘een signaal had afgegeven dat hij minder dan goede ambities koesterde’. Serieus?

Ik ben geen fan van de NAVO. Ik weet dat het blok na het einde van de Koude Oorlog zijn defensieve functie heeft verloren en een agressief beleid is gaan voeren. Ik weet dat de uitbreiding van de NAVO naar het oosten de inspanningen ondermijnde die gericht waren op nucleaire ontwapening en de vorming van een systeem van gezamenlijke veiligheid. De NAVO probeerde de rol van de VN en de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa te marginaliseren en in diskrediet te brengen als ‘inefficiënte organisaties’. Maar we kunnen het verleden niet terughalen, en we moeten ons oriënteren op de huidige omstandigheden als we een uitweg uit deze situatie zoeken.

Hoe vaak heeft links in het Westen niet de informele beloften van de VS aan de voormalige Russische president Michail Gorbatsjov over de NAVO ter sprake gebracht (‘geen centimeter naar het oosten‘) en hoe vaak heeft links niet het Memorandum van Boedapest van 1994 genoemd dat de soevereiniteit van Oekraïne garandeert? Hoe vaak steunde de linkse oppositie in het Westen de ‘legitieme veiligheidsbelangen’ van Rusland, een staat die het op één na grootste kernwapenarsenaal ter wereld bezit? En hoe vaak heeft links herinnerd aan de veiligheidszorgen van Oekraïne, een staat die onder druk van de VS en Rusland zijn kernwapens moest inruilen voor een stuk papier (het Memorandum van Boedapest) dat Poetin in 2014 definitief met voeten heeft getreden? Is het ooit bij linkse critici van de NAVO opgekomen dat Oekraïne het voornaamste slachtoffer is van de veranderingen die de NAVO-uitbreiding teweeg heeft gebracht?

Keer op keer reageerde links in het Westen op de kritiek op Rusland door de agressie van de VS tegen Afghanistan, Irak en andere staten te noemen. Natuurlijk moeten deze staten in de discussie worden betrokken – maar hoe precies?

Het argument van links zou moeten zijn dat andere regeringen in 2003 niet genoeg druk op de Verenigde Staten hebben uitgeoefend in verband met Irak. Niet dat het nu nodig is minder druk uit te oefenen op Rusland in verband met Oekraïne.

Een duidelijke vergissing

Stelt u zich eens voor dat Rusland zich in 2003, toen de VS zich opmaakte voor de invasie in Irak, had gedragen zoals de VS zich de afgelopen weken heeft gedragen: met dreigementen tot escalatie.

Stel je nu eens voor wat Russisch links in die situatie zou hebben gedaan, volgens het dogma van ‘onze grootste vijand bevindt zich thuis’. Zou ze de Russische regering bekritiseerd hebben om deze ‘escalatie’, en gezegd hebben dat ze ‘de inter-imperialistische tegenstellingen niet in gevaar mag brengen’? Het is voor iedereen duidelijk dat een dergelijk gedrag in dat geval een vergissing zou zijn geweest. Waarom was dit niet duidelijk in het geval van de agressie tegen Oekraïne?

In een ander artikel in Jacobin van eerder deze maand ging Marcetic zelfs zover te beweren dat Tucker Carlson van Fox News ‘volledig gelijk’ had over de ‘Oekraïense crisis’. Wat Carlson had gedaan was ‘de strategische waarde van Oekraïne voor de Verenigde Staten’ in twijfel trekken. Zelfs Tariq Ali in de New Left Review citeerde goedkeurend de berekening van de Duitse admiraal Kay-Achim Schönbach, die zei dat het geven van ‘respect’ aan Poetin over Oekraïne ‘lage kosten, zelfs geen kosten‘ met zich meebracht, gezien het feit dat Rusland een nuttige bondgenoot tegen China zou kunnen zijn. Meen je dat nou? Als de VS en Rusland een overeenkomst zouden kunnen sluiten en als bondgenoten een nieuwe Koude Oorlog tegen China zouden beginnen, zou dat dan echt zijn wat we willen?

Hervorming van de VN

Ik ben geen fan van liberaal internationalisme. Socialisten moeten er kritiek op hebben. Maar dat betekent niet dat we de verdeling van ‘belangengebieden’ tussen imperialistische staten moeten steunen. In plaats van te zoeken naar een nieuw evenwicht tussen de twee imperialismen, moet links strijden voor een democratisering van de internationale veiligheidsorde. We hebben een wereldomspannend beleid en een wereldomspannend systeem van internationale veiligheid nodig. Dat laatste hebben we: dat is de VN. Ja, het heeft tal van gebreken en het is vaak het voorwerp van terechte kritiek. Maar men kan kritiek uitoefenen om iets te weerleggen of om het te verbeteren. In het geval van de VN, hebben we het laatste nodig. We hebben een linkse visie nodig op de hervorming en democratisering van de VN.

Natuurlijk betekent dat niet dat links alle besluiten van de VN moet steunen. Maar een algemene versterking van de rol van de VN bij het oplossen van gewapende conflicten zou links in staat stellen het belang van militair-politieke allianties te minimaliseren en het aantal slachtoffers te verminderen. (In een eerder artikel heb ik geschreven hoe VN-vredeshandhavers hadden kunnen helpen bij het oplossen van het conflict in Donbas. Helaas heeft dit nu zijn relevantie verloren). Per slot van rekening hebben we de VN ook nodig om de klimaatcrisis en andere mondiale problemen op te lossen. De terughoudendheid van veel internationale linkse partijen om er een beroep op te doen is een vreselijke vergissing.

Nadat Russische troepen Oekraïne waren binnengevallen, schreef Europa-redacteur David Broder van Jacobin dat links ‘zich niet hoeft te verontschuldigen voor het verzet tegen een militaire reactie van de VS’. Dat is hoe dan ook niet Biden’s bedoeling, zoals hij meerdere malen heeft gezegd. Maar een groot deel van links in het Westen zou eerlijk moeten toegeven dat het de plank volledig heeft misgeslagen bij het formuleren van zijn antwoord op de ‘Oekraïense crisis’.

Mijn perspectief

Ik zal eindigen met kort iets over mezelf en mijn perspectief te schrijven.

De afgelopen acht jaar is de Donbas-oorlog de belangrijkste kwestie geweest die Oekraïens links heeft verdeeld. Ieder van ons heeft zijn standpunt gevormd onder invloed van persoonlijke ervaringen en andere factoren. Een andere linkse Oekraïner zou dit artikel dus anders hebben geschreven.

Ik ben geboren in de Donbas, maar in een Oekraïens-sprekende en nationalistische familie. Mijn vader raakte in de jaren negentig betrokken bij extreem-rechts, toen hij het economische verval van Oekraïne en de verrijking van de voormalige leiding van de Communistische Partij, die hij sinds het midden van de jaren tachtig bestreed, gadesloeg. Natuurlijk heeft hij heel anti-Russische, maar ook anti-Amerikaanse opvattingen. Ik herinner me nog zijn woorden op 11 september 2001. Toen hij de Twin Towers op TV zag vallen, zei hij dat de verantwoordelijken ‘helden’ waren (dat vindt hij nu niet meer – hij gelooft nu dat de Amerikanen ze opzettelijk hebben opgeblazen).

Toen de oorlog in Donbas in 2014 begon, sloot mijn vader zich als vrijwilliger aan bij het extreem-rechtse Aidar-bataljon, vluchtte mijn moeder uit Luhansk en bleven mijn grootvader en grootmoeder in hun dorp dat onder controle van de ‘Volksrepubliek Luhansk’ viel. Mijn grootvader veroordeelde de Oekraïense Euromaidan-revolutie. Hij steunt Poetin, die volgens hem ‘de orde in Rusland heeft hersteld’. Toch proberen we allemaal met elkaar te blijven praten (maar niet over politiek) en elkaar te helpen. Ik probeer sympathie voor hen op te brengen. Mijn grootvader en grootmoeder hebben tenslotte hun hele leven op een collectieve boerderij gewerkt. Mijn vader was een bouwvakker. Het leven is niet vriendelijk voor hen geweest.

De gebeurtenissen van 2014 – revolutie gevolgd door oorlog – duwden me in de tegenovergestelde richting dan de meeste mensen in Oekraïne. De oorlog doodde het nationalisme in me en duwde me naar links. Ik wil vechten voor een betere toekomst voor de mensheid en niet voor de natie. Mijn ouders, met hun post-Sovjet trauma, begrijpen mijn socialistische standpunten niet. Mijn vader doet neerbuigend over mijn ‘pacifisme’ en we hadden een vervelend gesprek nadat ik bij een antifascistisch protest was komen opdagen met een bord dat opriep tot de ontbinding van het extreem-rechtse Azov-regiment.

Toen Volodymyr Zelensky in het voorjaar van 2019 president van Oekraïne werd, hoopte ik dat dat de catastrofe kon voorkomen die zich nu ontvouwt. Het is immers moeilijk om een Russischtalige president te demoniseren die won met een programma van vrede voor Donbas en wiens grappen populair waren onder zowel Oekraïners als Russen. Helaas heb ik me vergist. Hoewel de overwinning van Zelensky de houding van veel Russen ten opzichte van Oekraïne veranderde, heeft dit de oorlog niet kunnen voorkomen.

De afgelopen jaren heb ik geschreven over het vredesproces en over burgerslachtoffers aan beide zijden van de Donbas-oorlog. Ik heb geprobeerd de dialoog te bevorderen. Maar dat is nu allemaal in rook opgegaan. Er zal geen compromis zijn. Poetin kan plannen wat hij wil, maar zelfs als Rusland Kiev inneemt en een eigen regering installeert, zullen wij ons daartegen verzetten. De strijd zal duren tot Rusland Oekraïne heeft verlaten en betaald heeft voor alle slachtoffers en alle vernielingen.

Daarom richt ik mijn laatste woorden tot het Russische volk: haast u en werp het regime van Poetin omver. Dat is zowel in jullie belang als in het onze.

Dit artikel stond op Open Democracy. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.