Oekraïne: Risico op nieuwe escalatie

(Door Guido van Leemput, Stop de oorlog Amsterdam, foto ministerie van defensie Oekraïe 2016 (!) Wikimedia CommonsOekraïe 2016 (!) Wikimedia Commons, CC2.0)

De week waarin in Rusland op een chaotische manier de mobilisatie begon, in Europa wordt gediscussieerd over het al dan niet opvangen van dienstweigeraars en deserteurs, en in vier bezette Oekraïense provincies zogenaamde referenda worden gehouden.

Tegelijkertijd werd ook meer bekend over de Amerikaanse strategie achter het recente Oekraïense offensief: boiling the frog. Dat houdt in dat je het water in de bak waar de kikker in zit, zo langzaam opwarmt dat hij niet doorheeft dat hij uiteindelijk gekookt wordt.

Ik heb de volgende zeven punten
1. De mobilisatie van Russische dienstplichtigen
2. Recht op verblijf
3. Referenda
4. Hoe kook je een kikker? 
5. Energie-oorlog en prijzenplafond
6. #Nietmijnoorlog
7. Onderhandelen

1. Russische mobilisatie
Het grote nieuws van de afgelopen week is de mobilisatie van 300.000 Russen die op staande voet zijn opgeroepen. In feite gaat het om een algemene mobilisatie maar er wordt begonnen met reservisten. Ik deel alle commentaren die dit verklaren als een noodgreep van Rusland om te voorkomen dat de stellingen worden opgerold door Oekraïne.

De reactie van de Russische bevolking op het mobilisatiebevel van afgelopen woensdag is er een van verwarring: van vlucht naar het buitenland: van geweldloos en kennelijk ook gewelddadig verzet tegen of bij wervingsbureaus.

Een paar voorbeelden;

• Er is een grote vluchtelingenstroom op gang van mannen die snel het land willen uitkomen. Onduidelijk is om hoeveel mensen het in totaal gaat.
• De afgelopen vijf dagen werd in zeker 40 steden gedemonstreerd tegen deze mobilisatie en vanochtend meldde OVD-info dat tot nu toe zeker 2352 mensen gearresteerd zijn (mannen en vrouwen) waarvan vele mannen in de juiste leeftijd daarna een oproepkaart kregen.    
• In Dagestan, een van de vijf regio’s die ik vorige week noemde in antwoord op een vraag over opstandigheid in het land is of lijkt een opstand tegen de mobilisatie uitgebroken. 
• Er wordt op het hoogste politieke niveau in de Doema aangedrongen op ‘een eerlijke toepassing van de mobilisatieregels’. 

Je kunt wel degelijk zeggen dat de mobilisatie tot een nieuw front in deze oorlog heeft geleid. Het thuisfront in Rusland. Of de massa van de bevolking van 144 miljoen, waarvan naar schatting een groep van 25 miljoen mannen in aanmerking komt voor daadwerkelijke mobilisering, zal weigeren moet worden afgewacht. Ontwikkelt zich een Russische anti-oorlogsbeweging en komt er soldatenverzet? We wachten het met spanning af.

2. Recht op verblijf
In internationale pacifistische kringen is onmiddellijk een handtekeningenactie begonnen om dienstweigeraars uit zowel Rusland, Oekraïne als Wit-Rusland toegang tot de landen van de EU te verschaffen.  Deel vooral ook het bericht op onze facebookpagina. 

Nadat in juni door middel van Kamervragen duidelijk was geworden dat Russische beroepsmilitairen die deserteren voor zes maanden in Nederland mogen verblijven, ontstaat nu een nieuwe situatie. Voor Oekraïners geldt de regeling van ontheemden, dus Oekraïense deserteurs en dienstweigeraars kunnen zich hier ook voor de autoriteiten veilig weten. Dus daarin behandelen we deserteurs en weigeraars van beide landen hetzelfde.  Inmiddels zijn nieuwe Kamervragen gesteld.  
Dit nieuwe politieke front kan de Russische oorlogsinspanningen aantasten en daarmee ook de strategische positie die Rusland had.  Dat is niet erg, maar wel van belang om vast te stellen.

3. Referenda
In de vier provincies van Oekraïne die Rusland geheel of gedeeltelijk bezet, worden dit weekend referenda gehouden onder de nog aanwezige bevolking. De voorliggende vraag; moet deze provincie deel uitmaken van de Russische Federatie? Dat is opgelegd pandoer natuurlijk. Ja wordt de uitkomst. Doel van de referenda is een juridische zekerheid te scheppen waarbij deze gebieden nu met instemming van de bevolking Russisch grondgebied worden. Dat heeft als gevolg dat Rusland ze als eigen grondgebied kan verdedigen.
 
Het resultaat zal wel ergens deze week worden vastgesteld door het Russische parlement en dan is het land ingepikt. Maar.. één voorbehoud, het resultaat van de referenda kan ook als onderhandelingsgelegenheid worden gezien door Rusland. We zullen het inpikken als …. Als dat inpikken toch gebeurt zal het tot in de eeuwigheid betwist worden. Vergelijk de kwestie Kasjmir.

Als de gebieden daadwerkelijk worden geannexeerd dan ontstaat het politiek-militaire probleem dat Rusland kan beweren dat het eigen grondgebied wordt aangevallen en zich daarom éigen grondgebied ‘verdedigt’ met zware wapens. Naar verluidt zouden de nu gemobiliseerde militairen in die gebieden terecht komen. Dat kan wel lang duren en als Oekraïne er dit jaar nog in slaagt om meer gebied te heroveren.

Of die zware wapens ook kunnen leiden tot de inzet van atoomwapens wordt nu in tal van artikelen openlijk besproken. Sommige deskundigen denken van wel, anderen vermoeden van niet. Ik wijs op oud-Kamerlid Özdil die afgelopen week in EW-Magazine zorgen over kernwapens uitte, zorgen die ook hier al vanaf het begin leven. 

4. Hoe kook je een kikker?
De afgelopen zeven maanden is de bewapening aan Oekraïne stelselmatig opgevoerd. Het begon met ‘verdedigingswapens’ zoals helmen en verbandkisten, toen Stingers en scherpschutter-geweren. Er was een zekere Westerse voorzichtigheid omdat vanaf het begin Poetin dreigend sprak over Ruslands kernwapenarsenaal. Het gevoerde beleid was om het Oekraïense leger te steunen, maar om escalatie te beteugelen. Deze politiek van geleidelijkheid was een vorm van gewenning. Ergens aan het begin van de zomer werden alle potentiële onderhandelaars aan de kant geschoven en werd de bewapening met een zwaardere categorie wapens uitgebreid. Met name ging het om de kanonnen die een wat langere afstand konden overbruggen, maar die niet Russisch grondgebied kunnen bereiken. Deze wapens leidden uiteindelijk tot de vernietiging van Russische aanvoerlijnen en bevoorradingsknooppunten en tot de inname van de provincie Kharkhov.

Uit een reconstructie door de New York Times van de planning van dit offensief blijkt dat de Amerikaanse planners een beeldspraak voor deze bewapeningspolitiek gebruikten. Het heet ‘boiling the frog’.  Het koken van een kikker door het water waarin deze zich bevindt geleidelijk te verwarmen. Dat doet de kikker wennen en hij is verlamd als het te warm wordt. 

Het Amerikaanse beleid was een min of meer weloverwogen beleid van escalatie zonder onmiddellijke superescalatie van grootmacht Rusland. Het heeft er alle schijn van dat kikker Rusland in het licht van deze beeldspraak net op tijd in de gaten had dat ie werd gekookt.

Naast de mobilisatie van dienstplichtigen is dat ook het dreigen met ernstige geweldsmiddelen tot en met een kernwapen aan toe. Dat is ook escalatie. Als we niet oppassen worden we allemaal gekookt door nog meer escalatie. Dat is in feite het lied dat we al 30 weken zingen.

5. Energieoorlog en prijzenplafond
Opnieuw wil ik stellen dat Rusland een drievoudige strategie uitvoert om zijn zin te krijgen. Naast de militaire campagne zijn dat de energie-oorlog en de voedseloorlog. De VN-baas Guterres wordt niet moe te benadrukken dat de oorlog moet stoppen omdat hongersnood en kou grote delen van de wereld zullen raken in het komende jaar, 12 maanden. 
In de Nederlandse politiek wordt deze driekoppige draak niet helemaal erkend. Het zou inhouden dat de oliesancties en het sluiten van Nordstream 2 een onderdeel van de economische oorlog zijn geworden. De bereidwilligheid van de regering om een prijsplafond voor energie aan te brengen, laat zien dat er weldegelijk een verband is. De precieze plannen voor zo’n prijsplafond zijn nog niet helemaal duidelijk. Maar de winter moet nog beginnen. Als het serieus koud wordt, dan zullen sociale en politieke problemen toenemen. De energieoorlog heeft de meterkast van Nederland bereikt. De winteroorlog om Nederland gaat beginnen.  

6. #Nietmijnoorlog
De hashtag #Nietmijnoorlog was vrijdag trending op Twitter. Aanleiding daarvoor waren de Algemene Beschouwingen in de Tweede Kamer. Rutte verklaarde dat de oorlog in Oekraïne ‘mijn oorlog’ is. ‘Laat ik het maar ronduit zeggen’, citeer ik Rutte in het debat, ‘Rusland mag deze oorlog niet winnen.’ Daarmee wordt de lat van de oorlog heel hoog gelegd. Rutte meldde dit ook vrijdag in de AVVN in New York en dat betekent dat Rutte stijf in het oorlogskamp zit. Huisjesmelker Van Haga stelde in het debat voor om een ‘parallel traject’ van onderhandelingen te beginnen. Rutte wierp dat verre van zich.
Door deze ‘mijn-oorlog-verklaring’ van Rutte is er nu een motto van de oorlogstegenstanders; ‘#NietmijnOorlog’. Want het regent verklaringen van twitteraars die stellen dat het niet hun oorlog is. 
Tegelijkertijd bracht Hart van Nederland een enquête uit dat één-vijfde van de bevolking wil dat de oorlog stopt.  Valt dat jullie mee of valt dat tegen? Het viel me eigenlijk nog mee. 20 procent van de bevolking wil dat door middel van onderhandelingen een eind gemaakt wordt aan dit bloedbad.

7. Onderhandelingen
De afgelopen week is de jaarlijkse Algemene Vergadering van de VN gestart. EU-chef heeft de VN gevraagd een poging te doen om onderhandelingen af te dwingen. Er is inmiddels een petitie gestart om de oproep van EU-chef Borrell te steunen. Ik noem de hele tekst en het verzoek.  
‘Wij de ondertekenaars constateren dat Rusland in Oekraïne een oorlog is gestart die:
1. bij de burgers van Oekraïne buitensporig en onnodig leed veroorzaakt;
2. haaks staat op de waarden van de internationale rechtsorde;
3. een potentiële bedreiging is voor de vrede die Europa sinds 1945 kent;
en verzoeken uitvoering te geven aan de oproep van EU-Buitenlandchef Josep Borrell om de oorlog in Oekraïne te beëindigen op basis van een resolutie van de algemene vergadering van de Verenigde Naties.’

Dat is mooi. Maar ik merk ook op dat de EU stevig de bewapening van Oekraïne steunt. Met miljarden.
Naast dit initiatief zijn er de pleidooien van de regeringen van China, India, Brazilië, Turkije en Israël om te werken aan een staakt-het-vuren en een onderhandeld einde aan de oorlog. Deze landen doen niet mee aan de Westerse embargo of sanctiepolitiek.

De Amerikaanse Ruslandkenner Anatol Lieven is van mening dat de VS nu ook onderhandelingen moeten overwegen omdat de andere middelen in de huidige situatie uitgeput raken. 

Al een paar weken wijs ik op de lobby van Oekraïense legerleiding en een deel van de Amerikaanse politici om ATACMS-kanonnen te leveren. Die hebben een dracht van ruim 300 kilometer. Ze kunnen dus de Krim en Rusland zelf bereiken. Gaat Biden dit toestaan? Gaat ie het doen?? Mijn beredeneerde gok; nee, ff niet. Of voorlopig niet. Want dit kan de escalatie weer opvoeren. 

Graag tot volgende week.

​​Guido van Leemput​ is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Hij was eerder mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief