Ga naar de inhoud

Portugese havenwerkers vechten terug!

In tijden van een wereldwijde economische crisis gedragen veel vakbonden zich alsof er geen andere keuze zou zijn dan minimalisering van de concessies. De havenarbeiders in Lissabon weigerden zich hierin te voegen. Ze lieten zien hoe georganiseerde arbeiders zich door solidariteit tegen bezuinigingen kunnen verzetten. Met de doorslaggevende steun van havenarbeiders in Spanje en elders bereikten ze dat ontslagen collega’s die geen vakbondslid waren, hun baan terugkregen.

8 min leestijd

(De vertaling is oorspronkelijk verschenen op de website solidariteit.nl)

Portugal is één van de zwaarst door de crisis getroffen Europese landen. De werkloosheid heeft een niveau bereikt dat doet denken aan de jaren dertig, voor jongeren al meer dan 40 procent! De eisen aan nationale overheden door de trojka – de Europese Centrale Bank, de Europese Commissie en het Internationaal Monetair Fonds – hebben de situatie nog verder verslechterd.

Enorme bezuinigingen

In ruil voor ‘reddingsoperaties’ door de trojka moeten privatisering, deregulering, verarming van arbeidsvoorwaarden en enorme bezuinigingen op sociale programma’s doorgevoerd worden. Onder het mom van stimulering van de economie en verlaging van de kosten zijn sociale rechten en voorzieningen langdurig verslechterd. Zo is bijvoorbeeld de lengte van de werkweek toegenomen, de pensioengerechtigde leeftijd verhoogd en het aantal erkende, nationale feestdagen met vier per jaar verminderd.
De gemiddelde lonen in Portugal dat het laagste minimumloon in West-Europa heeft, zijn drastisch gedaald. De tijdens de crisis doorgevoerde wetgeving ondermijnde het vermogen van de vakbonden om over contracten te onderhandelen. Het aantal afgesloten collectieve arbeidsovereenkomsten is sterk afgenomen, evenals het ledental van de vakbonden.

Anti vakbondswetgeving

Het door de Portugese overheid met de trojka gesloten akkoord bevat een reeks wettelijke, voor werknemers vijandige, maatregelen. Voor de havenarbeiders was het belangrijkst de aantasting van de bepaling die havenarbeid omschreef. Deze richtte zich op verkleining van de groep die een extra bescherming genoot boven het algemene arbeidsrecht. Daarnaast werden maatregelen ten gunste van de havenwerkgevers opgelegd.
De streefdatum voor de uitvoering van al deze maatregelen was januari 2012. Na bekendmaking van de wetsvoorstellen braken in vrijwel alle Portugese havens protesten uit, waardoor die datum werd vertraagd. De International Dockworkers Council (IDC), één van de twee internationale organisaties van Europese havenarbeiders (de andere: European Transport Workers’ Federation, ETF) organiseerde in november 2012 een pan-Europees protest, het grootste sinds jaren, dat honderden arbeiders in Lissabon bijeenbracht. Hiermee werd een krachtige boodschap van eenheid afgegeven aan de werkgevers, de overheid en de trojka.
Maar de wet kwam er uiteindelijk eind 2012 door en trad februari 2013 in werking. De havenarbeiders begonnen onderhandelingen over een nieuwe cao die in overeenstemming z0u moeten zijn met de nieuwe anti-vakbondswetgeving.

Strijd tegen ontslag

Begin 2013 werden achttien havenarbeiders, werkzaam bij de vakbondspool in Lissabon, ontslagen. Dat was het gevolg van de nieuwe wetgeving die een herziening van de bepaling omhelsde welke banen onder die pool vielen. Overigens geheel in strijd met de dan nog geldende overeenkomst. In juli volgde het ontslag van 29 havenarbeiders met een tijdelijk contract. De vakbond vatte het ontslag van totaal 47 werknemers op als een onderdeel van een lange termijn strategie van de havenwerkgevers die eerst een gebrek aan werk wilden creëren om daarna de oprichting van een tweede vakbondsvrije arbeidspool te rechtvaardigen.
De werkgevers probeerden stakingsbrekers in dienst te nemen, waarop de vakbond besloot van strategie te veranderen. In Lissabon pasten de havenarbeiders hun acties aan met ‘beschermingsstakingen’, dat wil zeggen: stoppen met werk voor maximaal vier uur per dag, zodra stakingbrekers worden ingezet. Dit type staking is een legaal middel voor havenwerkers om te voorkomen dat stakingbrekers op de schepen kunnen werken. De dreiging van deze acties weerhield gedurende een korte tijd de havenbaronnen ervan onderkruipers in te zetten, maar tegen het einde van het jaar hervatten ze hun plan met succes.

Ondanks het feit dat de tijdelijk tewerkgestelde 29 arbeiders geen vakbondslid waren, werd de gescandeerde leuze tijdens de vakbondsacties in de haven van Lissabon: ’terug in dienst nemen van de gehele groep van 47′. Daarnaast eiste de vakbond dat:
* de nieuwe ‘vakbondsvrije’ arbeidspool het huidige aantal van 21 niet mocht overschrijden,
* deze 21 arbeiders na een nieuw cao-akkoord de mogelijkheid kregen toe te treden tot de arbeidspool van de bond,
* de werkgevers de lopende rechtszaak beëindigde, waarin zij de vakbond aansprakelijk stellen voor de tijdens de staking opgelopen schade,
* de overheid bereid was te bemiddelen en de contractonderhandelingen tot september 2014 te verlengen.

Het hele jaar ondersteunden de vakbondsleden van de havenarbeiders de ontslagen collega’s financieel, zodat die het gevecht voor hun werk konden voortzetten in plaats van een andere baan te zoeken. De geëiste terugkeer werd de ziel van een campagne voor publieke steun.

Samen met werklozen

Ondertussen zette in Lissabon een groep kaderleden zich in voor de organisatie van activisten: Estivadores Solidariedade (Havenwerkers Solidariteit). Ze deden dat buiten de officiële vakbondskanalen om. Het betrof leden die van mening waren dat de vakbondsleiding onvoldoende tegen de doorvoering van de wettelijke verslechteringen optrad. De groep wilde met name een breder publiek bereiken om de boodschap van werkgevers en media te kunnen tegenspreken dat zij een groep van bevoorrechte arbeiders waren die voor hun beperkte belangen de orde in de haven zouden verstoren. Ze begonnen samen te werken met anderen die zich lieten inspireren door hun strijd, zoals activisten uit organisaties van werklozen, spoorwegpersoneel, verpleegkundigen en medewerkers van callcenters.

Estivadores Solidariedade zette een Facebook pagina op met een linkse communicatiespecialist. Beide van belang bij de bestrijding van de desinformatiecampagne t door de media egen de havenarbeiders. Zo was het ook mogelijk direct in contact te komen met kaderleden uit buitenlandse havens. Dezen verzonden op hun beurt berichten van ondersteuning en maakten plannen om deel te nemen aan het protest in Lissabon, november 2014. Ook ontplooiden zij solidariteitsacties in hun lokale havens.
Sommige activisten stelden zich kandidaat voor verkiezingen van het vakbondsbestuur, ze deden dat op basis van een platform voor ‘een vakbond die strijdt voor sociale gerechtigheid’ en … ze wonnen.
De steun van buitenaf versterkte de vastberadenheid van de havenarbeiders vanaf het moment dat ze werden geconfronteerd met de ontstane, zeer moeilijke situatie. De onderhandelingen over contracten sleepten zich echter voort en de voortgang verliep uiterst traag.

Spaanse arbeiders weigeren besmet werk

Wanneer de wettelijke gestelde deadline van februari 2014 nadert, hervatten de havenarbeiders hun stakingen. Ook hun internationale bondgenoten voeren dan de ondersteuning op. De vakbonden die zijn aangesloten bij beide federaties nemen op 4 februari deel aan de Europese Dag van Actie. Er volgen werkonderbrekingen in de havens en delegaties worden afgevaardigd naar Portugese ambassades en consulaten. De belangrijkste internationale actie vond plaats in de haven van Algeciras, een belangrijke overslaghaven aan de Straat van Gibraltar, door La Coordinadora, de Spaanse bond van havenarbeiders.
In februari bereikte het eerste schip Lissabon dat geheel geladen was door stakingsbrekers: de Samaria, behandeld door een onderaannemer van Maersk in Algeciras als eerste aanloophaven.
De havenarbeiders in Lissabon maakten tijdens het laden van het schip video-opnames, waaruit bleek dat onbekwame stakingsbrekers daar zeven dagen voor nodig hadden, terwijl dit een dag werk zou zijn voor de arbeiders van de vakbonden. Het slecht geladen schip vormde een gevaar voor de veiligheid van de havenarbeiders die de lading in volgende havens moesten behandelen. Lading die niet goed is vastgemaakt, kan leiden tot ernstig letsel of kan zelfs dodelijk zijn.

La Coordinadora blokkeerde het schip in Algeciras en overhandigde de kapitein een ‘gele kaart’. Onder verwijzing naar de veiligheidsrisico’s weigerden zij een schip te lossen dat in Lissabon door stakingsbrekers was geladen. De kapitein gaf dit bericht door aan Maersk, één van de grootste transportbedrijven rederijen in de wereld, dat een brief naar de Portugese stuwadoors zond met de mededeling dat geen van zijn schepen door de stakingsbrekers uit Lissabon zou worden geladen. Kort daarna werd een belangrijke doorbraak bereikt.

Dynamiek in heel Europa

In een bijeenkomst waar het Portugese Ministerie van Verkeer, in aanwezigheid van een vertegenwoordiger van de internationale vakorganisatie IDC, als bemiddelaar optrad, werd met de werkgevers afgesproken dat de ontslagen havenarbeiders weer in dienst zouden komen. En dat de tweede arbeidspool niet groter zou worden dan de huidige 21 al in dienst zijnde havenarbeiders die tevens de mogelijkheid kregen deel uit te maken van de vakbondspool, wanneer er een nieuw CAO akkoord was bereikt. De rechtszaak tegen de vakbond voor de schade tijdens de stakingen trokken de werkgevers in. Tevens volgde de afspraak dat de overheid bij verdere contractonderhandelingen zou bemiddelen. Deze onderhandelingen werden verlengd tot september 2014 en vervolgens tot het einde van het jaar. Langzaam, maar gestaag gaat het in de richting van een overeenkomst.

Een gezamenlijke bijeenkomst in maart van de internationale vakorganisaties, gepland om de solidariteit met Lissabon te coördineren, stond in het teken van het behaalde succes. Tegelijkertijd werden de andere kwesties besproken, waarmee de Europese havenwerkers te maken hebben. Er heerste een sterk gevoel dat de overwinning in Lissabon een grote impuls had gegeven aan de aanpak van de problemen door de Portugese havenarbeiders in met name Aveiro, het langdurige geschil in de haven van Piraeus in Griekenland en voor een conflict in Noorwegen.

—————

Eerder, 19 december 2014, verschenen bij Labor Notes – http://www.labornotes.org . Oorspronkelijke titel: In the face of austerity, Portugese dockers win back union jobs. Vertaling/bewerking: Roland Siebe. In de video “A guerra dos portos” (War of the ports, ondertiteling Engels; Renato Teixeira) spreken activisten/havenarbeiders uit heel Europa over de betekenis van deze strijd.