Ga naar de inhoud

Referendum Zwitserland over multinationals

Zwitsers stemmen vóór afdwingbare ketenverantwoording door bedrijven, maar politici torpederen het. Een krappe meerderheid van Zwitsers stemde op 29 november vóór een wetswijziging om Zwitserse bedrijven (waaronder transnational Nestlé) verantwoordelijk te maken voor milieuschade en mensenrechtenschendingen in hun productieketens. Dit baanbrekende burgerinitiatief van ruim 130 maatschappelijke organisaties verkreeg echter onvoldoende steun in de Kantons zodat de pro-business lobby een krachteloze wetsversie kon doordrukken in de parlementen. Ondertussen is de Europese Commissie een publieke consultatie gestart voor adviezen over meer sociale en milieurelevante duurzaamheid in de aanvoerketens van Europese bedrijven.

5 min leestijd

(door Matt Hermers, oorspronkelijk verschenen op supermacht.nl)

In april 2015 startte de Swiss Coalition for Corporate Justice een campagne voor een grondwetswijziging [1] om in Zwitserland gevestigde ondernemingen verantwoordelijk te maken voor wanpraktijken binnen hun productie- en distributieketens. Het gaat daarbij om een afdwingbare inspanningsverplichting waarbij bedrijven moeten zorgen dat in hun ketens binnen en buiten Zwitserland zorgvuldig wordt omgegaan met mensenrechten en milieu.

Voorbeelden van Zwitserse transnationals die berucht zijn om hun negatieve track-record zijn voedingsconcern Nestlé, mijnbouwbedrijf Glencore en producent van giffen en GMOs Syngenta.

Zorgplicht

De voorgestelde inspanningsverplichting, ook wel due diligence genaamd, is gebaseerd op de United Nations Guiding Principles on Business and Human Rights [2]. Volgens deze richtlijnen moeten bedrijven al hun ketenrelaties en -activiteiten doorlichten om na te gaan of er sprake is van mogelijke negatieve risiko´s voor mens en milieu. Ze moeten vervolgens effectieve maatregelen nemen om eventuele negatieve gevolgen te voorkomen en moeten de geïdentificeerde risiko´s en genomen maatregelen op transparante wijze rapporteren.

Het NGO-initiatief stelt slachtoffers van mensenrechtenschendingen en milieuschade door Zwitserse bedrijven in staat schadeclaims in te dienen in Zwitserland. Dit stimuleert bedrijven ook om hun zaakjes goed voor elkaar te hebben.

Meerderheid Zwitsers steunt initiatief

In de herfst van 2016 verzamelden de initiatiefnemers voldoende steunbetuigingen om hun wetsvoorstel – het Konzernverantwortungsinitiative [3] – in te dienen. Maar in de jaren daarna deden politici er alles aan om de angel er uit te halen door krachteloze alternatieven naar voren te schuiven. Ook voerde een PR-bureau – berucht wegens zijn steun aan (extreem-)rechtse politici – een publieke smeercampagne tegen de initiatiefnemers [4]. Desondanks stemde een krappe meerderheid van Zwitserse burgers (50,7%) op zondag 29 november vóór het wetsvoorstel van de NGO-coalitie.

Te weinig Kantons

Een initiatief dat bedoeld is om de grondwet aan te passen moet niet alleen een meerderheid van burgers achter kijgen (Volksmehr), maar ook een meerderheid van de Kantons (Ständemehr). Helaas kwamen de initiatiefnemers een paar duizend stemmen te kort om de steun van de meerderheid van de 23 provincies te verwerven.
Toen was voor de politici die de bedrijfsbelangen verdedigen de weg vrij om hun eigen wetsvoorstel door te drukken. Dat wetsvoorstel [5] wordt in 2021 van kracht en verplicht alleen tot verslaglegging; enige vorm van afdwingbaarheid en sanctionering ontbreekt.

De NGO-coalitie is teleurgesteld dat hun voorstel het niet heeft gehaald. Maar is ook verheugd dat ze meer steun vanuit de bevolking kregen dan ze in 2016 hadden verwacht. Daarom voelen de initiatiefnemers zich gesterkt om door te gaan op weg naar een krachtiger regeling om ondernemingen aan te kunnen spreken op hun ketenverantwoordelijkheid.

Ondertussen in Europa

Ook in de EU gebeurt er iets op dat vlak. De European Green Deal [6] van Europees Commissaris Timmermans gaat onder meer uit van ¨beter integreren van duurzaamheid in het kader van het ondernemingenbeheer¨, want ¨veel bedrijven zijn nog te veel gefocussed op hun financiële korte termijndoelen in plaats van op ontwikkeling en duurzaamheid op de lange termijn¨.

Om de lange termijndoelen en een verantwoordelijk ondernemersgedrag te stimuleren, startte de Commissie op 26 oktober een openbare consultatie die tot 8 februari 2021 zal lopen [7]. De Commissie vraagt daarin alle stakeholders om advies hoe bedrijven het beste te helpen zijn op weg naar meer duurzaamheid in hun aanvoerketens en het inbedden van sociale en milieurelevante belangen in hun ondernemingsstrategiën.

Volgens Didier Reynders, Commissaris voor Justitie, is duurzaam ondernemingsbeheer (sustainable corporate governance) op de lange duur cruciaal voor de duurzaamheid, concurrentiekracht en veerkracht van bedrijven en voor de bescherming van mensenrechten en de internationale verpichtingen die de EU is aangegaan zoals de UN Sustainable Development Goals en de doelen van Paris Agreement on climate [8].

Meer van hetzelfde…

Ondanks deze mooie woorden is niet te verwachten dat deze aanzet zal leiden tot transparanter onderzoek en verantwoordelijker gedrag door Europese bedrijven met betrekking tot hun keten. Daarvoor is de track-record van de EU te lang en te veel gefocussed op Eenheidsmarkt en marktconcurrentie juíst ten koste van daadwerkelijke sociale en milieurelevante duurzaamheid.


Meer lezen:

– ¨Due Diligence,¨ Wikipedia, 30 november 2020.
– ¨Mandatory Human Rights Due Diligence in the EU: The Promise and the Risk,¨ Business & Human Rights Resource Centre, 24 november 2020.
– Zie ook de zoektermen ´due diligence´ en ´slavernij´ op de Supermacht-website.

Noten:
[1] Het richt zich op de toevoeging van het artikel 101a Verantwoordelijkheid van Ondernemingen in de grondwet. Meer over dit Responsible Business Initiative.
Zie ook: ¨The Swiss Popular Initiative on Responsible Business – From Responsibility to Liability,¨ Nicolas Bueno (University of Lausanne), 18 februari 2018.
[2] United Nations Guiding Principles on Business and Human Rights.
[3] ¨Ja!. Konzernverantwortungsinitiative
[4] ¨Schweizer Unternehmen distanzieren sich von diffamierenden Videos gegen Unterstützer der Konzernverantwortungs-Initiative (mehrheitlich jedoch nicht von PR-Agentur),¨ Business & Human Rights Resource Centre, 27 november 2020.
[5] ¨Obligationenrecht (Indirekter Gegenvorschlagzur Volksinitiative ´Für verantwortungsvolle Unternehmen –zum Schutz von Mensch und Umwelt´),¨ Redaktionskommission für die Schlussabstimmung, 19 juni 2020.
[6] European Green Deal.
[7] ¨Public consultation ´Sustainable corporate governance´,¨ Europese Commissie, 26 oktober 2020.
[8] ¨European Commission launches public consultation on sustainable corporate governance: to foster long-term sustainable and responsible corporate behaviour,¨ Europese Commissie,
26 oktober 2020.

Bronnen:
– ¨Schweizer Konzernverantwortungs-Initiative erreicht Mehrheit bei Gesamtstimmen, scheitert aber am Ständemehr,¨ Business & Human Rights Resource Centre, 30 november 2020
– ¨Details about The Responsible Business Initiative – Protecting human rights and the environment,¨ Swiss Coalition for Corporate Justice.
– ¨Swiss Fall Short in Sunday’s Vote to Hold Multinational Corporations Accountable,¨ Common Dreams, 29 november 2020.