Blinde Passagiere: alles over de coronacrisis

(Door Gerhard Hanloser, dit artikel was een opiniestuk op Freitag.de, vertaling globalinfo.nl (en ach, word ook eens donateur)

De arts en historicus Karl Heinz Roth heeft een fundamenteel werk gepubliceerd ter kritische herwaardering van de wereldwijde coronapandemie.

Met Karl Heinz Roth spreekt een auteur met een achtenswaardige biografie zich uit over de corona-crisis. Hij is arts en werkte tot 1997 in een huisartsenpraktijk in Hamburg. Als historicus gaf hij impulsen voor onderzoek naar de arbeidersbeweging in de jaren zeventig die toentertijd voor controverse zorgden. In 1986 richtte hij samen met anderen de Stiftung für Sozialgeschichte des 20. Jahrhunderts (Stichting voor Sociale Geschiedenis van de 20e Eeuw) op. In het tijdschrift 1999 wijdde hij zich vooral aan onderzoek naar het sociale, economische en medische beleid van de nazi’s en organiseerde en nam hij deel aan debatten over het karakter van het Duitse fascisme en de daarmee samenhangende politiek van de herinnering en het verleden. Onlangs is hierover een boek van Karl Heinz Roth verschenen over de kwestie van de herstelbetalingen voor de Duitse bezetting in Griekenland.

Geboren in 1942, nam hij als Hamburgse SDS-activist (studentenbeweging jaren 1960, vert.) deel aan het internationalistische en anti-nazistische ontwaken van een deel van zijn generatie. In de periode van de teruggang van de DDR en de annexatie van de DDR bij de BRD was hij een van de belangrijke stemmen van de buitenparlementaire linkerzijde die werkte aan een nieuwe linkse formatie na de ineenstorting van het ‘reëel bestaande socialisme’. Hij nam een bijzondere positie in omdat hij op materialistische wijze een diagnose stelde van een wereldwijde “terugkeer van het proletariaat” en de aandacht vestigde op de neoliberale dereguleringsdrang met al zijn sociale, mentale en ideologische gevolgen.

Roth is dus in meerdere opzichten een aangewezen autoriteit wier oordeel echt telt. Nu heeft hij een boek gepubliceerd, getiteld “Blinde Passagiere . Die Coronakrise und die Folgen” (“Verstekelingen. De coronacrisis en de gevolgen”) uitgegeven door Antje Kunstmann. In het eerste deel schetst hij de geschiedenis van de huidige pandemie, met een beschrijving van de SARS-pandemie in 2002/2003 en de MERS-pandemie sinds 2012. Op dat moment was het wereldwijde gezondheidssysteem al afhankelijk geworden van zogeheten “liefdadigheidsstichtingen” van kapitaalbezitters. De pandemieën hebben er echter voor gezorgd dat risicoanalyses en planningsexercities werden uitgevoerd om op de verspreiding van dergelijke infecties te anticiperen en deze af te wenden. Volgens Roth culmineerden ze in een fixatie op een “worst-case scenario”.

Bij de pandemie-oefeningen hadden de uitvoerders de controle verloren en had zich een houding verspreid dat alles zo erg zou zijn dat er toch niets kon worden gedaan. Het voorbeeld van het nationale pandemieplan van de Bondsrepubliek Duitsland toont aan dat filantropische ondernemers en managers van de farmaceutische industrie betrokken raakten bij de planningsspelletjes met als gevolg dat ondoeltreffende geneesmiddelen werden opgeslagen, maar dat noodzakelijke voorzorgsmaatregelen voor algemene infectiehygiëne werden uitgesloten.

Een virus op wereldreis

In het tweede deel van zijn boek beschrijft Roth hoe de Covid 19-pandemie zich vanuit Wuhan als centraal Chinees vervoersknooppunt kan hebben verspreid, maar hij beschrijft ook een ander scenario, volgens hetwelk agressieve SARS Co-2-varianten eerst in Lombardije zijn opgedoken en van daaruit in december 2019 als verstekeling naar China zijn teruggekeerd. Het virus begon vervolgens aan een wereldreis, waarbij in het eerste jaar van de pandemie vooral de VS, Europa en de grote landen in Latijns-Amerika werden getroffen, gevolgd door Zuid-Azië en het Midden-Oosten; Afrika en het Verre Oosten werden slechts matig getroffen. Het boek volgt hier een met feiten verzadigde en chronologische aanpak, waardoor de lezer een goede geheugensteun en gids krijgt voor het wereldwijde verloop van de pandemie.

Roth countert het strenge opsluitingsbeleid met dringend noodzakelijke infectie-voorbehoeding. Hij schrijft: “De bundels maatregelen die bekend staan als ‘lockdown’ om het particuliere, sociale, culturele en economische leven door de autoriteiten te bevriezen, zouden waarschijnlijk onnodig zijn geweest als de spontane zelfbeschermingsmaatregelen van de bevolking waren ondersteund, de epidemiologische systemen voor vroegtijdige waarschuwing hadden gefunctioneerd en de bijzonder kwetsbare groepen in de samenleving tijdig waren beschermd tegen de verwoestende effecten van SARS-CoV-2”. De meeste sterfgevallen deden zich voor in financieel precaire zorginstellingen onder bejaarden die eenvoudigweg waren blootgesteld aan het voor hen dodelijk gevaarlijke virus. Het lockdown-beleid lijkt een paniekreactie van de eerste orde en zou – zoals de auteur beeldend beschrijft – mensen in armoede, werkloosheid en sociaal isolement storten en zo de situatie van gezondheidsrisico’s nog hebben verergerd.

Een rampzalig gezondheidssysteem

Politici lijken te worden gedreven om vooruit te vluchten zonder een plan. In dit land werd de regering abrupt bijgestaan door virologen die waren opgeklommen tot de status van media-intellectuelen. Hiërarchisch-lineaire berekeningsmodellen legitimeerden de door de autoriteiten genomen maatregelen, maar waren niet in staat de complexiteit van de pandemie weer te geven. Autoritaire en zichzelf tegensprekende decreten zoals uitgaansverboden verhulden dus alleen maar het gezondheidsstelsel, dat door neoliberale deregulering en slordigheid ruïneus of op zijn minst gebrekkig was. Wereldwijd vormen de onderklassen, met hun reeds gecompromitteerde immuunsysteem, de meest kwetsbare en getroffen groep, die vaak ook verstoken blijft van basisgezondheidszorg.

Wat het gezondheidsstelsel betreft, komt Roth zelfs tot een tamelijk positief oordeel over China: “De Volksrepubliek China is, samen met enkele andere opkomende landen in het Verre Oosten, een van de weinige uitzonderingen waar de onderklasse grotendeels toegang heeft gekregen tot eerstelijnsgezondheidszorg”. Natuurlijk moet er kritisch op worden gewezen dat de Chinese autoriteiten het uitbreken van de epidemie verborgen hebben gehouden om uiteindelijk de weg in te slaan van een autoritair lockdown-beleid dat de menselijke waardigheid veracht. Het is dan ook onbegrijpelijk dat sommige linkse sociale wetenschappers hebben geroepen dat de Covid 19-pandemie alleen kan worden overwonnen als wij zo snel mogelijk de in China en Oost-Azië toegepaste lockdown-methoden zouden nadoen.

Roth spreekt over de Covid 19 pandemie als “de grote angst van 2020”. Angsten, geruchten, vooroordelen staken de kop op, deels herinnerend aan de “Grande Peur” aan de vooravond van het revolutiejaar 1789 – alleen lwijst er weinig op een revolutie. De vragen zijn meer van pragmatische aard, zoals die naar de mogelijkheid van een mondiaal economisch reformisme; de politiek in de vorm van centrale banken en het beschikken over overheidsbegrotingen had immers aangetoond in staat te zijn snelle en omvangrijke fiscale en financiële stimuleringsmaatregelen door te voeren die verder gaan dan het neoliberale bezuinigingsdogma.

Trend tot totale bewaking

Net als na de financiële en economische crisis van 2008 zijn er echter veel aanwijzingen dat de crisis zal worden opgelost in het belang van de grote particuliere kapitaalbezitters. De lockdowns fungeerden immers ook als versneller van innovatieprocessen: de opmars van de geautomatiseerde industriële productie, de digitaliseringsimpuls van de economie, nieuwe toepassingsvormen van artificiële intelligentie. Roth gaat niet voorbij aan de tendens naar totale bewaking, die vooral in China en Singapore vergevorderd is.

Na lezing van dit met feiten overladen boek blijkt eens te meer hoe provinciaal en bijziend de linkse praktijk en theorie is, die vooral de Querdenkers afdoet als fascistisch gevaar. Ondanks zijn beknopte afwijzing van en kritiek op geïdeologiseerd anti-vaccinisme en ongefundeerde samenzweringsmythes, lijkt Roth het eens te zijn met de stemmen die waarschuwen voor een losgezongen uitvoerende macht met betrekking tot de ontmanteling van grondrechten en de beperking van vrijheid. Aan het eind van zijn boek spreekt hij over het ontstaan van een bio-technisch-farmaceutisch complex dat zich aansluit bij het militair-industrieel complex. De autoritaire en levensbedreigende omstandigheden zijn institutioneel en sociaal; zij hebben te maken met grotere verbanden dan de diffuse bijeengeraapte wandelaars tegen lockdowns en ander gezwatel.

—————–

Blinde Passagiere. Die Coronakrise und die Folgen Karl Heinz Roth Verlag Antje Kunstmann, München 2022, 503 paginas, 30 Euro

{youtube}l_Wgyuy-ZM0{/youtube}