Filosoferen over Franse arbeidsopstand

(Zie voor eerdere berichten over de Loi Travail-protesten deze tag)

De avond in de Klinker in Nijmegen was georganiseerd door (een lokaal lid van) Doorbraak. (Zie hier de aankondiging)

Als deskundige was Thomas Decreus gevraagd, een jonge filosoof die ook als redacteur bij de Belgische website De Wereld Morgen werkzaam is en daar regelmatig over de Franse acties schrijft (zoals dit stuk)

Decreus begint zijn lezing met te stellen dat hij geen echte lezing wil houden, maar eerder een persoonlijk en journalistiek verhaal over de inzichten die hij verkreeg nadat hij meerdere keren bij de demonstraties aanwezig was. Hij illustreert zijn betoog met foto’s en toont een stukje documentaire van Taranis (de vast lezers van globalinfo welbekend). Uiteindelijk worden we – als publiek – op een luchtige wijze een hoop wijzer over zowel de vorm als de inhoud van de protesten.

Thomas Decreus begint zijn betoog bij de eerste keer dat Nuit Debout ontstond op het Place de la Republique op 31 maart 2016. Daardoor ontstaat daar een soort laboratorium voor acties en ‘wilde’ demonstraties. Het plein wordt steeds weer ontruimd om de volgende dag weer even vrolijk vol te stromen.

Decreus geeft verderop in zijn inleiding een kort overzicht van de ‘officiële aanleiding’, de Loi Travail, maar zoomt vooral in op de protesten en gaat daarbij vooral in op het radicalere deel daarvan. Want dat is volgens hem het bijzondere aan deze protesten, dat radicale activisten zo’n groot deel uitmaken van de demonstranten. “Vroeger had je in een vakbondsdemonstratie misschien een black bloc. Maar nu is het meer andersom: een groot deel van de demonstranten is in het zwart en gemaskerd en daar tussenin is nog een vakbondsblok.”

Het levert interessante inzichten op, ook op inventieve actiemiddelen zoals de ‘manif sauvage’, als een groep plotseling zonder aanmelding vooraf besluit tot een optocht door de stad. Een van de eerste daarvan was wat uitgeroepen werd als ‘Apero Chez Valls’ (een drankje doen bij Valls, zie een uitvoerig verslag daarvan eerder op globalinfo).

Andere bijzonderheden zijn de prominente rol van scholieren, en dan vaak uit de banlieus (de voorsteden, we blijven het hele betoog eigenlijk in Parijs, hoewel er later ook verwezen wordt naar de bijzondere situatie in Nantes, vanwege de grote hoeveelheid radicalen die afkomstig zijn, of geïnspireerd zijn door, de nabijgelegen ZAD tegen het vliegveld). Interessant is de verklaring: scholen zijn misschien wel de laatste fabrieken in Europese landen. Van die plekken waar iedereen bij elkaar komt, vaak met tegenzin, en waar dus centraal wat te organiseren is. “Als de toegang geblokkeerd wordt (een veelgebruikte techniek bij de protesten) heb je meteen wat op gang, dat ontgaat niemand”.

En de inventieve leuzen en graffiti, immers al sinds mei ‘68 een van de kenmerken van de Franse opstandelingen. We krijgen een overzicht van gevatte leuzen, met vertaling.

We tasten nog wat af naar een verklaring waarom deze massale en toch radicale bewegingen kennelijk mogelijk zijn in Frankrijk, terwijl in andere Europese landen vergelijkbaar beleid tamelijk makkelijk ingevoerd wordt. Het is volgens Decreus gedeeltelijk te verklaren uit een lange revolutionaire traditie, die ook wordt gecultiveerd. In de 19e eeuw haalde Marx al een groot deel van zijn munitie van mensen als Proudhon en eerder Fourier, Blanqui, etc. En vergeet de Parijse Commune niet, in 1871, waarbij voor het eerste een maandenlange ‘vrijstaat’ werd ingericht. Maar vooral het bloedige neerslaan ervan, waarbij tienduizenden Communards standrechtelijk werden geëxecuteerd, heeft bijgedragen aan een sterke anti-statelijke houding bij links.

Verder is er ook nu een erg activistische en gepolitiseerde jeugdcultuur. Populaire hiphopmuziek is vaak expliciet links-radicaal en mobiliserend. En er bestaat een nog steeds levendige rave-scene, de ‘teknivals’ die ook weer vaak politiek ingekleurd is. Dan zijn er ook nog talloze vakbonden en ook plattelandsbonden met een militante traditie. Het is een soort tegenovergestelde van het poldermodel in Nederland: eerst rumoer op straat veroorzaken en dan gaan onderhandelen…

Hoe dan ook, een feit is dat meer dan in veel andere landen er sprake is van een uitwisseling van tactieken met groepen in de banlieus, waar vaak veel migranten deel van uitmaken. We zien ook straattechnieken heen-en-weer vliegen, en ook andere thema’s worden massaal gepolitiseerd, zoals bijvoorbeeld vluchtelingen, of politiegeweld.

We krijgen ook een kort overzicht van de ideologie van dat radicale deel van de demonstranten, of in ieder geval een verwijzing daarnaar: geschriften van het Comité Invisible, de aanpalende Tiqqun of Theorie Communiste zijn populair onder de demonstranten. Een van de gehanteerde begrippen (ook op spandoeken te zien) is die van de ‘destitution’, het tegenovergestelde van ‘constitution’, afbreken dus, van macht vooral. Het discours is vaak nogal romantisch getoonzet, en zet bijvoorbeeld in op ‘vriendschap’ (ipv. ‘organisatie’) en gericht op het verwerkelijken van een soort rudimentair communisme in het hier-en-nu. Maar het is ook een sterk destructieve praktijk en theorie die een soort einde van de politiek veronderstelt en ook linkse organisaties aanvalt.

Dit brengt ons ook op het nadeel van de radicale ideologie, die nogal absoluut is en weinig ruimte overlaat voor bondgenootschappen. Dat is deels reden voor een tamelijk pessimistische visie van de inleider over de toekomst van het Franse gebeuren. Hij eindigt zijn relaas met de vluchtige inschatting dat het wel eens allemaal dood zou kunnen bloeden. Volgens Decreus zijn er slechts twee mogelijke routes: of het wordt allemaal steeds militanter en gewelddadiger, en daarmee zal de steun vanuit de bevolking afkalven. Of er moet een parlementaire weg bewandeld worden, als er (nieuwe) verkiezingen komen, en dan zou Jean Luc Melenchon met een duidelijk links verhaal een heuse kans maken om te winnen.

Eerder in de inleiding had de spreker al gesteld dat de rechtse koers van Hollande, waardoor Macron zo makkelijk kon scoren, een ‘enorme teleurstelling voor links’ was geweest. Deze analyse is op zijn minst discutabel te noemen. Ik ken tenminste weinig mensen die veel vertrouwen hadden gesteld in de koers van de opvolger van Sarkozy.

In het afsluitende deel met vragen-en-antwoorden wordt verder gespeculeerd over het vervolg van deze campagne, nu tegen Macron die steeds minder populair wordt. En er wordt verder gepraat over het effect van dit soort acties en wat we er van zouden kunnen leren.

Het sterk inzoomen op de radicalere onderdelen van deze campagne had als nadeel dat we niets of weinig leerden over andere deelnemers, zoals de vakbonden. Ook werd er verder niet ingegaan op de economische problematiek of de arbeidshervormingen zelf, en de connecties die er zijn met eerdere hervormingen in Nederland. Maar je kunt het natuurlijk niet overal over hebben, op een avond.

Wel een echt gemis was dat er niet wat vooruitgeblikt werd naar komende actiedagen (laat staan dat er een poging werd gedaan om te bespreken of daar vanuit Nederland wat solidairs voor zou kunnen gebeuren, wat trouwens in België wel geschiedt). Dat zal te maken hebben met Decreus pessimistische inschatting over de komende ontwikkelingen in Frankrijk.

U leest daarover natuurlijk regelmatig op globalinfo.nl, ook al vonden de organisatoren het kennelijk niet de moeite waard om het publiek van de avond (een handjevol mensen/mannen) te wijzen op het feit dat op die website al vanaf het prilste begin een hele hoop verslagen, aankondigingen en vertaalde oproepen te lezen zijn. Zo zal de volgende stakingsdag op 10 oktober zijn. En dan doet ook de sociaaldemocratische CFDT mee, die tot nu toe door Macron’s gepolder ingepakt was. De opstand breidt dus voorlopig verder uit…