Wobblies en Zapatistas: Gesprekken over anarchisme, marxisme en radicale geschiedenis
Een recensie, in een marxistische uitgave, over een boek dat een dialoog bevat tussen een anarchist en een socialist over de huidige stand van zaken van politiek en beweging.
Deze recensie van Ernesto Aguilar
verscheen oorspronkelijk in Political Affairs, Marxist Thought Online.
Vanaf het moment dat het marxisme
en het anarchisme in 1872 aparte wegen insloegen, is de eigenaardige
en soms vijandige spanning tussen de twee verschillende scholen van
het socialisme onderwerp geweest van veel debatten, studiegroepen en
protesten. Voor anarchisten zou, zoals Mikhail Bakunin stelde, het
opkomende marxisme noodzakelijkerwijs net zo onderdrukkend worden als
de kapitalistische staat. Voor marxisten zou de anarchistische
overtuiging dat niemand macht zou moeten hebben ertoe leiden dat de
‘incrowd’ met een goed netwerk, meestal rijk en wit, hun macht in een
andere vorm zou uitoefenen, met stilzwijgende steun van het grootste
deel van de bevolking. Vanuit deze vroege conflicten ontwikkelden
zich een jarenlange karikaturisering – net zo vaak correct als vals –
van anarchistische motivaties en politieke aspiraties, en over
organiseren en het ontbreken ervan.
Toch zou het een zonde van omissie zijn
te beweren dat er niet tenminste een spoor van bewondering onder
marxisten geweest is voor het anarchistische talent om aan te haken
bij de creatieve energieën van de jeugd. Of evenzeer onder
anarchisten, die stiekem graag de het vermogen gehad zouden willen
hebben om breed to organiseren, met helderheid en ook binnen zwarte
gemeenschappen. De bewondering is echter danig bevlekt. Het marxisme
en het anarchisme hebben historisch gezien een haat-liefde relatie
gehad die even gepassioneerd en tragisch als de teksten van
Euripides.
De anti-globaliseringsbewegingen, en
inspanningen van beide stromingen om de opkomende protesten om te
doen slaan in grote anti-kapitalistische mobilisaties, heeft
discussies weer aangewakkerd zoals ze in het boek "Wobblies and
Zapatistas: Conversations on Anarchism, Marxism and Radical History"
te vinden zijn. Toegegeven, niet veel van deze dialogen hadden het
stralende niveau van persoonlijkheden als Staughton Lynd
(burgerrechtenactivist en historicus, red.) betrokken. Maar ze
vertegenwoordigen een begin – niet alleen over verschillen, maar ook
over de gemeenschappelijke en gedeelde waarden en verwachtingen over
een betere wereld.
‘Wobblies and Zapatistas’ zet Lynd aan
tafel met Andrej Grubacic, een anarchist uit Californië en
daarvoor de Balkan, om uitgebreid gedachten uit te wisselen over
geschiedenis, politieke theorieën en de praktische werkelijkheid.
Bij de discussies worden enkele van de meer bizarre onderstromen van
het marxisme en anarchisme bewust buiten beschouwing gelaten –
waaronder de meest extreme vormen van sectarianisme en dat wat zich
"post-links" noemt. Ook wil dit boek niet bepaalde ideeën
laten "winnen". Lynd en Grubacic mikken vooral op degenen
die bruggen tussen de twee kampen willen bouwen.
Hun dialoog over de strijdbaarheid van
de Zapatistas is een intrigerend discours dat door het hele boek
loopt, over hoe politiek gedurende de laatste generatie fundamenteel
veranderd is. Dit is de reden waarom ook de manier moet veranderen
waarop activisten en radicale strijders tegen zichzelf en hun
doelstellingen aankijken, onder andere om zich te ontdoen van
ongewenste oude labels. Dit inzicht is niet nieuw. ‘Nieuw Links’ (in
de VS, red.) postuleert zulke ideeën al langer en de bovengenoemde
anti-globaliserings-confrontaties en demonstraties hebben vaak
ideologische etiketten gemeden. Volgens Lynd en Grubacic is
internationalisme evenzeer een zaak van ‘het hart’ als van de
politiek. Je mag dat spottend mistig idealisme noemen, maar je kan
niet voorbijgaan aan de vastbeslotenheid waarmee deze overtuiging
uitgesproken wordt.
Beide auteurs hebben gelijk als ze
"grote" ideeën belangrijk beschouwen voor het formuleren
van politieke visies. Zo brengen ze bijvoorbeeld te berde dat Joe
Hill (befaamde zanger en activist uit de Amerikaanse
arbeidersbeweging, red.) zichzelf vandaag de dag als Palestijn
beschouwd zou hebben. Dat roept effectieve beelden op brengt
vruchtbare discussies teweeg. Lynd lijkt goed oog te hebben voor de
hoeveelheid werk die nog verzet moet worden als hij beschrijft welke
moeilijkheden hedendaagse bewegingen hebben om strategieën te
bepalen. Vergelijk dit maar eens met de strijd in het zuiden van de
VS tegen de discriminatie en uitsluiting van het zwarte deel van de
bevolking of tegen de oorlog in Vietnam in de jaren ’60 en ’70. Dat
waren thema’s die allerlei krachten bij elkaar bracht die elkaar
voorheen bestreden hadden. Toch stelt het grootste deel van het boek
dat het terugvallen op oude manieren om politiek te voeren een nog
groter probleem vormt. Wat hier nogal makkelijk over wordt gedaan, is
de inschatting van de mate van werk die verzet moet worden om de
zogenaamde "grote ideeën" bewegingen te verkrijgen..
Lynds opmerking dat anarchisme en
marxisme niet elkaar uitsluitende alternatieven zijn maar alleen
Hegeliaanse momenten die door botsende persoonlijkheden in de Eerste
Internationale gespleten zijn, lijkt ook te simpel. Ook andere
commentaren in het boek reduceren belangrijke en substantiële
splitsingen vaak schamper als misleidende trucjes.
Tegelijkertijd lezen we een groot
aantal inspirerende observaties, zoals bijvoorbeeld anti-imperialisme
niet zien als een afwijzing van alles wat Amerikaans is maar dat
juist het beste van Amerikaanse radicale tradities omarmt. Ook een
hernieuwde aandacht voor de ‘Haymarket zaak’ en de Industrial Workers
of the World (in Lynds woorden, "de Zapatistas van eerdaags")
doet nieuw licht schijnen op deze gedenkwaardige revolutionaire
golven. Dit is te danken aan Lynds interpretatie van de geschiedenis,
die veelomvattend is en geschraagd wordt door een rijke ervaring.
De ideeën die hier naar voren gebracht
worden, kunnen niet besproken worden zonder stil te staan bij Lynds
opmerkelijke leven. Van het weggestuurd worden uit het leger tot het
directeur worden van de ‘Student Nonviolent Coordinating Committee’s
Freedom Schools’ en zijn verbintenis met de ‘Youngstown steel mill’
strijd in de jaren ’70 en daarna, is Lynd een belangrijk figuur
binnen links geweest. Hij was ook een enthousiaste socialist, en wel
een die altijd gekozen heeft voor diversiteit boven het dogmatisme
binnen het socialisme. Zijn oprechte liefde voor menselijkheid
schijnt overal doorheen, en het is de vraag of deze dialoog zonder
zijn inlevingsgevoel zo fascinerend zou zijn.
Van de bekende Duitse staatsman Otto
von Bismarck is het beroemde citaat na de splitsing van de Eerste
Internationale: "crowned heads, wealth and privilege may well
tremble should ever again the black and red unite" [koningen, de
rijken en de gepriviligeerden kunnen beter beven zouden zwart en rood
zich ooit weer verenigen]. Als we de woorden in ‘Wobblies and
Zapatistas’ mogen geloven, zou deze mogelijkheid niet zo ver buiten
bereik liggen.
——————
Wobblies en Zapatistas: Gesprekken over anarchisme, marxisme en radicale geschiedenis
door Staughton Lynd en Andrej Grubacic
Oakland, California, PM Press, 2009.
Wobblies is het koosnaampje voor de
IWW, een vermaarde internationale anarcho-communistische vakbond, die
begin 1900 haar hoogtepunt in de VS had. Haymarket verwijst naar de
repressie tegen de arbeidersbeweging en de anarchisten in het
bijzonder, die volgde op een mysterieuze bomaanslag op politieagenten
tijdens een manifestatie op het Haymerkaet plein in Chicago in 1886.
Dit wordt als het begin gezien van de traditie om op 1 mei te
demonstreren voor rechten van arbeiders.(beschrijving op wikipedia).
Zie hier een interview met beide
auteurs van het boek.