Bill Gates, de hebzuchtige filantroop
Bill Gates is al snel met studeren gestopt en honderdvoudig miljardair geworden met matige software programma’s waar duizenden mensen trauma’s van hebben opgelopen. Hij is met pensioen, maar loopt als expert op zowel medisch-, agrarisch- als onderwijsgebied bij regeringen over de hele wereld de deur plat. Hij is één van de rijkste mensen ter wereld en de bekendste filantroop, die zegt armoede, honger en ziektes te willen uitroeien, maar hij wordt met de dag rijker. Hij strooit via de Bill and Melinda Gates Foundation met miljarden alsof het pepernoten zijn, maar bij nader inzien met een plan. Een perpetuum mobile, een eeuwigdurende winstmachine!
(Door Gerrit Zeilemaker, foto Isriya Paireepairit, CC2.0/Flickr)
Rijk, rijker en steenrijk via monopolistische praktijken
In 2017 waren Bill Gates, Jeff Bezos en Warren Buffet de drie rijkste Amerikanen. Samen bezaten ze toen evenveel als de helft van het Amerikaanse volk, 160 miljoen mensen of 63 miljoen huishoudens. (*1) Van 1995 tot 2017 was Gates volgens het zakenblad Forbes vrijwel alle jaren de rijkste persoon ter wereld. In oktober 2017 werd hij gepasseerd door Amazon-oprichter en CEO Jeff Bezos. In augustus 2020 had Gates een geschat vermogen van 113,7 miljard dollar.
In 2000 werd de Bill en Melinda Gates Foundation, ’s werelds rijkste liefdadigheidsinstelling, opgericht en vanaf 2006 ging Gates zich voornamelijk bezig houden met filantropie. In 2009 richtten Gates en medemiljardair Warren Buffett The Giving Pledge (de gevende belofte) op, waarbij zij en andere miljardairs beloofden ten minste de helft van hun vermogen aan filantropie te schenken. (*2) De Giving Pledge werd door sommige ondertekenaars uitdrukkelijk genoemd als een alternatief voor het betalen van belasting.
Bill Gates is rijk geworden met zijn bedrijf Microsoft. Het bedrijfsmodel van Microsoft berustte vooral op een fanatiek verdedigde monopoliepositie op de markt van bedrijfssystemen, waarbij de concurrentie op allerlei manieren werd uitgeschakeld. Microsoft verhinderde installatie van andere browsers als de eigen Internet Explorer, saboteerde koppeling (interoperabiliteit) met andere systemen en verhinderde toegang van open source besturingssystemen als Linux. (*3)
Een reeks onderzoeken, aanklachten en anti-trust-processen volgde waarin Microsoft werd beschuldigd van vertraging van innovatie, belemmering van de keuze van consumenten, lage kwaliteit van zijn producten en te hoge prijzen.(*4) Dit dwong Microsoft tot het betalen van miljarden aan boetes en schikkingen.
Filantropie, patent bevordering en belastingontwijking
Gates zelf vond dat hij slachtoffer was van een overheid die Microsoft overijverig trustregels oplegde. Dit verklaart misschien dat zijn stichting veel geld geeft aan groepen en stichtingen die aandringen op het terugdringen van overheidsbeleid en overheidsregelingen. Of aan instituten die de rol van de overheid willen beperken en overheidsgeld willen aanwenden voor bedrijfssteun.
Nog steeds blijft Gates met zijn Foundation een groot voorstander van een uitgebreide patentwetgeving en een consequent voorstander van intellectuele eigendomsrechten. Niet zo gek, omdat het resultaat van Microsoft sterk afhankelijk is van patentbescherming van haar software. Deze patentbescherming geldt ook voor de farmaceutische bedrijven waar de Gates Foundation nauw mee samenwerkt en wat levensreddende medicijnen dikwijls onbetaalbaar maakt. Bill Gates is een groot verdediger van de farmaceutische bedrijven en hun patenten wat ernstig in strijd is met zijn initiatieven op het gebied van armoedebestrijding.
Filantropie heeft Bill Gates tot de meest bewonderde mens op aarde gemaakt, waardoor zijn reputatie als agressieve monopolist en door de wol geverfde belastingontduiker als sneeuw voor de zon verdween. Een public-relations-coup zonder weerga. Vergeten is dat Gates bij Microsoft 402 keer beroep aan tekende tegen heffingen van onroerend belasting in Seattle en een senaatsonderzoek dat onthulde dat Microsoft rijkelijk gebruik maakte van offshore-dochterondernemingen om het bedrijf miljarden aan belastingen te besparen. Gates stelt dat liefdadigheidswerk de inkomensongelijkheid vermindert, maar keerde zich tegen de door Bernie Sanders voorgestelde vermogensbelasting.
Niettemin is Gates er op wonderbaarlijke wijze in geslaagd een schijnbaar progressieve stem in het belastingbeleid te worden. Elk jaar rond belastingstijd verschijnt hij met Warren Buffet in de media om te vertellen dat ze zo weinig belasting betalen en roepen ze het Congres op om de rijken zwaarder te belasten.
Volgens schattingen van Bill en Melinda Gates hebben ze in 2018 een belastingbesparing van 11 procent gezien op hun $ 36 miljard aan liefdadigheidsdonaties, wat heeft geresulteerd in ongeveer $ 4 miljard. Onafhankelijke schattingen van belastingwetenschappers geven eerder een belastingbesparing van ten minste 40 procent aan – wat voor Bill Gates zou neerkomen op $ 14 miljard – als je rekening houdt met de belastingvoordelen die liefdadigheid de superrijken biedt: vermijding van vermogenswinstbelasting (normaal 15 procent) en successierechten (40 procent voor alles boven de $ 11,58 miljoen, wat met het miljardenvermogen van Gates heel veel is).(*5)
Twijfelachtige investeringen en belangenconflicten
Ofschoon de Gates Foundation miljarden heeft weggegeven groeien haar bezittingen voortdurend. De Gates Foundation heeft de afgelopen vijf jaar 28,5 miljard dollar inkomsten uit investeringen verworven en aan giften 23,5 miljard uitgekeerd.
Hoewel Gates over zijn eigen investeringen geheimzinnig doet is toch een consequente belangenverstrengeling vast te stellen. Zijn giften voor het digitaliseren van het onderwijs en bibliotheken zijn gekoppeld aan Microsoftproducten. Andere giften zijn aan bedrijven waar Gates zelf of zijn Foundation aandelen in heeft.
Een andere verstrengeling is die met het investeringsvehicel van Warren Buffet, Berkshire Hathaway. Zo zat Bill Gates tot voor kort in het bestuur van Berkshire Hathaway, maar zit in het bestuur van de Foundation ook ‘onze vriend en mede-trustee’ Warren Buffett. (*6) Ook Buffet doneert veel van zijn vermogen aan liefdadigheid waaronder aan de Gates Foundation. (*7)
Op zijn beurt investeert de Gates Foundation weer in Berkshire Hathaway. Berkshire Hathaway investeert in de bank Goldman Sachs, het chemieconcern Dow Chemical die samen met Bayer als fabrikant van het ontbladeringsmiddel Agent Orange bekend staat. Het gif dioxine is op grote schaal in de Vietnamoorlog gebruikt en is tot op dag van vandaag verantwoordelijk voor enorme misgeboorten, kanker en immuundeficiëntie. Een andere grote investering is in ’s werelds grootste voedingsmiddelen- en drankenbedrijf, The Kraft Heinz Company en investeringen in Coca Cola. De Britse volksgezondheidsautoriteit, Public Health England, verwees in verband met Coca-Cola naar “een verontrustende toename van obesitas en tandbederf bij kinderen”. Vanwege het suikergehalte kan veelvuldige consumptie van cola schadelijk zijn voor de gezondheid en leiden tot overgewicht, obesitas en diabetes. Het meer voorkomen van osteoporose wordt ook geassocieerd met de drank. Overigens is ook in Nederland het aantal mensen met overgewicht sinds 1990 toegenomen met 50% en het aantal mensen met zwaar overgewicht zelfs met 148% (*8)
De groene revolutie die een contra-revolutie bleek
Gates Foundation wordt weer bekritiseerd wegens de nauwe banden tussen de Gates Foundation en het agrochemieconcern Monsanto producent van het kankerverwekkende glyfosaat onder de naam Roundup. Monsanto dwingt tevens boeren uit Afrika en India tot economische afhankelijkheid door het patenteren van de zaden van bepaalde soorten planten, groenten en granen.
In 2006 werd door de Gates Foundation in samenwerking met de Rockefeller Stichting de Alliance for a Green Revolution (AGRA) gestart. deze stelt zich ten doel om honger en armoede in Afrika te verminderen. Met commerciële zaden met een hoge opbrengst, synthetische meststoffen en pesticiden in het pakket, zou het programma Afrika in staat kunnen stellen zijn eigen groene revolutie in de landbouw te realiseren. Het doel was om het inkomen van 30 miljoen kleine boerenhuishoudens te verdubbelen en daarmee honger en armoede in 20 Afrikaanse landen tegen 2020 te halveren. Aan de subsidies van AGRA waren aanzienlijke subsidies van Afrikaanse landen gekoppeld.
Na 14 jaar AGRA zijn we wijzer en weten we dat het initiatief heeft gefaald. De honger is zelfs met 30 procent en met 30 miljoen mensen toegenomen. De landbouwopbrengsten in de 13 AGRA-prioriteitslanden zijn tussen de start van AGRA en 2018 slechts met 18 procent gestegen in plaats van 100 procent. In de tijd vóór AGRA groeide het inkomen in deze landen met 17 procent. De inkomensstijgingen zonder AGRA en met AGRA zijn vrijwel identiek.
De verliezers waren vooral de kleine boeren. Door de extreem dure inputs zoals hybride zaden en synthetische meststoffen verhoogde het risico op schulden dramatisch. Voorbeelden uit Tanzania laten zien dat kleine boeren hun schulden voor zaden en meststoffen niet direct na de oogst konden terugbetalen. Sommigen moesten zelfs hun vee verkopen om schulden af te betalen. De zaad- en mestbedrijven profiteren enorm. Bovendien lag de focus van AGRA op een paar voedselgewassen zoals maïs of soja, en daarom worden traditionele voedselrijke voedingsmiddelen verwaarloosd en zelfs onderdrukt. Het vermindert de diversiteit op de akker en de diversiteit aan zaden. Dit maakt de landbouw nog kwetsbaarder voor de gevolgen van de klimaatcrisis.
In het kader van AGRA wordt Afrikaanse landen wetgeving opgedrongen die het recht van boeren om hun eigen zaden op te slaan, uit te wisselen en te verkopen beperkt. Tegelijkertijd wordt de positie van zaden van bedrijven als Monsanto op deze manier versterkt. In het ergste geval worden de zaden van de boeren gecriminaliseerd. Boerenzaden zijn nog steeds de belangrijkste bron van zaden in Afrika. (*9)
Het cynische, mediaal schoongewassen bedrijfsmodel
Bill Gates is natuurlijk het ultieme voorbeeld van ongelijkheid, maar zijn vele giften aan de media hielpen bij zijn gedaanteverandering in een morele autoriteit op het gebied van de armoede. De totale giften aan de media beliepen tot 2019 zo’n 250 miljoen dollar. (Ongeveer evenveel als Jeff Bezos, directeur van Amazon voor de krant de Washington Post neertelde.) Deze giften strekken zich ook uit tot de grote Europese media als in Frankrijk Le Monde, in Duitsland Der Spiegel en in Engeland The Guardian, de BBC en de Daily Telegraph. Ook het European Journalism Centre, die zorgt voor training en ontwikkeling van journalisten, ontvangt miljoenen dollar. Een kniesoor die er wat achter zoekt, maar lelijk schrijven over hun weldoener zal niet hun eerste prioriteit zijn. (*10)
Achter het totale complex van investeringen, giften en belangenverstrengelingen kan een soort bedrijfsmodel afgeleid worden. Enerzijds investeringen in bedrijven, productiewijzen en producten die de individuele en maatschappelijke gezondheid schaden, waarna gegeven wordt aan projecten die de gezondheid zouden moeten beschermen. Deze projecten, door media en overheden kritiekloos toegejuicht, bestaan dikwijls uit publiek-private partnerschappen, waarbij gelden en activiteiten van overheden worden vastgelegd en de oplossing bestaat uit producten uit de farmaceutische en gezondheidsindustrie: medicijnen, vaccins, medische apparatuur en digitale technologieën! Vanzelfsprekend vastgelegd in patenten!
Giften worden verleend aan bedrijven waar ook privé in geïnvesteerd is.
Vooral wordt ruimschoots gebruik gemaakt van belastingvoordelen, waarbij de grens tussen weldadigheid en privéinvesteringen vloeiend is. Door de verminderde belastingopbrengst wordt de actieradius van overheden belemmerd, geld aan democratische meningsvorming en besluitvormingsprocessen onttrokken, maar het geeft filantropen als Bill Gates, Warren Buffett en anderen een enorme speelruimte om hun agenda door te voeren. Deze agenda mag niet geïnterpreteerd worden in termen van complottheorieën, maar eerder in termen van systeemtheorie: De multimiljardairs Gates en Buffett gedragen zich in overeenstemming met het kapitalisme. Hun investeringen zijn gericht op het genereren van winst. Het liefst monopoliewinst gegarandeerd door patenten en overheidsbijdragen ten koste van de 99%!
Kortom: de Amerikaanse multibiljonairs Gates en Buffett, die in het bijzonder in de belangstelling kwamen te staan als gevolg van de Corona-crisis, handelen volgens de wetten van de politieke economie van het imperialistisch kapitalisme. Hun imago als weldoeners leidt de kritische blik echter af. Het wekt de indruk dat het kapitalisme zijn menselijke, filantropische en “sociale” gezicht laat zien. (*11)
——-
Noten:
*1) https://inequality.org/wp-content/uploads/2017/11/BILLIONAIRE-BONANZA-2017-Embargoed.pdf
*2) https://en.wikipedia.org/wiki/Bill_Gates
*4) https://consumerfed.org/pdfs/antitrustpr.pdf
*5) https://www.thenation.com/article/society/bill-gates-foundation-philanthropy/
*6) https://www.gatesfoundation.org/Who-We-Are/General-Information/Foundation-Factsheet
*7) https://nl.wikipedia.org/wiki/Warren_Buffett
*8) https://opendata.cbs.nl/statline/?dl=37883#/CBS/nl/dataset/37852/table
*9) https://jacobin.de/artikel/bill-gates-stiftung-saatgut-privatisierung-agribusiness-afrika/
*10) https://www.gatesfoundation.org/How-We-Work/Quick-Links/Grants-Database#q/page=8
*11) https://www.nachdenkseiten.de/?p=62588 (de website geldt in Duitsland overigens als niet geheel vrij van complot-theorie-dingen, GI)