Bolivia: Hoopvol eerste jaar Morales

'Ik heb
mijn missie al na tien maanden vervuld', zei president Evo Morales onlangs in
een interview met Volkskrant-correspondent Cees Zoon. Het gaat te ver om zijn
presidentschap nu al als geslaagd te bestempelen, maar Morales heeft een punt.
Veel van zijn plannen zijn uitgevoerd, of staan in de steigers. Prijzenswaardig
is vooral dat Morales een duidelijke politieke agenda wist neer te zetten die
ook nog overeenkomt met zijn verkiezingsbeloften. Voor Bolivia is dat een
unicum. Een-tweetjes tussen de vroegere machthebbers die in brede coalities
samenwerkten deden de verkiezingsbeloften altijd snel verzanden. Morales heeft
nu een dikke streep gezet door die politieke mentaliteit. De boodschap is
duidelijk: het is de nieuwe president menens met de sociale en economische
hervorming van Bolivia. De politieke agenda is niet meer exclusief voorbestemd
aan de blanke elite, de Noord-Amerikanen en het buitenlandse bedrijfsleven.
Verre van dat, zij moeten vanaf de zijlijn toekijken.

Het
grootste wapenfeit van één jaar Morales is de deal met de buitenlandse olie- en
gasbedrijven. In de nacht van 28 op 29 oktober liep het ultimatum af dat
Bolivia de oliemaatschappijen had gesteld toen hij op 1 mei demonstratief alle
gasinstallaties onder zijn gezag plaatste. De oliemaatschappijen die het gas
oppompen en doorvoeren naar de buurlanden voor verdere raffinage, moeten
voortaan 82 procent belasting betalen over hun winst. Morales verwacht dat in
2007 zo 1,3 miljard dollar direct de staatskas invloeit, een ruime verdubbeling
ten opzichte van de oude contracten. Morales loste hierdoor niet alleen een
verkiezingsbelofte in, hij maakte tevens een einde aan jarenlange binnenlandse
onrust die als Gasoorlog nu de geschiedenisboeken in kan.

Waardering

Met de
gasdeal kreeg Morales veel waardering, ook van zijn tegenstanders die altijd
beweerd hebben dat de buitenlandse bedrijven nooit meer belasting zouden
betalen of anders uit Bolivia zouden vertrekken. Toch mag niet te vroeg worden
gejuicht. De eerste slag is vooralsnog gewonnen door Morales, maar het moet nog
blijken wat de buitenlandse olie- en gasbedrijven precies voor toekomstplannen
hebben in Bolivia. Het is de vraag of de broodnodige investeringen in de
gassector er in de komende jaren wel komen. Petrobras, Repsol-YPF en de andere
oliegiganten kunnen ook besluiten de portemonnee dicht te houden terwijl
Bolivia hun investeringen hard nodig heeft. Het Boliviaanse staatsolieconcern
YFPB, dat in ere wordt hersteld, ontbeert vooralsnog de kennis van weleer. Het
gaat nog lang duren voor deze kennisachterstand is ingehaald. YFPB beschikt ook
niet over de noodzakelijke dollars om als staatsbedrijf de plek van de
commerciële oliebedrijven in te nemen. De regering zal op een of andere manier
iets moeten doen om de buitenlandse ondernemers te laten investeren in de
Boliviaanse gassector. De oplossing ziet Morales in het Nederlandse systeem,
waar bedrijfsleven én overheid tezamen eigenaar zijn van de Gasunie.

Het succes
van de gasdeal wordt als voorbeeld gebruikt bij de plannen om in 2007 de
mijnbouwsector te 'nationaliseren'. De belastingen voor buitenlandse
mijnbouwbedrijven worden waarschijnlijk nog dit jaar verhoogd. Eind 2007
verwacht Morales 250 miljoen dollar aan belastinginkomsten van de
mijnbouwbedrijven te ontvangen. Dat bedrag ligt vijfmaal hoger dan in 2006.

Vertrouwen

De
schatkist lijkt de komende jaren voller dan ooit. Een succes dat volledig valt
toe te schrijven aan de regering. Maar het zijn niet alleen de buitenlandse
bedrijven die de staatskas vullen. Ook de Bolivianen zelf tonen vertrouwen in
de regering van Morales. De belastingopbrengsten stegen in 2006 met vijftig
procent. Voor Morales betekent dit een stimulans om zijn hervormingsagenda uit
te voeren. Het geld wil hij onderbrengen in fondsen die de infrastructuur moet
verbeteren, die het onderwijs op een hoger niveau kunnen brengen, die kleine
ondernemers stimuleert te investeren en in fondsen die
alfabetiseringsprogramma's voor volwassenen en gehandicapten mogelijk moeten
maken. In het komende jaar moet blijken of deze uitgaven daadwerkelijk Bolivia
op een hoger niveau kunnen tillen.

Het
buitenlandbeleid van Morales ligt gevoeliger. In het binnenland wordt nogal
denigrerend gedaan over de buitenlandse reizen van Morales, vooral door de
blanke elite, maar er zit veel afgunst in hun reactie. Geen enkele andere
Boliviaanse president is het ooit gelukt om wereldwijd met zoveel egard
ontvangen te worden. Morales heeft Bolivia internationaal op de kaart gezet.
Bij elke buitenlandse reis staan de journalisten in dubbeldikke rijen klaar om
de Boliviaanse president te spreken. En de artikelen die in Nederland, Spanje,
het Verenigd Koninkrijk maar ook in de Verenigde Staten verschenen, zijn allesbehalve
negatief. De kritiek die er is, heeft niets van doen met het binnenlandse
beleid, maar bovenal met de populistische toon en de innige banden met Cuba en
Venezuela. Vooralsnog krijgt Morales internationaal het voordeel van de
twijfel.

Samenwerking

Wat
opvalt in het buitenlandse beleid van Morales is dat hij zijn eigen agenda
blijft volgen. Hij wil zich aan niemand onderwerpen of met de bedelstaf
rondgaan. Wie hem wil helpen is van harte welkom. Wie te veel eisen stelt, kan
vertrekken. 'Financiën moest altijd uit bedelen gaan bij de Verenigde Staten,
Europa, de Club van Parijs, de Wereldbank, het IMF, noem maar op. Maar voor het
eerst in dertig jaar eindigt Bolivia, onder mijn regering, het jaar met een
overschot,' zei Morales in het reeds aangehaalde Volkskrant-interview.

Morales
gelooft in zijn eigen koers en zoekt strategische allianties. Hij is dan ook
geen blinde volgeling van Chávez en Castro, zoals zijn tegenstanders willen
doen geloven. Voor elk land zoekt hij naar mogelijkheden voor samenwerking. Hoe
pragmatisch hij daarin tewerk gaat laten zijn avances met Chili zien, de
aartsvijand van Bolivia. Nog nooit waren de banden met het buurland zo goed.
Morales was aanwezig bij de inauguratie van de Chileense president Bachelet. De
diplomatieke banden worden langzaam weer aangehaald en sinds kort zijn de
militairen in het grensgebied niet meer in de hoogste staat van paraatheid. De
strategie van Morales is het conflict over de toegang tot de zee, die Bolivia
meer dan honderd jaar geleden aan Chili verloor, niet steeds als eerste op te
rakelen maar vooral over andere onderwerpen te praten zonder voor het
thuisfront het gevoelige onderwerp helemaal te mijden. Morales heeft het geluk
dat president Bachelet haar medewerking toont. Hopelijk kan in de komende jaren
de diplomatie werkelijk nieuw leven ingeblazen worden.

Patstelling

Nog een
succes behaalde Morales op 4 maart 2006. Na 96 uur vergaderen stemde het
voltallige nieuwe Boliviaanse parlement in met de oprichting van een
Grondwetgevende Vergadering. Voor Evo Morales een grote politieke zegen. Hij
heeft altijd gezegd dat onder zijn bewind Bolivia een grote staatsrechtelijke
hervorming zal ondergaan die meer macht moet geven aan de bevolking, met name
de indianen en campesinos. Tijdens een emotionele toespraak zei Morales: 'Er
treedt een nieuw tijdperk aan. Bolivia laat de koloniale geschiedenis eindelijk
achter zich.'

Op 6
augustus ging de Asamblea Constituyente van start. De 255 leden hebben een jaar
de tijd om een nieuwe grondwet te maken. Het proces vordert met horten en
stoten. Te veel tijd is verspeeld aan procedures. Vooral onenigheid over de
stemprocedure leidde tot heftige conflicten en gewelddadige massademonstraties
in Santa Cruz, de thuisbasis van de oppositie. Het grootste obstakel is of voor
elke nieuwe wetsregel wel of niet, een gewone meerderheid nodig is. De
oppositie wil natuurlijk zoveel mogelijk macht krijgen in de Asamblea en pleit
er daarom voor, over alles met tweederde meerderheid te beslissen. Morales
verzet zich hiertegen, bang dat het hele project dan gaat mislukken. Hij stelt
voor met meerderheid wetsartikelen goed te keuren. Alleen bij de vraagstukken
over meer autonomie voor de departementen is hij bereid met tweederde
meerderheid de grondwetsartikelen goed te keuren.

Voor-
en tegenstanders gingen meerdere malen met elkaar op de vuist. Leden van de
oppositie gingen in hongerstaking. Het illustreert hoezeer de regionale
patstelling tussen hoog- en laagland, op dit moment het grootste struikelblok
vormt. Morales was lange tijd niet bereid de hand te reiken aan de elite in
Santa Cruz. Het is logisch dat Morales in zijn eerste jaar de oppositie een hak
wil zetten, maar de huidige polarisatie zal een nieuwe grondwet niet dichterbij
brengen. Morales heeft dat nu ingezien. Hij is de oppositie vorige week
tegemoet gekomen door een einde te maken aan de crisis rond de stemprocedure
door akkoord te gaan met een tweederde meerderheid. Wel met wat kleine
tegenprestaties. Daarnaast heeft Morales een groot deel van zijn ministers naar
huis gestuurd. De oppositie vond ze te onervaren en ziet de druk nu beloond met
nieuwe ministers. Resultaat is een minder inheems kabinet, maar in totaliteit
blijft het een links kabinet waar nu zelfs niemand uit Santa Cruz zitting meer
in heeft.

Morales
moest zijn rigide houding een beetje laten varen, zonder zijn eigen principes
over boord te gooien, om zijn tegenstanders niet te ver van zich te
verwijderen. Ook in Santa Cruz wonen hoogopgeleide progressieve (blanke) mensen
die het racisme en het elitaire beleid van de blanke elite aldaar beu zijn.
Juist die sentimenten moet Morales benutten. Juist deze groep moet hij zien aan
te spreken. Morales moet snel een brug slaan tussen de laaglanden en de
hooglanden, wil er in de zomer een nieuwe grondwet zijn die door een grote
meerderheid van de bevolking wordt gesteund.

Cochabamba

De
laatste weken toonden aan hoe gevoelig de kwestie tussen hoog- en laagland
ligt. Half januari ontstonden hevige gevechten in de stad Cochabamba die aan
twee personen het leven kostten. Cocaboeren gingen de straat op om de
gouverneur van het departement Cochabamba af te zetten. Deze gouverneur Manfred
Reyes Villa schaarde zich openlijk bij de oostelijke departementen in hun
strijd tegen president Morales en voor meer autonomie. Dit ging de cocaboeren
uit Chapare te ver. Zij staan achter president Morales die zelf cocaboer was.
Morales maande zijn aanhangers tot rust, maar de gouverneur was zijn leven in
Cochabamba niet meer zeker en vluchtte naar zijn vrienden in Santa Cruz. Op 16
januari werd een revolutionair comité opgericht om Reyes Villa af te zetten.
Julio Salazar van de Federación de Trabajadores Campesinos del Tópico die de
cocaboeren vertegenwoordigt, zegt dat de rust misschien lijkt teruggekeerd door
de interventie van Morales, maar dat ze doorgaan met het proces om de
gouverneur af te zetten.

En dan
liggen daar nog de plannen van de regering voor grote landhervormingen. Morales
wil in 2007 ruim 200.000 vierkante kilometer land aan kleine boeren en landloze
boeren geven. Dat was een verkiezingsbelofte. Dit wordt in het oosten als een
grote bedreiging gezien. Het oosten vreest dat vooral hun grote exportgerichte
soja-landbouw de dupe zal worden. Op dit moment is de regering bezig met het
oprichten van een apparaat dat de landhervorming, die al door het congres is
goedgekeurd, zal moeten uitvoeren. Landconflicten hebben in Latijns-Amerika
altijd al tot grote politieke instabiliteit geleid. De crucenos in de
laaglanden, lieten al weten hun grond desnoods met bloed te verdedigen tegen
een nieuwe invasie van hooglandindianen . Het succes van Morales valt of staat
vooral hoe hij deze hervorming op een redelijk rustige manier kan uitvoeren.