De financiële crisis en de voedselcrisis: Twee kanten van dezelfde medaille
Te midden van de sub-prime huizen-ellende, heen-en-weer gaande
olieprijzen, inflatie van voedselprijzen en een gigantisch
handelstekort, bevindt de Amerikaanse economie zich in de meest slechte
omstandigheden sinds de Grote Depressie [i]. Nu heeft de regering een
reddingsplan voor Wall Street voorgesteld ter waarde van $700 miljard
dollar, wat neerkomt op $1500 voor iedere inwoner van de VS.
Overheidsingrijpen is zeker gerechtvaardigd, maar wat we nodig hebben
is een ingrijpen dat de wortels van al deze crises behandelt; van
voedsel tot huisvesting en speculatie. Zowel de voedselcrisis als de
financiële crisis vinden hun herkomst in gelijke beleidsmaatregelen die
elkaar jarenlang versterkt hebben. Beide crises vinden hun oorzaak in
het falen veroorzaakt door vrije markt fundamentalisme.
(door Annie Shattuck, Food First)
Aan het einde van de jaren 1970 begonnen Washington en de internationale financiële instellingen die onder haar controle stonden met een koers die radicaal afweek van het interventionistische beleid dat de VS uit de Grote Depressie had gevoerd. Wereldwijde hervormingen gericht op vrije markt die de VS aanhing en die werden afgedwongen door de voorwaarden die het Internationaal Monetair Fonds aan leningen stelde, spoelde de steun weg voor lokale landbouw door de opheffing van graanreservevoorraden en regeringssteun en kredietvoorzieningen. Tarieven op invoer van landbouwproducten werden verlicht gedurende de jaren 1980 en ’90, wat als gevolg had dat er een massale monopolisering in de landbouwindustrie optrad. In 1988 beheersten de tien grootste zaadbedrijven dertig procent van de mondiale markt [ii] Nu is datzelfde percentage in handen van alleen de top drie [iii]. De drie grootste agrarische exporteurs in de wereld, Cargill, Bunge en ADM, beheersen nu 90 procent van de wereld graanhandel. [iv]
In dezelfde periode maakte deregulatie in de bedrijfstak van de financiële dienstverlening mogelijk dat banken hun investeringen oversluisden: kleine banken die traditioneel in hypotheken handelden, mochten in andere gebieden van de economie investeren (denk aan de Savings and Loans crisis van de jaren ’80). Grote banken slokten in snel tempo de kleine op. Tussen 1980 en 1998 alleen waren er meer dan 8000 bankfusies in de VS, met een totale waarde van meer dan 2,4 triljoen dollar [v]. Terwijl het bankieren steeds meer gecentraliseerd raakte, werd het steeds moeilijker voor kleine bedrijven, waaronder boerderijen, om geld te lenen [vi], waardoor veel boeren, door de combinatie van dalende prijzen en dure pakketten chemicaliën en zaden, voor de keus gesteld werden om of steeds groter te groeien of te stoppen. Goederen-handelaren investeerden ook in toenemende mate in ander financiële diensten, grote handelaren stapten over op de markt in ‘futures’ (termijncontracten op de beurs, vert.), en sommige banken begonnen te handelen in financiële instrumenten, waaronder goederen, om hun leningen te beschermen [vii]. Sommige bedrijven in financiële diensten, zoals Goldman Sachs, werden zelfs importeurs van materiële goederen [viii] terwijl traditionele agrobedrijven, zoals Cargill, nu investeringsbanken als afdelingen hebben die in alles handel van onroerend goed, tot verzekeringen en IT-technologie [ix].
Deregulering en schaalvergroting hebben beide de markten bijzonder kwetsbaar gemaakt voor schokken. Toen de sub-prime hypotheekcrisis toesloeg in 2007, begonnen investeerders te vechten om veilige plekken om hun investeringen te stallen. Tenminste een deel van de steigerende voedselprijsinflatie die dit jaar inzetten, werd veroorzaakt door precies die kluwen van investering in landbouwgoederen en olie, hetgeen de prijs van voedsel en boerderij-inputs omhoog dreef [x]. Zoekend naar veiliger investeringen, plaatsten handelaren die eerder misschien niets met zaken te doen hadden die met voedsel te maken hadden, hun geld in goederen ‘futures’. Dat soort speculatief handelen dat de voedselcrisis zo versterkt was op deze schaal onmogelijk totdat de deregulering van de financiële diensten in de jaren 1980 plaatsvond [xi].
Dit systeem van deregulering heeft onze economie en ons voedselsysteem gevangen in een elkaar negatief voedende spiraal. Minder regulering was een broedplaats voor schaalvergroting en vervolgens verminderde stabiliteit in zowel landbouw- als financiële markten. De ironie is dat omdat de markten en investeringen zo met elkaar verstrengeld zijn, we een mogelijke gelijktijdige ineenstorting zien van zowel het voedselsysteem als financiële systemen op de wereld.
Voedselrellen, huisuitzettingen, verloren pensioenen, gedestabiliseerde regeringen, de dreiging van financieel armageddon en een in toenemende mate hongerige wereld zijn allen getuigenissen van de zelfde falende beleidsmaatregelen. Een reddingsplan van $700 miljard voor Wall Street zou misschien wel of niet de markten op korte termijn kunnen stabiliseren, maar zal niets doen aan de wortels van de huidige crises, en ook niet de volgende kunnen afwenden. Een echte oplossing moet maatregelen bevatten die zowel de voedselmarkt als de financiële stabiliseert. Wat we nodig hebben is een sterke controle over grote handelaren en financiële diensten en vergroting van de steun aan lokale economieën, kleine boeren, lokale banken en kleine leners. Boven alles moeten we dramatisch afstand nemen van het vrije markt fundamentalisme dat ons in de eerste plaats in deze toestand gebracht heeft.
—————
Noten (niet vertaald):
[i] Reuters. Obama, McCain Battle Over U.S. Financial Crisis 23 September 2008.
[ii] RAFI Rural Advancement Foundation International. 1998. Seed Industry Consolidation: Who Owns Whom? Communique. July/August 1998.
[iii] ETC Group 2007. The World’s Top Ten Seed Companies 2006 October 2007. http://www.etcgroup.org/en/materials/publications.html?pub_id=615
[iv] O’Driscoll, Peter. Part of the Problem: Trade, Transnational Corporations and Hunger. Center Focus. Center of Concern, Washington D.C. Issue #166, March 2005.
[v] Rhoades, Stephen A. Bank Mergers and Banking Structure in the United States, 1980-98. Staff Study 174. Board of Governors of the Federal Reserve System. August 2000.
[vi] De Windt, Claudia S., Isis Marquez, Rodrigo Martinez, Oscar Ceville, and Xiaohang Liu. Liberalization of Financial Services Under NAFTA and its Effect on the Environmental Performance of the Agicultural Sector in Mexico. presentation Fourth North American Symposium on Trade and the Environment. Organization of American States. Phoenix, Arizona, USA. April 2008.
[vii] Talbot, John M. Grounds for Agreement: The Political Economy of the Coffee Commodity Chain. Roman and Littlefield. Lanham, Maryland. 2004.
[viii] Ibid.
[ix] Cargill Corporation website http://www.cargill.com/products/risk/ps_investment.htm
[x] Gordon, Gretchen. 2008. Food Crisis in the Age of Unregulated Global Markets. Institute for Food and Development Policy. Oakland, CA. April 18 2008.
[xi] Moberg, David. Let Them Eat Free Markets: How deregulation fuels the global food crisis In These Times. July 23, 2008. http://www.inthesetimes.com/article/3801/