De G20 en de redding van het systeem

Dit stuk is geschreven om in de volgende editie van de gratis krant klasse! te verschijnen

Na een aantal spoedbijeenkomsten van de G20 die direct op de september-crisis volgden, werd er een definitieve top in het voorjaar in Londen gepland. Begin april werd deze in een afgelegen kantorengebied in de oostelijk haven van Londen gehouden. De top ging gepaard met uiteenlopende protesten, die wereldnieuws werden door gewelddadig optreden van de politie dat aan een man het leven kostte. Maar wat werd er nu besloten op die top? En leverden de protesten wat op?

 (De uitslag van de top volgens Bos en Balkenende: De slotverklaring van de G20 draagt officieel de prachtige titel London Summit on Stability Growth and Jobs. Onze bewindlieden Balkenende en Bos mochten ook aanschuiven en zij vatten het resultaat als volgt samen:

"De regeringsleiders en ministers van financiën van de grootste economieën besloten in Londen tot een daadkrachtige en afgestemde aanpak om de wereldwijde economie weer op gang te helpen. Zij waren het er over eens dat zowel economische herstelpakketten als verbeterde financiele regelgeving en toezicht nodig zijn voor economisch herstel en financiële stabiliteit. Daarbij werd onderkend dat een voorwaarde voor het herstel van groei is dat kredietstromen weer op gang worden gebracht, onder meer door het aanpakken van de probleemactiva in financiële instellingen. Een kernpunt van de Top van Londen was de gezamenlijke vastbeslotenheid om te voorkomen dat een protectionistische neerwaartse spiraal op gang komt. Daarnaast is ook de versterking van de middelen van de internationale financiële instellingen, met name het IMF, van groot belang om het mondiale financieel-economische stelsel te stabiliseren. Voorts is de forse stap vooruit bij de verbetering van toezicht en regelgeving van groot belang voor het herstel van het vertrouwen in de financiële sector op langere termijn." (Brief aan 2e Kamer 08-04-09)

---

 
Einde van wat?

Toen de crisis zich snel ontwikkelde, en overheden alom banken en bedrijven gingen subsidiëren om ze overeind te houden, riepen linkse waarnemers dat hiermee een einde aan het neoliberalisme was gekomen. Sommigen zagen zelfs het begin van het einde van het kapitalisme als geheel, of in ieder geval de mogelijkheid daartoe. Weer anderen – ook binnen links – waarschuwden echter dat het eerder gaat om de overgang naar een nieuw stadium van het kapitalisme, waarin de staat ingeschakeld wordt om wat grote onkostenposten te betalen. Deze doorstart lijkt in ieder geval te geschieden zonder dat er tot dusver ingrijpende systeemveranderingen opgelegd worden. Aanvankelijk was dat allesbehalve duidelijk. Zo citeerde NRC een Poolse minister die verklaarde dat hij de dag na de eerste spoedtop van de G20 (in november 2008 in Washington) met angst en beven de krant opensloeg om tot zijn opluchting "te constateren dat het kapitalisme nog bestond". Na de Londense G20-top is in ieder geval duidelijk welke richting er gekozen wordt. Al bestaat er nog wat verschil van mening over de interpretatie van de maatregelen (*).

Gematigd optimisme

Noreena Hertz, koningin van het hervormingsgezinde denken over de economie, is enthousiast over de ‘verklaring van Londen’. Volgens haar is het Gucci-kapitalisme voorbij en is nu de tijd aangebroken voor ‘coöp-kapitalisme’. Ze wijst op maatregelen ter regulering van financiële markten en tegen belastingparadijzen. Ook zou er nu samengewerkt worden tussen de belangrijkste economieën van de wereld, inclusief China en Brazilië.[1]  In tegenstelling tot Hertz die een meer structurele verandering binnen het kapitalisme waarneemt die is ingegeven door de crisis, acht de Belgische sociologe Francine Mestrum de regulering van financiële markten en belastingparadijzen als een min of meer van de crisis losstaande actie. Toch ziet ook Mestrum reden tot vreugde na het lezen van de Londense slotverklaring. Het zou mogelijk zijn "dat dit het begin inluidt van een ernstige aanpak van de zwaarste uitwassen van het neoliberale kapitalisme." Ook zij wijst op de aanpak van belastingparadijzen en de regulering van de financiële markten. Maar ze erkent meteen dat dit ook "weinig met de crisis zelf te maken [heeft] die structurele oorzaken heeft. Daar wordt met geen woord over gerept en daar wordt dus ook niets aan gedaan." Toch ziet ze om drie redenen "een tikkeltje hoop": "Ten eerste is alles wat wordt gezegd over regulering, toezicht, fiscale paradijzen en dergelijke, ook een bekentenis van de machthebbers dat dit systeem grondig fout zit." Een tweede lichtpuntje is dat "in de tekst van de G20 aandacht gevraagd wordt voor nieuwe banen en impliciet worden de resultaten van de ‘sociale top’ van de G8 in Rome goedgekeurd. Daarin wordt gesteld dat de werknemersrechten niet mogen worden aangetast en dat het sociaal en het economisch beleid erop gericht moeten zijn werkloosheid te vermijden."  En ten derde "wordt alvast 50 miljard Dollar uitgetrokken voor steun aan onder meer sociale bescherming in de armste landen. Dat de tekst weliswaar spreekt over de zeer beperkte millenniumdoelstellingen, maar tegelijk over ‘sociale bescherming’ (§ 25) en over ‘inkomensondersteunende maatregelen’ (§ 26) is zeer vernieuwend. Het zet de deur op een kier om verder te werken aan sociale rechtvaardigheid die veel verder reikt dan de bestrijding van extreme armoede maar ook de ongelijkheid kan aanpakken. [2]"

Europese Vakbeweging

 
Ook gematigd optimistisch is een deel van de Europese vakbeweging. De Europese confederatie van vakbondskoepels ETUC reageerde op de uitkomst van de G20-voorjaarstop in Londen door het organiseren van grote demonstraties, min of meer gelijktijdig in verschillende Europese hoofdsteden. Op 15 mei kwamen in Brussel en Praag elk zo’n 50.000 mensen op de been, en in Madrid een dag later 150.000 terwijl in Berlijn 100.000 mensen werden geteld. De organisatoren hadden een zeer gematigd eisenpakket geformuleerd gericht op het ‘samen oplossen van de crisis’ en de Nederlandse FNV-delegatie van zo’n 600 personen trok in Brussel op achter het spandoek met de tekst "samen de crisis te lijf".  Kenmerkend voor de houding de vakbeweging is de uitspraak van Guy Ryder, voorzitter van de grootste internationale vakbondskoepel ITUC/IVV aan de vooravond van de G20-top: "We zijn bang dat de G20 zich vooral zal focussen op het reguleren van de financiële markten en andere onderwerpen links zal laten liggen. Maar dit is een werkgelegenheidscrisis, een sociale crisis. Een conservatieve raming zegt dat 50 miljoen banen in de loop van dit jaar verloren zullen gaan (…) en we maken ons zorgen dat de G20 dit aspect van de crisis niet voldoende aanpakt." In een analyse in het Belgische webzine Uitpers concludeert Saskia Boumans dat het IVV –  en ook andere vakbonden  – geconcludeerd heeft dat de uitkomst van Londen positief was: "De analyse van het IVV na de top stelt in de eerste zin dat "banen en sociale kwesties nu hoger op de agenda stonden dan bij de laatste G20-bijeenkomst eind november 2008" en somt vervolgens alle paragrafen en zinnen op waar de woorden ‘work’ of ‘jobs’ in voorkomen."[3]

Apart demonstreren in Londen

Zo’n voorzichtige opstelling was ver te zoeken bij de demonstranten die de G20-top hadden aangegrepen voor een soort anti-kapitalistisch carnaval op 1 april[4]. Als doelwit was niet het Excellcenter gekozen waar de top gehouden werd, maar de Bank of England en het omringende financiële centrum. Wat zich daar afspeelde was tegelijkertijd ontroerend en indrukwekkend als ook ontmoedigend. Zonder veel voorbereiding en onophoudelijk aangevallen door een groot deel van de media, waren vele duizenden mensen naar de protesten gekomen om vervolgens de hele dag door de politie weggeduwd of -geslagen te worden. Het bemoedigende was dat zoveel mensen op de been waren en veelal ook zelf bedacht hadden hoe uiting te geven aan hun kritiek. Tegelijkertijd werd zichtbaar dat veel van de elementaire structuren voor een anti-kapitalistische beweging (of netwerken), die een paar jaar geleden nog in volle schwung was, ontbraken. Natuurlijk waren de acties in korte tijd uit de grond gestampt omdat de top plots gepland was en waren veel groepen op het vasteland meer met de bijna gelijktijdige Navo-verjaardag in Straatsburg bezig. Maar gedeeltelijk werd deze situatie ook gecreëerd doordat de ‘groene’ activisten de bewuste keus hadden gemaakt om zich apart te organiseren. Letterlijk apart, kilometers van de Bank of England verwijderd werd op een doorgaans druk verkeerskruispunt een ‘klimaatkamp’ ingericht voor de deur van het hoofdkantoor van de emissiehandel in CO2. Daar was alles overgeorganiseerd en strikt geweldloos. Typerend was de leus die aangeven werd toen ze ondanks hun geheven handen door de politie van straat geveegd werden: This is not a riot!, This is not a riot! Ook inhoudelijk vertonen de klimaatactivisten geen florissante ontwikkeling door hun fixatie op milieuproblemen en individuele geitewollensokkenoplossingen in plaats van gedegen economische en politieke analyses (en strategieën).[5]

Strategische beschouwingen

De anarchistische antropoloog David Graeber merkt op [6] hoe dramatisch het is dat nu het kapitalistische systeem in al zijn voegen staat te rammelen, de tegenbeweging het af laat weten. Toch is hij wel hoopvol. Hij vertrouwt op de vele basisinitiatieven die er nu opbloeien en die weten dat ze bij crises als deze juist niet moeten vertrouwen op ‘de staat’. Het verbinden van die afzonderlijke strijden en initiatieven zou de missing link zijn voor een perspectiefvolle tegenontwikkeling. Oudgediende van de Italiaanse radicale arbeidersbeweging Mario Tronti was ook bij de protesten en zag vooral de verwarring, die hij niet wil bekritiseren[7]. Volgens hem komt dat omdat de traditionele politiek "dood is" omdat het allemaal managers zijn geworden. Hij vervolgt: "If there is no politics, then you end up frustrated and everyone reacts as well as they can. Some kidnap a banker, others attack the bank… (…) These things happen precisely because there is nothing else. They fill a vacuum". De voornaamste uitdaging voor radicaal links is volgens Tronti om nu eens te voorkomen dat elke keer de boel weer opgebouwd wordt om daarna weer af te kalven. "The problem is how to do this after these large mobilizations, how not to diminish, but to remain on this level."

Een ding is in ieder geval duidelijk. Deze crisis zal niet vanzelf iets leukers opleveren dan het systeem daarvóór bood. Als over een tijd en met hulp van het publieke geld de economie weer langzaam zal herstellen en ‘groei’ begint te vertonen, zullen de zakenjongens weer juichend de wei in rennen en onder de goedkeurende blik van de zombie-politici hun oude gang gaan. Als we van ze af willen, moeten we ze nu aanpakken, nu ze in de verdediging zijn en een paar flinke klappen hebben opgelopen.

————-

*] Zie de officiële slotverklaring.
[1] Zie Henry van Maasakkers : G20 een teleurstellende uitkomst voor zowel Noord als Zuid.
[2] Francine Mestrum: Wat we kunnen doen met de resultaten van de G20?"
[3] Saskia Boumans over de vakbondsdemonstraties in mei.
[4] De zaterdag ervoor hadden ngo’s en vakbonden ook al een massale demonstratie georganiseerd, die sterk aan de ‘make poverty history’ aanpak tijdens de G8-top in 2005 deed denken. Check dit uitvoerige wikipedia-overzicht van de protesten.
[5] Zie voor beschrijvingen van een en ander het jongste nummer van shift magazine . Een Nederlandstalig verslag verscheen eerder hier:
[6] David Graeber Hope in Common .  gedeeltelijk vertaald in klasse! nr.4
[7] Vertaling van interview met Mario Tronti dat eerder in Liberazione (5 mei 2009) verscheen.
——————

Komende G20 toppen zullen op 24 en 25 september in Pittsburg (VS) zijn en in november 2009 komen de ministers van Financien van de G20 in Schotland bijeen op een nog bekend te maken plek (met dikke kans dat het weer Gleneagles wordt, waar in 2005 de G8-top gehouden werd).

citaten:

The most important one for us to address here is our current lack of ambition as a movement and the extent to which we have internalised a culture of defeat. We are always one step ahead of the coppers in shutting our actions down. Its time to turn that on its head again (Whitechapel Anarchist Group in Shift Magazine)

The French police were met with a hail of stones and fireworks, the reply was endless teargas. UK police have an easier task, people generally police themselves. The passivity allows for the kettling, searches and surveillance. (John Archer, G20 Diary in Shift Magazine )