EU-grondwet: Het lijk staat op

Door David
Vervoort, van de Eurodusnie-website

Zie ook een eerder stuk over de grondwet op globalinfo

De
Europese Grondwet blijft de EU als een molensteen om de nek hangen. De meeste
lidstaten hebben het document – overigens veelal zonder vooraf een referendum
te organiseren – geratificeerd. Een aantal andere lidstaten heeft de Grondwet
niet geratificeerd, en van een paar landen binnen deze groep heeft de bevolking
het verdrag zelfs uitdrukkelijk afgewezen. De 'periode van bezinning' die toen
maar werd uitgeroepen, in de hoop dat de EU op de een of andere manier uit de
impasse zou geraken, heeft in het geheel niets opgeleverd.

Sterker
nog, de verdeeldheid over de Grondwet lijkt groter dan ooit. Sommige
voorstanders van de Grondwet – zoals Spanje – willen het verdrag uitbreiden met
bijvoorbeeld afspraken over een meer uniform buitenlands- en defensiebeleid.
Veel tegenstanders willen juist elementen uit de Grondwet verwijderen, zodat
het voor hun eigen bevolking wellicht beter verteerbaar zal zijn. Nederland en
Frankrijk horen bij deze laatste groep. Zo schijnt Nederland erop aan te
dringen dat alles wat aan een 'superstaat' doet denken – zoals een volkslied en
̩̩n vlag voor Europa Рuit de Grondwet wordt geschrapt, en dat ook het woord
'Grondwet' niet meer wordt gebruikt. Nieuwkomer Tsjechië eist ook dat het
verdrag deels wordt uitgekleed, en Engeland stuurt aan op een 'mini-verdrag',
en wil zelfs een totale stop op verdere onderhandelingen over de Grondwet.

Het is
opvallend dat de tegenstanders van de Grondwet zich voornamelijk zorgen maken
over de kritiek die vanuit nationalistische en conservatieve zijde op de
Grondwet bestaat. Nationale politici dekken zich in tegen de vrees voor een
Europese "super-staat" die de eigen cultuur en soevereiniteit aan
banden legt, en ons onderwerpt aan een ongrijpbare moloch in Brussel. Vaak
wordt hierbij de indruk gewekt dat allerlei goede zaken, die op nationaal vlak
zijn bereikt, vermorzeld dreigen te worden door "Europa". Dit ligt
toch wat ingewikkelder: het is waar dat vanuit Europa een neo-liberaal beleid
wordt gestimuleerd waarin lidstaten onder druk worden gezet sociale stelsels af
te breken, privatisering en flexibilisering van arbeid te versnellen en het
onderwijs te 'vermarkten'. Aan de andere kant wordt dit beleid op nationaal
vlak door rechtse regeringen al decennia gepraktiseerd en door diezelfde
politici in Europese gremia verkondigd.

Het is
dus een verkeerde voorstelling van zaken 'Brussel' als hoofdschuldige voor alle
ellende aan te wijzen, want 'Brussel' is niets meer dan een combinatie van
nationale staten met hun eigen agenda's, en de grootste daarvan hebben de
meeste macht. Om dit enigszins democratisch controleerbaar te maken zouden de
bevoegdheden van het Europees Parlement flink moeten worden uitgebreid – veel
meer dan waarin de huidige Grondwet voorziet – en moet met name de macht van de
Europese Raad (waarin nationale regeringen het EU-beleid bekokstoven) gebroken
worden. Willem Bos, die in 2005 met het "Comite Grondwet Nee"
campagne voerde tegen de Grondwet, heeft hiertoe in het boekje "Een ander
Europa is mogelijk" (pdf) wat ideeën gegeven. Hij pleit voor volledige
bevoegdheden voor het Europees Parlement op bepaalde terreinen en een
democratisch gecontroleerde "landenkamer" van nationale fracties, die
de Europese Raad vervangt.

In een
recent artikel op de Konfrontatie-website geeft Willem Bos aan waar voor links
het grote probleem ligt met de EU: "Waar het om gaat is democratisering
van de besluitvorming zonder een ongewenste versterking van de politieke macht
van Europa." Dit is inderdaad het grote dilemma – Europa is op het
ogenblik niet democratisch en met name de bevoegdheden en mogelijkheden van het
Europees Parlement zouden dus sterk moeten worden uitgebreid, maar zonder dat
dit leidt tot een centrale Europese staat, die vanuit Brussel over 500 miljoen
mensen gaat beslissen. En dus moet scherp afgebakend worden welke bevoegdheden
onder een "landenkamer" vallen, welke onder een Europees Parlement en
welke bevoegdheden volledig toe blijven behoren – of terugkomen – bij de
afzonderlijke lidstaten. Dit is een complexe discussie, en het is maar de vraag
of een dergelijke ingewikkelde constructie van landelijke en Europese
bestuursniveau's überhaupt wel levensvatbaar is, en uiteindelijk toch geen
wegbereider zal blijken te zijn voor een federaal "Verenigde Staten
van" Europa.

Discussies
waarin bovenstaande mogelijkheden worden verkend worden echter niet veel
gevoerd. Willem Bos constateert in zijn artikel op de Konfrontatie-website dat
ook in een recente nota van de SP over Europa, "Een beter Europa begint
nu" (pdf), deze problematiek nauwelijks wordt genoemd. Op Europeees niveau
al helemaal niet: daar gaat het vooral om een machtsstrijd tussen landen die de
huidige Grondwet ondersteunen, en een groep landen die er delen uit willen
schrappen, maar de wezenlijke problemen van de Grondwet – het ondemocratisch
karakter van de Europese instellingen, en het neoliberale karakter van de
Grondwet (die onder meer bepaalt dat de economie van de EU-lidstaten gebaseerd
moet zijn op vrije, onvervalste concurrentie) – zijn geen onderwerp van debat.

Het is
daarom misschien maar goed dat het "debat" over de Grondwet muurvast
zit. Beter geen Grondwet, dan een slechte Grondwet. Duitsland, op het ogenblik
voorzitter van de EU, heeft besloten dat het een 'historische fout' zou zijn de
Grondwet te lang te laten rusten, en heeft eind maart een bijeenkomst in
Berlijn gepland, waar flinke vooruitgang moet worden geboekt om meer lidstaten
achter het huidige document te krijgen. Dit ter voorbereiding van een akkoord,
dat nog dit jaar gesloten moet worden tussen alle lidstaten, waarin de
ratificatie in 2009 wordt vastgelegd. Het staat nu al vast dat dit plan
grandioos gaat mislukken.

Een
Franse diplomaat noemde de bijeenkomst in Madrid "een plechtigheid voor
rouwenden die geen afscheid kunnen nemen van het lijk". Het punt is echter
dat voor sommige lidstaten de Grondwet een lijk is, waar men graag nog stukken
van af wil hakken, terwijl andere lidstaten het beschouwen als een springlevend
fenomeen, dat ten onrechte ten grave is gedragen. Per saldo levert dit een
zombie-achtig gedrocht op, door sommigen geliefd, door anderen gehaat, dat nog
jaren doelloos door Europa zal rondzwerven.

Op
donderdag 15 februari is er een debat over de toekomst van de Europese Grondwet
met o.a. Tuur Elzinga (Attac), Piet van der Lende (Euromarsen) en Willem Bos
(Comité Grondwet Nee) in Huize Lydia, Roelof Hartplein 2, Amsterdam. Aanvang
20:00, toegang gratis.