Ga naar de inhoud

Het exploiteren van de pandemie: Winstbejag van bedrijven en elite

COVID-19 als alibi voor meer onderdrukking, overheersing door bedrijfsleven en vernietiging van bossen

10 min leestijd

(Bron: nieuwsbrief World Rainforest Movement, vertaling globalinfo.nl (die van donateurs leeft)

Gemeenschappen hebben een lange geschiedenis in het bestrijden van de rampen die worden opgelegd door bedrijven en elites. Voor hen was de “noodtoestand” al een realiteit ver voor de Covid-19 pandemie. Toch misbruiken winstbejagers de situatie om landgrabbing uit te voeren en wetgeving terug te draaien, waardoor de onrechtvaardigheden van een destructief economisch systeem worden geïntensiveerd.

Editorial apaisadaDe afgelopen maanden hebben regeringen over de hele wereld maatregelen genomen om de Covid-19-pandemie in te dammen, zoals het uitvaardigen van thuisblijfbevelen, collectieve opsluitingen, uitgaansverboden en/of “sociale distantiëring” en quarantainerichtlijnen. Vaak in combinatie met het afkondigen van noodtoestanden hebben dergelijke maatregelen ernstige negatieve gevolgen voor het mondiale Zuiden, waar de meerderheid van de mensen sterk afhankelijk is van de informele economie en van dag tot dag leeft. De ondersteuning door de overheid is voor velen op zijn best grillig geweest en het is onmogelijk voor deze meerderheid om veilig en geïsoleerd te blijven. Het gebrek aan goede, adequate en contextspecifieke informatie over de manier waarop de verspreiding van het virus kan worden voorkomen, en het gebrek aan adequaat uitgeruste gezondheidszorg, heeft met name de bos- en boerengemeenschappen meer dan ooit aan negatieve effecten blootgesteld.

Een andere kant van de pandemie is steeds duidelijker geworden: bedrijven en elites die actief zijn in het mondiale Zuiden, en vooral in de bosrijke landen, hebben de gezondheidscrisis gebruikt om zichzelf nog meer te verrijken en hun territoriale controle uit te breiden.

Boeren- en bosgemeenschappen in het mondiale Zuiden hebben een lange geschiedenis in het confronteren van de ramp van de investeringen die worden opgelegd door op winst gerichte bedrijven en elites: landgrabbing, bodemerosie en watervervuiling, de vernietiging van middelen van bestaan, grootschalige ontbossing, vernietiging van levensruimtes, culturen en geschiedenissen, gedwongen verplaatsing, gewelddadige marginalisering, criminalisering, naast ontelbare andere zaken. De “noodsituatie” was al ruim voor de Covid-19 pandemie een realiteit voor die gemeenschappen .

In deze context zijn overheidsmaatregelen om de verspreiding van het nieuwe coronavirus in te dammen slechts een intensivering van de gevolgen en onrechtvaardigheden van een reeds lang bestaand en destructief economisch systeem. Dergelijke maatregelen hebben de extreme ongelijkheden tussen arm en rijk, tussen het Noorden en het Zuiden, tussen vrouwen en mannen, en tussen witte en gekleurde gemeenschappen verdiept. Kortom, de gevolgen van deze maatregelen zijn nog erger voor degenen die al te maken hebben met het geweld van racisme, classisme, patriarchaat en onderdrukking. En deze zelfde kwetsbare gemeenschappen zijn het meest getroffen door de verwoestende Covid-19 ziekte.

Te midden van ontelbare menselijke tragedies maken bedrijven en politieke elites misbruik van de situatie om land te veroveren, wetgeving ter bescherming van gebieden en mensen terug te draaien en hun winsten te vergroten. In Cambodja bijvoorbeeld heeft de Vietnamese rubbergigant Hoang Anh Gia Lai (HAGL) de bossen van de inheemse Kreung- en Kachokgemeenschappen met de grond gelijk gemaakt, waarbij twee heilige ‘geestenbergen’ werden getroffen, samen met wetlands, oerbos, traditionele jachtgebieden en begraafplaatsen.(1)

In Indonesië kwamen in maart twee boeren om het leven tijdens een langdurige landconflict met een palmoliebedrijf in de provincie Zuid-Sumatra.(2) In Panama veroordeelde de inheemse Guna-leider Rengifo Navas de toename van landinvasies en mijnbouw, evenals de illegale houtkap en jacht in vele comarcas (inheemse gebieden) tijdens de lockdown.(3) Het inheemse Wampi-volk in Peru spande een rechtszaak aan tegen vertegenwoordigers van de oliemaatschappij GeoPark, met het argument dat deze de gezondheid en het welzijn van de Wampi’s bedreigde door ongeautoriseerde oliearbeiders toe te laten tot hun Autonoom Gebied.(4) In Oeganda hebben agro-industriële bedrijven, gesteund door de politie en het leger, meer dan twee dozijn kleinschalige boeren met geweld onteigend, ondanks een bevel van de regering om de ontruimingen van land te stoppen tijdens de Covid-19 lockdown.(5)

Ondertussen heeft een joint venture van de mijnbouwreuzen Alcoa en Rio Tinto in Guinea (West-Afrika), gesteund door de Wereldbank, meer dan honderd gezinnen verplaatst om een bauxietmijn uit te breiden tijdens de door de regering opgelegde lockdown. De dorpelingen werden verplaatst naar een eerder ontgonnen heuveltoplocatie waar het ontbrak aan adequate huisvesting, water en sanitaire voorzieningen, en waar onvoldoende landbouwgrond was en mogelijkheden om in het levensonderhoud te voorzien grotendeels ontbraken.(6) En de lijst gaat maar door.

Tot overmaat van ramp zijn de bedreigingen, het geweld, de criminalisering, de vervolging en de pesterijen tegen boeren- en bosgemeenschappen die zich verzetten tegen de vernietigende operaties op hun grondgebied vóór de pandemie, tijdens de lockdowns gewoon voortgegaan. In feite is zelfopsluiting een reëel risico voor gemeenschapsactivisten, aangezien het feit dat ze op één plaats blijven hen gemakkelijk identificeerbaar en kwetsbaar maakt voor potentiële agressors. In veel landen is het toch al ontoereikende niveau van overheidsbescherming van activisten aanzienlijk afgenomen, waardoor hun kwetsbaarheid sterk is toegenomen. Alleen al in Colombia is het aantal moorden op sociale leiders tussen januari en april 2020 met 53% gestegen.(7)

Bovendien stellen nationale regeringen het welzijn van bedrijven boven dat van hun burgers, altijd gehoorzaam aan bedrijfslobbyisten die in deze periode bijzonder actief zijn geweest. De olie- en gassector behoort tot degenen die het meest agressief (lobbyen voor) zowel financiële steun als deregulering eisen, volgens InfluenceMap, die de invloed van het bedrijfsleven op het beleid inzake klimaatverandering volgt en meet.(8)

De regeringen van verschillende landen hebben de zogenaamde “essentiële diensten” uitgesloten van de lockdownrestricties. Deze omvatten mijnbouw-, fossiele-brandstof-, palmolie- en bosbouwbedrijven. Van Bolivia tot Zuid-Afrika en Maleisië zijn werknemers gedwongen om hun gezondheid en het welzijn van hun gezinnen en gemeenschappen die in de nabijheid van de bedrijfsactiviteiten wonen, op het spel te zetten. Deze “uitzonderingen” hebben niets te maken met het verlenen van “essentiële diensten” aan de samenleving tijdens een lockdown. Ze zijn bedoeld om de bedrijfswinsten in stand te houden.

Ondanks deze trend om voorrang te geven aan bedrijven en buitenlandse investeringen, zouden overheden binnenkort wel eens geconfronteerd kunnen worden met een stortvloed aan rechtszaken van bedrijven die compensatie eisen voor de maatregelen die tijdens de pandemie zijn genomen. Van particuliere waterbedrijven tot snelwegtolbedrijven of nutsbedrijven, de handelsdeals en overeenkomsten voor internationale investeringen stellen overheden bloot aan rechtszaken, zelfs tijdens een wereldwijde pandemie, simpelweg omdat de bedrijfswinsten in gevaar komen.(9)

Wereldbank en IMF maken gebruik van de pandemie ten bate van hun agenda’s

Ondanks de schade die de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds (IMF) hebben aangericht, vooral in het Zuiden, door neoliberaal beleid, structurele aanpassingsprogramma’s en leningsvoorwaarden op te leggen, stellen zij zich nu op als “deskundigen”, die klaar staan om de wereld door de Covid-19-crisis te loodsen.(10)

Deze multilaterale organisaties proberen een belangrijke rol te spelen in het besluitvormingsproces van de nationale regeringen met betrekking tot de economische richting die landen zullen inslaan. Toch hebben beide altijd een sleutelrol gespeeld in het faciliteren van de privatisering, de verregaande en destructieve activiteiten van bedrijven, de financialisering van de natuur, en de afbraak van nationale welzijnsvangnetten – waaronder de nu zo duidelijk disfunctionele publieke gezondheidssystemen. Ze zijn, met andere woorden, belangrijke bondgenoten in de zoektocht naar steeds grotere winsten van bedrijven.

Het IMF heeft gereageerd op verzoeken om noodhulp van meer dan 80 landen. De weinige leningen die zijn verstrekt, zijn echter gekoppeld aan controversiële voorwaarden (dat wil zeggen binnenlandse hervormingen die moeten worden ingevoerd voordat de financiering wordt vrijgegeven). Deze hervormingen omvatten een verdere verzwakking van de arbeidsbescherming en het bevorderen van privatiseringen.(11) De Wereldbank van haar kant “helpt” 100 landen in hun strijd tegen Covid-19. Een groot deel van deze steun is echter naar de partners van de Bank in de private sector gegaan en er zijn geen voorzieningen getroffen om ervoor te zorgen dat de financiering van de gezondheidszorg de privatisering van een dergelijke voorziening niet zal bevorderen, wat in het verleden een berucht beleid van de Wereldbank is geweest.(12)

Maar er gebeuren buitengewone dingen

Het is duidelijk dat de meeste reacties op de pandemie door nationale regeringen en financiële instellingen, niet gaan over de zorg voor mensen of werknemers, maar over het helpen van bedrijven en het ondersteunen van de neoliberale economieën. Het is ook duidelijk dat de pandemie van Covid-19 niet op zichzelf staat: het kapitalistisch-patriarchale, classistische en racistische systeem dat onze respectievelijke samenlevingen domineert, maakt net zo goed deel uit van de huidige noodsituatie als het nieuwe coronavirus zelf.

En het zijn grotendeels dezelfde mensen die de meest verschrikkelijke en schadelijke gevolgen van dit winstbejag hebben gevoeld, die er nu voor zorgen dat niemand zonder steun zit. Er gebeuren buitengewone dingen tussen wijken en gemeenschappen. Van boerenbewegingen die gratis voedsel uitdelen aan mensen in nood, tot initiatieven van de gemeenschap om de verspreiding van het virus een halt toe te roepen, tot gemeenschappelijke maaltijden die op straat worden bereid en gedistribueerd en tot zelf georganiseerde gemeenschapsmarkten die, terwijl ze sociale distantie mogelijk maken, zorgen voor gezonde voeding en basisbehoeften.

Als we willen dat deze crisis een keerpunt wordt in de richting van sociaal en ecologisch rechtvaardige samenlevingen, samen met collectieve reacties om economieën weer op gang te brengen die het welzijn van gewone mensen boven dat van bedrijfswinsten stellen, moet de pandemie worden opgevat als een symptoom van een noodsituatie die de meerderheid van de wereldbevolking al veel te lang heeft meegemaakt.

In de maanden voorafgaand aan de uitbraak van Covid-19 zijn miljoenen mensen in heel Chili in opstand gekomen om te protesteren tegen de harde en brute gevolgen van het neoliberale beleid voor die specifieke samenleving. Een graffitiboodschap die in die tijd op een stadsmuur is geschilderd, geldt vandaag de dag zeker: “We kunnen niet terug naar het normale, want het normale dat we hadden was precies het probleem.”

Noot van de vertaler: Dit was de inleiding van de jongste nieuwsbrief van de World Rainforest Movement. In diezelfde nieuwsbrief (hier integraal als pdf) staan uitgebreide artikelen over de strijd van inheemse bewoners van bosgebieden, tegen multinationals en overheden (en vaak beide): in Brazilië, Centraal- en West Afrika , Indonesië, door Nestlé, feministische antwoorden in Brazilië, in India,  en nog veel meer.

Noten:

(1) EcoBusiness, Vietnamese rubber giant razes indigenous lands as Cambodian government grapples with legacy land issues, June 2020, https://tinyurl.com/y99facoh

(2) Farmlandgrab, Land conflicts flare across South-East Asia during coronavirus lockdowns, May 2020, https://www.farmlandgrab.org/post/view/29643

(3) Servindi, Indígenas de Mesoamérica: “Vivimos una nueva ola de colonialismo”, June 2020 http://www.servindi.org/actualidad-noticias/19/06/2020/edicion

(4) Servindi, Gobierno Wampis denuncia penalmente a funcionarios de GeoPark, June 2020, http://www.servindi.org/actualidad-noticias/01/06/2020/gtanw-denuncia-penalmente-funcionarios-de-geopark

(5) Witness Radio, Multinationals use COVID-19 crisis to violently grab land of poor communities with impunity, April 2020, https://witnessradio.org/multinationals-use-covid-19-crisis-to-violently-grab-land-of-poor-communitieswith-impunity/

(6) IDI, World Bank-Backed Rio Tinto-Alcoa Joint Venture Relocates Guinean Village During Covid-19 Lockdown, June 2020, https://tinyurl.com/y75ot2fe

(7) International Land Coalition, Land Defenders can’t Catch a Break from Violence during Covid-19, https://lac.landcoalition.org/en/noticias/covid-19-no-da-tregua-defensores-tierra/; and El País, El asesinato de líderes sociales en Colombia crece un 53% en el primer cuatrimestre, May 2020, https://elpais.com/internacional/2020-05-25/la-pandemia-no-frena-el-asesinato-de-lideres-sociales-en-colombia.html

(8) Desmog, Under Cover of Pandemic, Fossil Fuel Interests Unleash Lobbying Frenzy, April 2020, https://www.desmogblog.com/2020/04/02/coronavirus-fossil-fuel-lobbying-trump-influencemap; and InfluenceMap, The COVID-19 Crisis and Climate Lobbying, https://influencemap.org/report/The-Coronavirus-Crisis-and-Climate-Lobbying-23249d39450ff19b441090a6a50174eb

(9) Corporate Europe Observatory, Cashing in on the pandemic: how lawyers are preparing to sue states over COVID-19 response measures, May 2020, https://corporateeurope.org/en/2020/05/cashing-pandemic-howlawyers- re-preparing-sue-states-over-covid-19-response-measures

(10) Reuters, IMF chief economist says 100 countries seek pandemic aid; more resources may be needed, April 2020, https://www.reuters.com/article/us-imf-world-bank-imf-resources/imf-chief-economist-says-100-countriesseek-pandemic-aid-more-resources-may-be-needed-idUSKCN21W2UQ

(11) Research Gate, Softening the blow of the pandemic: will the International Monetary Fund and World Bank make things worse?, April 2020,

https://www.researchgate.net/publication/340569889_Softening_the_blow_of_the_pandemic_will_the_International_Monetary_Fund_and_World_Bank_make_things_worse

(12) CEPR, We Can’t Trust the IMF and World Bank to Lead the COVID-19 Recovery, May 2020, https://cepr.net/we-cant-trust-the-imf-and-world-bank-to-lead-the-covid-19-recovery/