Horen we die andersglobalisten nog ?

Dit artikel verscheen in het tijdschrift SAMPOL, 13, september 2006, 55-58. Wij troffen het aan op Yabasta.be

’t was geen goed nieuws dat midden juni breed in de Franse media werd uitgesmeerd. Attac, de belangrijkste andersmondialiseringsbeweging met een goede 30.000 leden, hield zijn algemene vergadering en er was sprake van ‘onregelmatigheden’ bij de verkiezing van de voorzitter en het bestuur. De beweging is in tweeën opgesplitst. De aanhangers van een vertikaal model voor een politieke beweging staan tegenover de aanhangers van een horizontaal netwerk in de civiele maatschappij. Onvermijdelijk komt er ook een personenstrijd bij kijken. Jacques Nikonoff voor het eerste model, Susan George voor het tweede model. Er werd beslist om de verkiezingen over te doen, maar of de beweging een dergelijke dreun ongeschonden kan overleven is zeer de vraag.

Dus ja, we horen de andersglobalisten nog, maar niet altijd met goed nieuws.

Ook in België gaat het niet al te best. Het Sociaal Forum van België hinkt al lange tijd op één been, bij gebrek aan financiering voor een Nederlandstalig medewerker. Twee jaar na de vorige editie wil de beweging een nieuwe actiedag organiseren, maar moet vaststellen dat noch de leiders, noch de troepen willen volgen. De derdewereldngo’s blijken geen behoefte meer te hebben aan een sociaal forum. Zij hebben hun netwerken gevormd, en hebben niets vandoen met het bonte allegaartje van wat ze zien als veelal kleinlinkse onruststokers. Het ACV, een van de grote trekkers van de beweging en nog steeds zeer actief in het Wereld Sociaal Forum, zit na het Europese forum in Athene met grote vragen. Ook daar was te veel klein links aanwezig, en bleef de coördinatie ondermaats. Vakbonden, ngo’s en ‘serieuze’ sociale bewegingen hebben geen forum meer nodig om elkaar te vinden en met elkaar samen te werken. Typisch Belgisch blijft iedereen liever onder de eigen kerktoren zitten, om de eigen opvattingen vooral niet in een open debat te moeten prijs geven. Het wordt dus een minimale actiedag eind december 2006.

Een springlevende internationale beweging

Deze Europese implosie staat in schril contrast met de internationale dynamiek van de beweging.

Het derde Forum van de Amerika’s is in voorbereiding, ook nu weer vooral getrokken door vrouwen. Volgend jaar vindt een eerste sociaal forum plaats in de Verenigde Staten. Meer en meer zijn er ook themafora, zoals een erg succesvol forum over migratie in juni 2006 in Madrid. Na de ‘polycentrische’ wereld sociale fora in Bamako, Caracas en Karachi wordt er nu uitgekeken naar het zevende forum in Nairobi in januari 2007. De Afrikanen krijgen financiële hulp uit Europa, maar zijn bijzonder actief en goed georganiseerd met de voorbereiding bezig. De internationale raad zal twee keer bijeen komen dit jaar, sommige themacommissie’s zelfs drie keer. Meer en meer wetenschappers-activisten buigen zich over de beweging om haar mogelijkheden te analyseren.
Heel interessant is dat er voor het eerst ook inhoudelijke debatten tussen de fora in plaats vinden, via internet en op allerhande congressen. Een groep intellectuelen had vorig jaar een ‘Oproep van Bamako’ gelanceerd die kan gezien worden als een soort programma voor de andersmondialiseringsbeweging. De tekst kreeg veel kritiek omdat sommigen nog steeds van mening zijn dat het forum op zich geen programma behoeft. Ze hebben daar zeker gelijk in, maar dat neemt niet weg dat binnen de ‘beweging van bewegingen’ sommigen wel een programma en een strategie kunnen proberen afspreken. Mochten er op termijn vier, vijf of zes programma’s aanwezig zijn en worden besproken binnen de open ruimte die het wereld sociaal forum moet blijven, dan zou dit beslist een hele stap vooruit zijn.

Hoe dan ook, deze ‘Oproep van Bamako’ heeft al een hele discussie losgeweekt. Het is, m.i., geen al te goede tekst, te lang, te gedetailleerd, te ‘oud links’ (1). Wie vandaag jonge mensen wil overtuigen om in verzet te gaan tegen het neoliberalisme of tegen het kapitalisme, doet dat best niet met een terminologie van vijftig jaar geleden. Aan het begin van de eenentwintigste eeuw zijn er overigens nieuwe behoeften en nieuwe concepten ontstaan die te weinig weerklank vinden in deze tekst. Kortom, het initiatief is bijzonder positief, maar de inhoud kan beter. En juist dat debat wordt nu volop gevoerd. In Zuid-Afrika was er in juli een seminar over, in de marge van het internationaal sociologencongres. Eind september is er een internationale bijeenkomst om de tekst verder te bespreken.

Ook over de methodologie worden de discussies veel structureler. Begin juli was er een commissievergadering in Rome, waar de inhoud en de werkwijze voor het komende wereld sociaal forum werden besproken. Nogmaals, de Afrikanen zijn bijzonder actief en goed georganiseerd. Het forum zal een nieuwe benadering volgen die meer aandacht heeft voor de voorgestelde alternatieven en die kan leiden tot een meer strategische inzet. De thema’s die op het forum zullen besproken worden zijn het resultaat van een wereldwijd overleg.

De andersmondialiseringsbeweging blijft natuurlijk zeer verscheiden. Naarmate meer en meer programmapunten worden besproken, worden de scheidingslijnen ook duidelijker. Wat in de toekomst nog voor moeilijkheden kan zorgen is het feit dat de fora vooral gefinancierd worden door uiteraard rijkere instanties – stichtingen en ngo’s – die niet bepaald antikapitalistisch zijn. In het beste geval zijn ze neokeynesiaans en willen het neoliberalisme sociaal corrigeren. De campagnes rond de millenniumdoelstellingen en ‘Make Poverty History’ zijn er een uitstekend uithangbord voor. De financiële afhankelijkheid van de beweging is een heikel punt. Een wereld sociaal forum kost miljoenen dollar.

Een tweede probleem dat in de toekomst voor problemen kan zorgen, zijn de tekortkomingen van de linkse analyses. Aan alternatieven is er geen gebrek, maar alle nieuwe ideeën worden veel te weinig samen gebracht. Wie dat toch probeert, zoals in de ‘Oproep van Bamako’ toont onvermijdelijk ook aan waar de zwakke punten liggen. Niemand heeft een strategie om de eisen kracht bij te zetten. Linkse analysten gaan er veel te makkelijk van uit dat de ‘solidariteit’ tussen de volken wel vanzelf tot stand zal komen. Zeker, er moet aan ‘gebouwd’ worden, maar dat ze er komt, staat voor de meesten buiten kijf. Dit is een te mechanische redenering, omdat de belangen in Noord en Zuid toch ver uiteen liggen en omdat heel wat werknemers zich identificeren met het belang van hun werkgevers. Het spreekt voor zich dat arbeiders in België hun bedrijf zullen verdedigen tégen een eventuele verhuizing naar China. Zoals het voor zich spreekt dat Chinese werknemers hun sociale eisen zullen matigen om hun ‘comparatief voordeel’ niet te verliezen. Het opbouwen van die wereldwijde solidariteit kan dus niet van een leien dakje lopen. Een ander zwak punt is dat antikapitalisten vandaag wel radikale democraten zijn geworden, maar dat ze er toch blijven van uitgaan dat mensen met voldoende informatie vrij voor een of andere vorm van ‘socialisme’ zullen kiezen. Er is echter geen enkele historische realiteit om dit te staven. De verkiezingsoverwinningen van Chavez in Venezuela of van Morales in Bolivië betekenen zeker dat mensen een degelijke sociale bescherming willen en dat ze de voordelen van hun natuurlijke rijkdommen voor zich willen houden, maar daarom nog niet dat ze individuele rechten willen inleveren. Wie vandaag de term ‘socialisme’ wil gebruiken, moet die dringend nauwkeurig definiëren. En het mag niemand verbazen dat mensen ook voor nationalisme of extreem-rechts kunnen kiezen.

Problemen zijn dus niet ondenkbaar in de mondiale andersmondialiseringsbeweging, maar momenteel is de dynamiek bewonderenswaardig. Dat men weinig hoort of ziet in de media, heeft vooral met de media zelf te maken. Want zonder relletjes kom je niet in de krant of op TV.

Vergrijzing

Het grote verschil tussen de Europese en de mondiale ‘beweging voor sociale rechtvaardigheid en solidariteit’ zit wellicht in het streven naar nieuwe politieke praktijken. Uiteraard zijn er ook in de internationale raad en in het WSF klassieke machtsrelaties aanwezig, zijn er persoonlijke tegenstellingen en worden kleinlinkse ideologische verschillen uitgespeeld. Maar tegelijk zijn er voldoende mensen die wel degelijk de ‘oude’ politiek achter zich willen laten, die oprecht willen proberen met gendergelijkheid tot radikaal democratische praktijken te komen en elk centralisme willen vermijden.

M.i. is dit nieuwe denken nog te weinig doorgedrongen in de Europese beweging en is het zo goed als afwezig in België. Het ontstaan van de andersmondialiseringsbeweging wordt door sommigen gezien als een heropstanding van klein links dat zich bij de al aan de gang zijnde strijd van ngo’s en vakbonden is komen voegen. In België valt voor die stelling wel iets te zeggen. Zowel bij Attac als bij het SFvB zijn heel wal linkse daklozen actief voor wie de andersmondialiseringsbeweging een nieuwe kans biedt. De meesten van hen zijn niet echt internationaal actief en kunnen dus niet door de mondiale vernieuwingsbeweging geïnspireerd worden. Ngo’s en vakbonden zijn wel internationaal actief, maar voelen geen behoefte aan democratisering of aan radikale eisen, laat staan aan een open debat. Van een echte toenadering tussen beide groepen is vooralsnog geen sprake. Ietwat karikaturaal gesteld zou men kunnen zeggen dat de enen blijven spreken in slogans (‘Voor een sociaal Europa’) en de anderen blijven eisen wat al lang werd gegeven (‘armoedebestrijding’ en ‘decent werk’).

In die zin zou men kunnen stellen dat de Belgische en in mindere mate de Europese beweging aan vergrijzing lijden. De vraag naar gendergelijkheid valt er vaak in dovemansoren. De pogingen om machtsrelaties af te bouwen en horizontaal met elkaar te overleggen, worden soms gewoon niet begrepen. Blanke oudere heren zijn gewend aan macht.

De Belgische en Vlaamse bewegingen hebben ongelijk het sociaal forum te minimaliseren. Een forum is altijd een beetje kermis, het is een festival waar jonge mensen kunnen feesten én aan politiek kunnen doen. Maar misschien gaan de Belgische jongeren liever naar echte festivals, waar ze niet aan politiek hoeven te doen. Misschien hebben ze het zo goed, en zijn ze al zo gedepolitiseerd dat ze geen fora meer willen. Ook die stelling valt niet uit te sluiten.
In dat laatste geval ziet de toekomst van de andersmondialisering in Europa en van Europa zelf er niet zo schitterend uit. Een land zonder politiek en sociaal activisme, een land zonder actieve solidariteit met de buitenwereld heeft weinig toekomst.

Dat de vraag naar het voortbestaan van de andersmondialiseringsbeweging wordt gesteld is veelzeggend. Het lijdt geen twijfel dat sommigen haar liever zien verdwijnen en geheel uit te sluiten is dat niet. Anderen vinden de beweging gewoon irrelevant. Door ze dood te zwijgen, verdwijnt ze wel vanzelf, zo wordt gedacht. Echter, wereldwijd zijn de zaadjes gelegd, het verzet tegen het neoliberalisme gaat niet meer weg. Het toenemend succes van linkse kandidaten in Latijns Amerika is er een duidelijk bewijs van. De dynamiek van de Afrikaanse en Aziatische bewegingen eveneens. Misschien wil Europa verder inslapen, of zich wentelen in zijn decadente welvaart cum angst.

De andersmondialiseringsbeweging beperkt zich niet tot de sociale fora. Zowat overal in de wereld zijn mensen actief in verzet tegen het neoliberale beleid. Ook in Europa komen mensen op straat tegen generatiepakten en nepstatuten. Misschien zijn de antwoorden die tot nog toe worden gegeven onvoldoende om jongeren te overtuigen. Een terugkeer naar het verleden is nooit een goede toekomstvisie. Vandaar dat we misschien behoefte hebben aan een nieuw soort beweging, een beweging die solidariteit en duurzame ontwikkeling, vrede en sociale rechtvaardigheid met eigentijdse woorden kan invullen. De sociale fora zouden de plek moeten zijn waar dit soort allianties tot stand komen. In België is dit vooralsnog niet het geval.

Noot
(1) Voor een Nederlandse versie van de tekst zie website attac.be, voor het debat dat hierrond ontstaat zie twiki openspaceforum.

(Dit artikel was oorspronkelijk op GlobalInfo gepubliceerd door Francine Mestrum.)