Mexico 2010: signalen van revolutie
In 1810 vond in Mexico de onafhankelijkheidoorlog plaats. Na decennialange onderdrukking, uitbuiting en moordpartijen door de Spanjaarden wisten de Mexicanen ze het land uit te jagen. Vervolgens in 1910 barstte de Mexicaanse revolutie in alle hevigheid los. Helden als Pancho Villa en Emiliano Zapata wisten de dictator Porfirio Diaz van zijn troon te stoten. Desalniettemin weet iedereen die het internationale nieuws een beetje volgt te vertellen dat corruptie, onderdrukking, uitbuiting en moorden door (para)militairen nog altijd deel uitmaken van het dagelijkse leven in Mexico en dat er de ene na de andere (volks)opstand plaatsvindt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat honderd jaar na de Mexicaanse revolutie en tweehonderd jaar na de onafhankelijkheidoorlog wereldwijd de ogen gericht zijn op het land, waar de beroemde slogan van Zapata tijdens de Mexicaanse revolutie, ‘Tierra y Libertad’ (land en vrijheid), nog lang geen vanzelfsprekendheid is maar nog altijd een strijdkreet.
De meest bekende hedendaagse guerrillagroepen zijn het Nationaal Zapatistisch Bevrijdingsleger (EZLN) en het Revolutionaire Leger van het Volk (EPR). Het EZLN staat beter bekend onder de naam Zapatistas: vernoemd naar Emiliano Zapata. Zijn strijd voor het collectieve recht op land zetten ze voort. Op 1 januari 1994, de dag dat het vrijhandelsverdrag (NAFTA) tussen Canada, de Verenigde Staten en Mexico in werking trad, namen zij vanuit de door indígenas dichtbevolkte en bergachtige deelstaat Chiapas diverse steden in. Zestien jaar later beheren ze grote autonome gebieden waarin ze onder andere hun eigen onderwijs en gezondheidszorg vormgeven. De meest bekende Zapatista is subcomandante Marcos. Fel gekant tegen neoliberalisme en zonder enig geloof in hervormingen zijn volgens hem buitenparlementaire acties en netwerken de bouwstenen voor een gelijkwaardige samenleving. ‘We staan op de vooravond van een grote opstand of van een burgeroorlog. De bevolking zal een nieuwe weg aanwijzen en mocht dat niet lukken dan zullen er spontane opstanden plaatsvinden, gewapend verzet in diverse gebieden, een burgeroorlog…’
Voor de Zapatistas is het een traditie om elk jaar hun opstand tijdens de jaarwisseling uitbundig te vieren. Normaal gesproken komen hier enkele duizenden sympathisanten vanuit alle delen van de wereld op af. Dit jaar waren al hun vijf caracoles (bezoekerscentra) gesloten. Er deden geruchten de ronde over een nieuwe opstand. Tot op heden is het een doodse stilte vanuit de EZLN legertop en komen de kogels enkel vanuit de automatisch en modern uitgeruste wapens van paramilitairen die, in opdracht van grootgrondbezitters, Zapatista gemeenschappen illegaal ontruimen. De regering laat de rebellen misschien in de ogen van de buitenstaander met rust, de bewoners en bezoekers van de autonome gemeenschappen weten echter te vertellen dat het gebied – met steun van de Verenigde Staten – de laatste vijftien jaar zwaar is gemilitariseerd en dat de autoriteiten niets doen aan de operaties van paramilitairen en het is daarom ook maar de vraag of er van het EZLN een nieuwe gewapende opstand te verwachten valt.
Het EPR is, in tegenstelling tot de Zapatistas die een meer symbolische strijd voeren, een klassieke Mexicaanse guerrillabeweging. Zij danken hun inspiratie aan de opstandelingen rondom Lucio Cabanas (wiens grootvader een generaal was in het zuidelijk bevrijdingsleger van Emiliano Zapata) die in de jaren zeventig van de vorige eeuw vanuit de bergen in de deelstaat Guerrero opereerden. De strijd van de Zapatistas is vooral gericht op meer rechten voor indígenas en autonomie in hun gemeenschappen. Het Marxistisch Leninistische EPR heeft enkel één doel en dat is de regering omverwerpen. Het kader van de guerrilla’s bevindt zich in de deelstaten Guerrero en Oaxaca en geweld wordt niet geschuwd. Vooral in de jaren negentig lieten ze van zich horen met aanvallen op militaire en politieposten. Daarna is het een lange tijd vrij stil geweest rondom de groepering, volgens kenners vanwege interne conflicten. In mei van het afgelopen jaar kwam het EPR weer tot leven na de ‘gedwongen verdwijning’ van twee van hun historische leiders. Een serie van bomaanslagen op pijpleidingen van de nationale oliemaatschappij PEMEX was hun antwoord. Honderden, of misschien wel duizenden fabrieken zijn gesloten. Een reden voor buitenlandse investeerders om Mexico links te laten liggen en voor de regering een directe aanslag op de fundamenten van hun macht. De Mexicaanse economie is namelijk geheel afhankelijk van hun olieopbrengsten. Zeventig procent van het nationale sociale budget moet uit het potje van de olieopbrengsten komen en de drieënzeventig miljoen Mexicanen, van wie er velen rondom de armoedegrens leven, zijn hier afhankelijk van.
Zowel van het EZLN als van het EPR valt er geen grote nieuwe opstand te verwachten. Allereerst ontvangt de laatstgenoemde groepering vanuit de bevolking weinig steun en is het volgens velen vrijwel zeker dat het door en door geïnfiltreerd is door de regering die het EPR enkel in leven zou houden met als smoes om het land (nog) meer te militariseren. Ondanks de relatieve stilte rondom de twee grootste guerrillagroepering van het land, is er echter ook een hoop onrust.
In Mexico-Stad werd het nieuwe jaar verwelkomd met een serie van bomaanslagen op banken, alsook in San Luis Potosi. Bij drie autodealers zijn eveneens door bomaanslagen muren zwaar beschadigd geraakt en alle ramen gebroken. Enkele kantoren van de telefoonmonopolist Telmex (eigenaar is Carlos Slim, de rijkste man van Latijns-Amerika) zijn aangevallen, net als een vleesverwerkingsbedrijf en een politieauto. In Tijuana, dat grenst aan de Verenigde Staten, heeft een anarchistische groepering geclaimed drie politievoertuigen en een auto van een privaat beveiligingskantoor met machinegeweren aangevallen te hebben. Daarnaast zeggen ze zeven OXXO supermarkten “onteigend” te hebben waarbij een politieagent gedood zou zijn.
Deze huidige aanslagen lijken in het verlengde te liggen van vijftien incidenten die zich in Mexico-Stad en Guadalajara afspeelden tijdens onafhankelijkheiddag afgelopen september. Een student van de autonome universiteit in Mexico-Stad (UNAM) werd verdacht van de aanslagen en na een korte tijd vastgehouden te zijn is hij echter weer vrijgelaten. Op het internet claimen diverse actiegroepen de verantwoordelijkheid op voor de afgelopen acties en aanslagen. Hierbij worden anarchistische helden als Praxides G. Guerrero en Ricardo Flores Magon, die aan de bron van de Mexicaanse Revolutie stonden, uitgebreid geciteerd en geëerd. En wordt er duidelijk een link gelegd naar een nieuwe revolutie. ‘Wat zich afgelopen dag afspeelde is slechts een kleine demonstratie om aan te geven dat we onze angst verloren hebben en dat onze haat tegen de huidige maatschappij groeit. Ze kunnen ons niet langer vermoorden of straffeloos gevangen zetten. Wij zijn niet bang. Oog om oog.’
Noch het EZLN, noch het EPR, noch acties van anarchistische groeperingen zullen een serieuze bedreiging vormen voor de regering. Als iets tot een nieuwe revolutie zou kunnen leiden is het volgens het Mexicaanse weekblad Proceso de huidige financiële crisis die het land aan de rand van de afgrond gebracht heeft. ‘Werkeloosheid, de verhoging van tarieven van nutsvoorzieningen, particuliere schulden en wanhoop vanwege honger zorgen voor een toename van gewelddadige reacties. Het opgefokte gedrag van een groot gedeelte van de bevolking, dat zich steeds duidelijker manifesteert, kan zich omvormen tot, alhoewel het nog ver weg lijkt, een sociale explosie.’
Al voor de huidige mondiale recessie Mexico had bereikt, lag de economie van het land totaal in duigen. ‘De laatste decennia hebben we over niets anders gepraat dan crisis’, zegt Marco Antonio Velázguez van het Mexicaanse actienetwerk rondom vrijhandel (RMALC). ‘De afgelopen generaties hebben ons land in crisis gebracht.’ Tientallen rapporten zijn er de laatste jaren verschenen over wat vrijhandel voor de bevolking van Mexico betekent. Zo valt er te lezen dat NAFTA verantwoordelijk is voor de ontmanteling van miljoenen kleine boerenbedrijfjes en dat het grote schade toegebracht heeft aan de locale industrie. Voor 2008 hadden slecht 80.000 van de 730.000 jongeren die een baan zochten succes. Het grote gedeelte van de bevolking is dan ook genoodzaakt om zich in de informele sector te begeven, waar inkomsten niet gegarandeerd zijn. Daarnaast zijn er jaarlijks gemiddeld 500.000 Mexicanen naar de Verenigde Staten geïmmigreerd na de invoering van NAFTA in 1994.
Volgens recente gegevens is de economie in Mexico met 10.3 procent gekrompen over de periode van april tot juni 2009. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld hun buurland de Verenigde Staten (dat er economisch ook niet echt goed voorstaat) waar de statistieken slechts 1 procent aangaf. Het is dan ook een oud gezegde dat als de Verenigde Staten niest, Mexico een longontsteking oploopt.
Tussen oktober 2008 en mei 2009 zijn er volgens officiële cijfers 700.000 banen verloren gegaan. Prijzen voor voedsel en andere basisvoorzieningen blijven stijgen. Het internationale monetaire fonds (IMF) waarschuwt voor ‘economische marginalisatie en uitsluiting’. De huidige crisis kan volgens hen in arme landen leiden tot ‘politieke en sociale disstabiliteit’. En het is niet enkel de bevolking die getroffen wordt. Volgens de Mexicaanse genootschap van gemeenten is 95 procent van de locale besturen failliet. Daarnaast is het voor het eerst in jaren dat er minder geld vanuit de Verenigde Staten het land binnenvloeit. Voor vele Mexicaanse gezinnen zijn de familieleden, die als ‘illegal alien’ werkzaam zijn, hun bron van inkomst. Door de huidige recessie zijn er steeds minder mogelijkheden voor de Mexicanen om illegaal de VS binnen te komen en daar een (zwart betaalde) baan te vinden.
Het antwoord van president Calderon op de crisis is verhoging van de prijzen. Op voedsel en medicijnen, waar tot voorkort een ontheffing voor verleend werd, wordt er nu twee procent belasting aan de prijs toegevoegd. En de prijzen voor elektriciteit, gas en water blijven stijgen. Dit om ‘de armoede te bestrijden’, volgens Calderon. ‘Als we bereiken dat arme mensen, zonder hun welzijn in gevaar te brengen, minder water en elektriciteit gebruiken, kunnen we deze families helpen minder geld uit te geven. Daarnaast kunnen we ook op ons budget besparen, want iedere kilowatt die we niet consumeren hoeven we niet te betalen.’ Deze woorden ondervinden veel tegenstand. Activisten vanuit het hele land zeggen dat deze maatregelen vooral de arme mensen treffen die een groot gedeelte van hun inkomsten moeten uitgeven aan basisvoorzieningen.
Ook is er veel tegenstand tegen het voornemen om het budget voor landbouw te verminderen met 16 procent. In San Luis Potosí liep een demonstratie tegen de maatregelen van de regering vanwege de crisis uit de hand toen zo’n zeshonderd demonstranten de gouverneur met eieren bekogelden. Hierbij zijn veel arrestaties verricht, met zware aanklachten als muiterij en het organiseren van een opstand.
Volgens professor Marcela Orozco van UNAM weet de bevolking prima wat ze met de huidige crisis aanmoet, maar zijn de ontelbare organisaties en actiegroepen te veel verdeeld. Velázquez van het eerdergenoemde RMALC weet hier aan toe te voegen: ‘De huidige economische crisis heeft aangetoond dat het neoliberalisme dood is. Daarom zeggen we: om uit de crisis te raken moeten we uit het NAFTA. Dat is de taak voor ons de komende jaren.’
Er zijn slechts enkelen die in 2010 een grootschalige opstand durven te voorspellen, maar dat de bevolking in beweging is, zal niemand ontkennen. En als we de geschiedenisboeken raadplegen kunnen we zien dat de onafhankelijkheidsoorlog die in 1810 aanving een strijd was van vele jaren voor de Spanjaarden het land uitgedreven waren. Dit geldt ook voor de Mexicaanse revolutie die in 1910 losbarste en duurde tot de executie van Zapata in 1919.
——————–
Dit artikel is onderdeel van een serie artikelen over Mexico 2010. Christiaan Verweij, die in Oaxaca Mexico verblijft, brengt de komende maanden de sociale, economische en maatschappelijk situatie in Mexico in kaart. christiaanverweij (at) yahoo.com