Nationalisatie/socialisatie Tata Steel
Vanaf de oprichting van de Koninklijke Hoogovens in 1918 kon het bedrijf rekenen op ‘grote aandacht’ van de overheid. Dat betekende ook financiële steun, waaronder belastingvoordelen, en faciliteiten bij de uitbreiding. De laatste tijd staan gezondheidsschade van omwonenden en milieuvervuiling in het brandpunt van de belangstelling. Sindsdien wordt gesproken over nationalisatie van wat sinds 2007 “Tata Steel Nederland” heet. Dat varieert van onteigening tot medeaandeelhouder.
(Foto Jan Willem Doormembal, Flickr CC2.0)
Hoewel deze bijdrage niet over de actuele ontwikkelingen rond Tata Steel gaat, wel over kanttekeningen bij nationalisatie, hier eerst enkele pleidooien van voorstanders. Zo bepleitte FNV bestuurder Roel Berghuis in mei 2020, dan nog in functie, tijdens een blokkade van de toegangspoorten, de uitkoop door de Nederlandse staat van Tata Steel IJmuiden uit Indiase handen. Bij voorkeur samen met privaat kapitaal, ook de provincie Noord-Holland zou mee kunnen doen. In september 2021 steunen in de Tweede Kamer van de VVD tot de SP de stelling: in het uiterste geval nationaliseren. In januari 2022 spreekt de SP van Nu is het moment: nationaliseer. Berghuis spreekt in april 2024 over de staat als mede-eigenaar. Deze overwegingen zijn vooral geïnspireerd door de noodzakelijk geachte, pittige investering in de vergroening van de staalproductie.
Verzelfstandiging
Nationalisatie/nationalisering is het tegenbeeld van privatisering. Dat is de overgang van bedrijven en diensten van de staat naar de private (particuliere) sector. Een doorbraak die vicepremier Kok (Partij van de Arbeid) in 1995 typeerde als het afschudden van de ideologische veren. Al of niet volledig maakte ‘de markt’ zich meester van onder meer het openbaar vervoer, de posterijen, telefonie, arbeidsbemiddeling, verpleeghuizen en gezondheidszorg. Dit ging nog al eens ten koste van de kwaliteit van de geboden diensten, zoals recent weer eens bleek bij de opgekochte huisartspraktijken, waar een falende dienstverlening is vastgesteld. Overigens, het is aannemelijk dat de actuele veelheid van crises de privatiseringsgolf vervlakt.
Tussen de twee uitersten van nationalisering/privatisering is de ‘verzelfstandiging’ te onderscheiden. Een proces waarin (een deel van) een overheidsorgaan – een staf- of adviesafdeling – zich omvormt in een zelfstandig bedrijf met een eigen directie. Of de keuken in een ziekenhuis maakt zich los tot een maaltijdenbedrijf. Bij uitbreiding daarvan dient de privatisering zich aan en komt de meerderheid van de eventuele aandelen in bezit van dat bedrijf.
Ondernemersklimaat
En nu terug naar de nationalisatie. De beslissing van een door winst gestuurd bedrijf om over te gaan naar de staat, kan een poging zijn de bedreigde werkgelegenheid of één of meer activiteiten te beschermen. Bij Tata Steel Nederland spelen beide overwegingen een rol. Zij het dat het voortbestaan onder de grote druk staat van de al jaren durende schending van wettelijke regels over de toegestane vervuiling van de omgeving en de gevolgen voor omwonenden.
Gegeven het feit dat de Indiase eigenaar niet bepaald de indruk maakt zich om deze problemen te bekommeren en ‘opvolgers’ de bedrijfsdeuren niet plat lopen, is nationalisatie nauwelijks een vrije keuze. Geen sprong voorwaarts, wel onder controle van een bureaucratische hiërarchie met het ministerie van Economische Zaken aan kop. Toegegeven, het is van ‘horen zeggen’, daar zou de voorzitter van de ondernemersorganisatie VNO-NCW, Ingrid Thijssen, vaak even langslopen om te herinneren aan het belang van een excellent ondernemersklimaat. Daarin gaat het volgens haar tegenwoordig niet om potloden, maar als het moet om kogels. Bij voorkeur van staal.
Verbindende vakbond
De klassieke sociaaldemocratie verbond aan nationalisatie van wat ze noemde ‘socialisatie’: de productie en productiemiddelen staan in dienst van de ‘gemeenschap’ en niet van de private belangen die het kapitalisme domineren. De democratische staat zou de drager en hoeder zijn van deze op de collectiviteit rustende socialisatie. Hoewel in de loop van de afgelopen decennia verworden tot winstuitkering, vermogensaanwasdeling en begrensde medezeggenschap, biedt deze uitwerking van nationalisatie een strijdbaar perspectief. Met name de vakbeweging bij Tata Steel Nederland, met een uniek hoge organisatiegraad en nog steeds een zichtbare aanwezigheid op de werkvloer, kan de vertolker van deze specifieke nationalisatie zijn.
Om tot slot aan te sluiten bij de consequente aandacht door Sjarrel Massop aan een democratische overleving van Tata Steel Nederland bij webzine Solidariteit:
* omzetting van de formele nationalisatie in een proces van strijdbare socialisatie,
* verbinding door de vakbond tussen werkers, omwonenden en klimaatactivisten naar gezamenlijke activiteiten.
(1) Citaten uit Joop.nl en de Volkskrant. Zie ook: Solidariteit dossier Groenstaal Plus