“De onzekerheidsmaatschappij”

(Oorspronkelijk verschenen op weblog De
Vrije)

Het
hierboven staande beeldmerk van de Franse kunstenaar Michel Favre is getiteld:
repos précaire (onzeker rustpunt).

Het
Franse woord précaire (en précarité; onzeker / onzekerheid / instabiel) is van
oude datum. Het is evenwel de laatste jaren veelvuldig in gebruik voor het
beschrijven van een bepaalde situatie. Het is namelijk verbonden met het
terugdringen van het systeem van vaste banen en van arbeidscontracten voor
onbepaalde tijd. Door die sociaal-economische verandering is menigeen niet
zeker meer van het hebben van werk en daarmee van inkomen.

De
emploie précaire, de onzekerheid in de werksituatie maakt het
toekomstperspectief van met name de arbeidende bevolking zeer instabiel. Waar
men voorheen kon spreken over een proletariaat is er nu sprake van een
précariaat.

Het
algemene kader van de zich ontwikkelende onzekerheid wordt gevoed door het
heersende neo-liberale kapitalisme. Het zijn de sociale consequenties van de
nietsontziende wetten van het maken van winst. Deze wetten hebben op het
sociale vlak als effect een précarisatie van de levensvoorwaarden van heel veel
mensen; ze genereren een volkomen sociale instabiliteit. Het lijkt erop alsof
we in Hobbesiaanse zin terug bij af zijn.

Enkele
eeuwen geleden schreef Thomas Hobbes (1588-1679) over de natuurtoestand van de
mens, waarin de mens een wolf voor de ander was. De natuurtoestand levert veel
onzekerheid en grote instabiliteit op. In dat gegeven werd door Hobbes de reden
gevonden om te pleiten voor het nut van een staat, een koning, een regering.
Dat soort institutionele voorzieningen zou rust in de samenleving brengen (ik
laat deze zienswijze hier onbediscussieerd; vergelijk evenwel Peter Kropotkin
voor een heel andere opvatting).

Drie en
halve eeuw nadien moeten we constateren dat de wereld nog weinig wolven telt,
maar wel veel haaien kent: de groten eten de kleintjes op en daarna de nog
grotere de wat minder groten. Nietsontziend, zei ik al, ook niet in ecologisch
opzicht.

De
haaienwereld waarin we leven en door het heersende neo-liberale kapitalisme
voortgebracht, cultiveert onzekerheid. De onzekerheidsmaatschappij is het
resultaat. Dat was niet wat Hobbes toenmaals voor ogen stond…

Heel
veel mensen hebben de slag van de veranderende en onzekerheidscheppende
arbeidsmarkt niet mee kunnen of willen maken. Veel oudere mensen hebben het
niet gekund; veel jongere mensen willen het niet. Vandaar een groeiend
précariaat. Het Franse dagblad Le Monde van 10 augustus 2007 wijdde een hele
pagina aan deze problematiek, zoals die in Japan speelt.

Gelet
op enkele nieuw gevormde woorden, gaat het om een ontwikkeling die een
wereldschaal kent. Zo spreekt men bijvoorbeeld over freeters. Het is een woord
dat is samengesteld uit het Engelse free en het Duitse Arbeiter. Het verwijst
naar hen die van kleine, kortstondige baantjes moeten bestaan, dat wil zeggen
met name naar jongeren in een précaire situatie.

De
journalist van Le Monde voert een jonge Japanner sprekend op: “U zoekt een
nieuwe arme? Bingo! U heeft er een voor u. Dertig jaar, een twintigtal baantjes
zonder toekomst. Sinds drie maanden leef ik met alleen een tas en wat wegwerp
ondergoed. Ik ben een oproepkracht, geregistreerd bij een uitzendbureau. Dat
roept me via mijn mobieltje op als er een baantje is. Ik verdien dan 1000 yen
per uur. Ik geef 1500 yen per nacht uit. Ik eet in een McDo. Vernederend? Neen.
Mijn naam? Ik ben niemand in deze maatschappij. Salut!”

Natuurlijk
is er verzet van de jongeren, maar ze weten dat dit de onzekerheidsmaatschappij
niet zal veranderen. Welnu, in dat geval ontwikkelen ze vormen van verzet,
zetten ze hun eigen solidariteitsnetwerk op, maken ze een cultuur van
verlorenen, een beetje libertair, dit alles om hun marginale bestaan wat minder
atomistisch te laten zijn, citeert Le Monde een jonge Japanse sociologe. Het is
een opleving van tegendraadsheid, dat een verzet van amateurs wordt genoemd
(rébellion amateur; amateur hier in de niet professionele sfeer).

Het
broeit dus in Japan, net als in de Franse voorsteden: een repos précaire.