Shut down Pagani! Azadi!

Dit stuk verschijnt in het komende nummer van de gratis krant klasse!. Een langere versie van dit artikel verscheen in analyse & kritik nr 543, 13.10.2009. Vertaald met permissie van de auteurs van de groep Transact uit Duitsland. Azadi betekent vrijheid.

“Morgen, als wij verder reizen, zullen weer weer vluchtelingen zijn, maar vannacht zijn we gewoon mensen, vrienden die samen feesten. Wie had gedacht dat wij ons niet hoeven te verstoppen op dit eiland, maar dat ons een geschenk gegeven zou worden met een nacht in vrijheid onder vrienden!” Deze zinnen van een jonge Afghaanse man op de laatste avond van het noborder camp spreken boekdelen. En terecht: want de dagen ervoor gebeurden indrukwekkende dingen, vooral rond het Informatiepunt dat meteen aan het begin van het noborder camp – dat net buiten de hoofdstad Mytilini lag – direct aan de havenpromenade geopend werd. Hier konden toeristen zich over de omstandigheden van vluchtelingen op Lesbos informeren. Hier brachten ook (stille) ondersteuners die op het eiland woonden dekbedden en eten. Sommigen vertelden daar ook over hun eigen ervaringen met vluchtelingen. Het belangrijkste was echter het feit dat binnen enkele dagen een zelf-georganiseerd “ontvangstcentrum” opgezet werd, een ontmoetingspunt voor nieuwkomers (zonder papieren) en mensen die uit de gevangenis vrijgelaten waren; een punt om bij te komen, informatie uit te wisselen en gemeenschappelijk te handelen (2).

Zoals we verwacht hadden, was Lesbos een brandpunt van het EU grensregime. De timing en locatie van het noborder camp waren een “voltreffer”: elke nacht landden er nieuwe boten met vluchtelingen, het detentiecentrum Pagani was al weken overvol, Griekse grenswachten en Frontex werden permanent ingezet (3). Rond 600 activisten waren voor de actieweek naar Lesbos gekomen. Naast de Griekse fractie waren het merendeels mensen uit Duitsland, maar ook uit veel andere landen. De dynamiek voor noborder09 begon al tijdens de voorbereidingen, toen vijf dagen voor het begin van het camp 150 jongeren die in Pagani vast zaten een hongerstaking voor hun vrijlating begonnen. De eerste solidariteitsacties begonnen, en daarbij ontstonden ook de beelden die de  weken daarna internationaal voor ophef zouden zorgen. Met een camera die de gevangenis binnengesmokkeld was, documenteerden de vluchtelingen zelf de onmenselijke omstandigheden in hun cellen en de filmbeelden (4) werden later zelfs door CNN en allerlei andere media vertoond. Het publiciteitswerk- in Griekenland en internationaal- had nog veel effectiever geweest kunnen zijn, als het contact met mainstream media niet tot het einde een enorm omstreden thema geweest (5).

Het eerste strijdpunt tijdens de campdagen was een thema dat ook uit Duitse debatten bekend is: Met een hongerstaking hadden 40 vluchtelingen zich uit Pagani bevrijd en zij zaten nu zonder huisvesting of middelen in de haven op een mogelijkheid te wachten om naar Athene over te steken. Tickets waren voor dagen uitverkocht zodat ze naar het camp uitgenodigd werden. Daar werd echter meteen de vraag gesteld hoe een camp politiek efficiënt zou kunnen blijven als het misschien honderden vluchtelingen zou moeten verzorgen. Veel – en vooral locale – activisten waren bang zich te verliezen in steun voor individuele gevallen en daarbij misschien zelfs door de staat geinstrumentaliseerd te worden. In hoeverre praktische solidariteit en politieke eisen met elkaar verbonden kunnen worden, of veelmeer: in hoe verre verzet juist door de overlapping van de sociale (overlevens)strijd en politieke initiatieven een dynamiek kan laten ontwikkelen, was een vraag die tijdens de plenaire vergaderingen hooguit theoretisch aan bod kwam. Dit was echter ook de reden  dat het oprichten van het Informatiepunt zich tot een compromis van Salomon-achtige proportie ontpopte.

Want daar ontmoetten noborder activisten, die het grensbeleid van de EU wilden bestrijden, degenen die dat in de praktijk ondergraven door hun reis naar Europa. Bij het Informatiepunt lukte de communicatie ongeacht alle taalgrenzen – van onderlinge steun tot het gemeenschappelijke (politieke!) doen. De gaarkeuken bracht het eten, camp activisten boden medische eerste hulp, juridisch advies en praktische hulp voor de (door)reis aan. Migranten met meer ervaring vertaalden en deelden hun belevenissen, degenen die genoeg geslapen hadden hielpen de nieuwkomers. Migranten die net het eiland bereikt hadden, namen deel aan een afscheidsfeest voor degenen die met de veerboot naar Athene vertrokken. Een Afghaanse grootfamilie is het gelukt zich te registreren zonder eerst opgesloten te worden, een precedent! En voor de Frontex actiedag werd bij de Informatiepunt een enorm meertalig spandoek met tekst Freedom of Movement gemaakt door verschillende vluchtelingen. De verhouding tussen hulpverlening en activisme, tussen onderhandelingen en straatacties was niet makkelijk uit te balanceren en bracht deelnemers elke keer opnieuw aan hun emotionele en fysieke limiet. Maar juist dit proces lijkt ons een van de sterkste elementen van het camp.

Pas met de hongerstaking vlak voor het begin van het camp werd duidelijk dat het detentiecentrum het kristallisatiepunt voor noborder09 zou worden. Pagani, met soms 1000 gedetineerde mannen vrouwen en kinderen, was overvol, de verzorging met eten en water totaal ontoereikend en de hygiënische situatie catastrofaal. Bijna elke dag vonden grotere en kleinere acties plaats, met Freedom! Azadi! kreten als gemeenschappelijke leuzen van binnen en buiten. Aan de poort van de gevangenis werd meermaals stevig getrokken, daarna werd de binnenplaats en tot slot het dak bezet. De vraag of en hoe een van buiten geforceerder massale uitbraak de sluiting van het camp had kunnen bereiken, werd lang en vaak heftig bediscussieerd. Zou het niet het enige aanvaardbare (en ook nog technisch makkelijk realiseerbare) antwoord geweest zijn? Uiteindelijk was bepalend dat van van binnenuit duidelijk gesteld werd dat ze niet als criminelen uit zouden willen breken, maar simpelweg vrijgelaten willen worden (waarbij de angst een rol speelde dat de veerhaven een makkelijk controleerbare flessenhals zou kunnen vormen). In deze zin ontwikkelde zich – tenminste gedurende de camptijd – een strategie van binnen en buiten om constant druk uit te oefenen om allereerst de detentielengte te beperken en daardoor de gevangenis om te vormen in een daadwerkelijk open opvangcentrum.

Dit debat was onlosmakelijk verbonden met vragen naar mogelijke actievormen – waarbij zich in de plenaire vergaderingen en werkgroepen verschillende niveaus de hele tijd vermengden. Ten eerste bestonden al in de aanloop naar het camp grote interne conflicten in Griekenland: anarchistische netwerken hadden bijvoorbeeld niet aan het camp deelgenomen omdat uit hun zicht een samenwerking met het ‘Netwerk voor politieke en sociale rechten’ (‘Diktio’) niet mogelijk was. Ten tweede verwachtten autonome en anarchistische groepen uit andere landen meer directe acties en voelden zich bij dergelijke voorstellen constant geblokkeerd. Inderdaad werden soms actie ideeën afgewezen, bijvoorbeeld omdat er geen vertrouwen bestond dat deze ook verantwoordelijk uitgevoerd zouden worden, of omdat andere (en deels dubieus overkomende) onderhandelingstactieken daardoor belemmerd zouden worden. Ten derde waren er enorme communicatieproblemen die ook met verschillende protestculturen (vaak niet transparante) beslissingsprocessen te maken hadden. Ten vierde maakte de mobiele eenheid die special uit Athene gehaald werd acties niet bepaald makkelijk. De politie demonstreerde namelijk meerdere malen, door absoluut onvoorspelbare charges met knuppels, dat vanuit hun kant een beschaafde omgang met civiele ongehoorzaamheid niet te verwachten was. Ten vijfde speelden verschillende evaluaties ook een rol – vooral betreffende het juiste fingerspitzengefühl voor de actuele situatie. Een goed voorbeeld was de (door andere campdeelnemers verhinderde) poging van een kleinere groep om vanuit een gemeenschappelijke demonstratie in de stadshaven naar een militante actie door te gaan – tegen duidelijke afspraken binnen de toch zeer heterogene werkgroep die de demonstratie voorbereid had en tegen vaak uitgesproken wensen van locale activisten in. Het blijft dus spijtig (en dit is aan alle deelnemers geadresseerd) dat het tijdens de campweek niet gelukt is de infrastructuur van Frontex, marechaussee & Co door autonome en goed voorbereide acties direct aan te pakken!

Voor veel furore zorgde een actie op de Frontex actiedag waarbij mensen met 50 kleine rubberboten in de haven sprongen en naar de controlepunt van de havenpolitie peddelden. Deels omdat de patrouilleboten van de Griekse kustbewaking zo vriendelijk waren om te tonen hoe ze door snelle wendingen te maken kunstmatige golven maken, waarmee ze op volle zee boten met vluchtelingen terugdringen. Op hetzelfde moment begon de demonstratie tegen Frontex, aangevoerd door activisten uit Mali en Mauritanië die in West Afrika ook met operaties van de EU agentschap geconfronteerd zijn. Het transnationale netwerk met hen, en met activisten uit Oost Europa en Turkije, werd tijdens de workshops gevormd. Er werden plannen gemaakt voor gemeenschappelijke initiatieven tegen Frontex en tegen het onwettige terugsturen aan de externe EU grenzen (refoulement). Noborder09 heeft ook tot meer duurzame effecten op lokaal niveau geleid dan ooit tevoren. De lokale steungroep kwam duidelijk gesterkt uit de week naar voren, het aanklagen van de situatie in Pagani bleef voortgaan, niet alleen omdat de nieuwe gevangenen door bleven rebelleren. Duidelijk aangemoedigd door de noborder-fase begonnen in de weken na het camp protesten die tot een heropening van een open centrum leidden. Nieuw aangekomen gezinnen zullen daar nu direct geregistreerd worden zonder opgesloten te worden, wat een kleine maar tastbare verandering in de huidige afschrikkingspolitiek zou betekenen. Bovendien hebben de “Voices From Pagani” de Dublin uitzettingen (6) moeilijker gemaakt. Niet toevallig beklaagde zich Wolfgang Schäuble, voormalig Duits minister van Binnenlandse Zaken (nu van Financiën) na een succesvol kort geding bij het grondwettelijk gerechtshof, dat met Griekenland het hele Dublin-systeem in gevaar gebracht zou worden.

Via het Informatiepunt kwam noborder09 met naar schatting 200 sans papiers in contact, en het registratie- en opsluitingssysteem kon tijdens de campdagen vaak gesaboteerd werden. Contacten bleven ook na aankomst in Athene voortbestaan en degenen die snel door konden reizen, meldden zich al terug uit de doellanden! Het Informatiepunt bood voor een moment een kijkje in hoe een zelf-georganiseerd “Welcome Centre” er uit zou kunnen zien – zoals een jonge vrouw uit Somalië bevestigde: “Het dankbaarst ben ik om geleerd te hebben dat er meer is dan alleen maar een reis. Toen ik Somalië verliet, vertrok ik om een veiligere en betere plek te vinden om te leven en omdat ik mijn familie wou ondersteunen. Nu kan ik duidelijker zien hoe Europa op dit moment eruit ziet, en dat het niet de veilige plek is die ik wou bereiken. Wij worden in verschrikkelijke gevangenissen geworpen en Europa stuurt haar militairen om ons op de zee te bevechten. Ik heb nog nooit zoveel binnen zo korte tijd geleerd.. Het was een moeilijk leerproces, maar ik leerde nog meer. Ik ben hier mijn tweede reis begonnen. Want wij begonnen ook al de anderen te zien die in dezelfde kleine boten zitten en vechten om te overleven en verder te komen. De laatste paar dagen met jullie in deze tent in Mytilini heb ik kunnen voorzien hoe het zou kunnen zijn als wij allemaal samen op reis zouden gaan. Misschien naar een andere plek, die in de toekomst zal bestaan.”

transact! Oktober 2009

———————————-

(1) De langere versie van deze tekst is te vinden op http://transact.noblogs.org/. Zie ook: http://lesvos09.antira.info/ en http://birdsofimmigrants.jogspace.net/biographi
(2) In de komende maanden zal een speciale brochure over het Informatiepunt geschreven worden.(3) Vergelijk ak 539: In Pagani worden de vingerafdrukken van vluchtelingen afgenomen, dan worden ze zolang opgesloten (tussen 2 weken en 2 maanden), totdat zij een “wit papier“ krijgen dat zegt dat ze binnen 30 dagen Griekenland moeten verlaten.
(4) Deze en andere video’s kan je hier zien.
(5) Voor het camp heeft de locale groep de beslissing genomen als noborder camp geen mainstream-media werk te doen.
(6) Asielzoekers die in een ander land dan het land van eerste opvang om asiel vragen. In het verdrag van Dublin is geregeld dat ze alleen asiel mogen vragen in het land van eerste opvang en om die reden wordt hun asielaanvraag in het land waar ze nu verblijven geweigerd.