Wapens en militarisering van het buitenlands beleid
Deze tekst sprak Wendela de Vries uit op een vredesweek-bijeenkomst in Vlaardingen
(Foto Tom Jutte, Flickr CC2.0)
Wij zien de laatste jaren een steeds sterkere invloed van militair denken en wapens op allerlei beleidsterreinen, en dat draagt niet bij aan veiligheid.
Afgelopen week werd de rijksbegroting gepresenteerd en de militaire uitgaven van Nederland stijgen volgend jaar met 40% naar ruim 21 miljard euro. 40%! is echt heel veel. Daarvan gaat ruim 28% naar nieuwe wapens. (Tenminste, dat is de bedoeling. Het is de vraag of Defensie dat kan realiseren want er is een groot personeelstekort en de wapenindustrie kampt net als veel industrie met grondstoffentekorten.) Die 28% is kassa voor de aandeelhouders van de wapenindustrie. De rest gaat dan naar lonen, oefeningen, terreinen enzovoort.
En wat schrijven de kranten? Dat we nog steeds de NAVO-norm van 2% BNP voor militaire uitgaven niet halen. We zitten op 1,98% BNP. Waar hebben de kranten het over? De stijging is gigantisch. De vraag is niet: halen we die norm van 2%. De vraag moet zijn: worden we hier veiliger van?
Volgens recent onderzoek – van de NAVO overigens – naar veiligheidsbeleving van inwoners van NAVO landen, beschouwd 32% van die inwoners de klimaatcrisis als een veel grotere bedreiging dan oorlog, terrorisme of cyberaanvallen. En die mensen hebben gelijk.
Veiligheid is niet hetzelfde als zwaarbewapend zijn. We zitten midden in een klimaatcrisis. In Zuid-Europa en Noord-Afrika hebben deze zomer grote branden gewoed, in Australië houdt men zijn hart vast voor het komende zomer-brandseizoen. De ergste ramp is wel de recente overstroming in Libië , en daar zie je precies wat voorspeld is door onderzoekers: de klimaatcrisis gaat het hardste toeslaan in landen met een zwakke overheid en een conflict of oorlog. De verzwakte structuur in Libië is mede het gevolg van ons westers militair ingrijpen daar. We hebben geholpen een dictator te verjagen maar het is de vraag of de mensen in Libië beter af zijn in deze chaos. En ja, Libië heeft een verwaarloosde waterinfrastructuur. Een land als Nederland zou heel goed de kennis kunnen leveren om die waterlopen te verbeteren. Maar weet je wat Nederland aan Libië geleverd heeft? Marineschepen om vluchtelingen tegen te houden en ze terug te sturen naar de onmenselijke Libische detentiecentra.
Zo. Deze boosheid moest er even uit. Er is ook bezorgdheid. En angst voor wat er komen gaat. We stellen de verkeerde prioriteiten als mensen en we kijken niet naar de gevolgen.
Naast de emoties moeten we ook aandacht geven aan feiten en cijfers. De omvang van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen door krijgsmachten is niet bekend. Militaire activiteit vallen namelijk niet onder het Klimaatverdrag van Parijs. Maar op grond van onder meer brandstofuitgaven hebben onderzoekers kunnen schatten dat militaire activiteiten minimaal 5,5% toevoegen aan de totale uitstoot van broeikasgassen. (Broeikasgassen zijn de gassen die de klimaatcrisis veroorzaken.) Dat is een conservatieve schatting, het is waarschijnlijk hoger. Op dit moment ben ik betrokken bij een onderzoek waarin we berekenen wat de huidige verhoging van defensiebudgetten in bijna alle NAVO-landen betekent voor de militaire klimaatvervuiling. Dat onderzoek wordt gepubliceerd in oktober maar ik kan vast verklappen: de gevolgen voor het klimaat van de verhoging van militaire uitgaven zijn aanzienlijk.
Het Nederlandse ministerie van Defensie heeft net als alle ministeries een klimaatopdracht: ze moeten schoner gaan werken. Dat valt niet mee, want defensie is van alle ministeries natuurlijk de meest vervuilende, met als zijn gevechtsvliegtuigen, marineschepen, raketten en pantservoertuigen. Nederland heeft wel concrete streefdoelen voor emissiereductie van de krijgsmacht vastgelegd. Doel is om in 2030 de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen met tenminste 20 procent te hebben verminderd ten opzichte van 2010. En in 2050 moet de afhankelijkheid van de krijgsmacht van fossiele brandstoffen met tenminste 70 procent zijn verminderd. Het is een raadsel hoe ze dat gaan doen. De meeste fossiele brandstof van Defensie wordt gebruikt door de luchtmacht, zo’n 70% van het totaal, en er is geen alternatieve brandstof voorhanden om de fossiele brandstoffen te vervangen. Niet in voldoende mate en ook niet in betaalbare mate, al wordt er mee geëxperimenteerd en al doet Defensie het voorkomen dat ze binnen afzienbare tijd kan verduurzamen.
Gevechtsvliegtuigen zijn extreem vervuilend, de nieuwe F-35 is aanzienlijk vervuilender dan de F-16 die hij vervangt, en Defensie heeft net besloten daarvan nog 6 extra te kopen. Hoeveel fossiele brandstof die gebruiken, daar wordt niet eens over gepraat. En zulke grote wapensystemen gaan 30, 40 jaar mee, dus voorlopig zitten we er mee, met die vervuilende dingen.
Bij marineschepen is intussen ledverlichting aangelegd aan boord, en als ze aan de wal liggen krijgen ze duurzame walstroom. Heel goed, zeker doen, maar de grote vervuiling is als ze varen, en schone scheepsbrandstof is er nog steeds niet. Ook al wordt ook daarmee geëxperimenteerd en gaat er veel geld naar innovatief onderzoek. De verwachting van mensen die er onafhankelijk naar kijken is dat het zeker de komende 10 jaar niet gaat lukken om fossiele brandstof substantieel te vervangen door schone alternatieven.
Toch probeert de wapenindustrie zichzelf neer te zetten als enorm klimaatbewust en op weg naar groen en duurzaam. Ze voelen natuurlijk ook de kritiek uit de samenleving aankomen. In november is er in Rotterdam een wapenbeurs en conferentie met als thema: duurzame defensie. Dat zal dan wel gaan over minder vervuilende coatings voor tanks ofzo. Het klinkt mij nogal in de oren als ‘greenwash’ : Jezelf voordoen als milieubewust terwijl je gewoon doorgaat met vervuilen.
De NAVO als geheel heeft ook een klimaatbeleid. Natuurlijk, ook onder militairen zijn mensen die zien dat het helemaal mis gaat met het klimaat. Maar het belangrijkste onderdeel van het NAVO klimaatbeleid is het optuigen van een Arctisch Commando, een nieuw krijgsmachtonderdeel dat gaat patrouilleren in de Noordelijke IJszee waar het nu het poolijs smelt Want anders, volgens NAVO, komen de Russen en de Chinezen daar. Nou ligt die zee nogal tegen Rusland aan dus gek lijkt me dat niet. En ik denk dat het toch ook wel gaat over alle delfstoffen die vrijkomen nu het poolijs smelt en die het Westen graag voor zichzelf wil hebben.
Kort gezegd: er is geen serieus beleid bij de krijgsmachten om hun fossiele brandstofgebruik te verlagen. Dat wil de NAVO ook helemaal niet, want ze wil gewoon 1 standaardbrandstof, dus de moet eigenlijk niet teveel geëxperimenteerd worden. Dat wil zeggen: leuk als het een experiment blijft maar het gaat niet serieus ingevoerd worden. Veel te lastig.
De huidige forse verhoging van militaire budgetten gaat leiden tot meer militaire klimaatvervuiling. Dat betekent dat de organisatie die ons meer veiligheid zou moeten brengen bijdraagt aan onveiligheid door de zeer snel toenemende klimaatcrisis.
Maar Poetin dan? En de Chinezen dan? Moeten we ons niet bewapenen tegen de militaire dreiging? Wacht ons anders niet hetzelfde lot als de Oekraïners?
Laten we even naar de feiten kijken. Er vindt een vreselijk plaats drama in Oekraïne, de verwoestingen zijn gigantisch. Ik zie dat trouwens ook in Soedan, in Jemen, en zei in Libië, in Syrië, maar daarover zie je weinig in onze media. Maar goed. Als je de westerse media bekijkt zie vooral twee dingen: wat al die wapens die wij leveren allemaal voor geweldigs kunnen. En hoe enorm het lijden van de Oekraïense burgers is. En dat is ook inderdaad vreselijk. Dat is wat oorlogen doen, en dat maakt ons allemaal een beetje bang.
Wat opvallend buiten de media blijft zijn de slachtoffers die vallen in de loopgraven, op het slagveld. De enorme hoeveelheden doden die vallen onder militairen in deze oorlog. Aan beide kanten. Er vallen nog veel meer Russisch militaire slachtoffers, en dat zijn veelal de loosers, en mensen uit etnische minderheden, die als kanonnenvoer van Poetin worden gebruikt.
Die militaire slachtoffers worden natuurlijk niet toevallig uit beeld gehouden. Die vreselijke beelden zouden de steun voor nog meer wapens naar Oekraïne kunnen verzwakken en de roep om diplomatie kunnen versterken. Dat is niet de bedoeling. Dit is militarisering van het buitenlands beleid: er wordt alleen gekeken naar militaire oplossingen, alle andere opties blijven uit beeld. Van het begin af aan is diplomatie tegengewerkt, maar als je wapens levert, als je medeverantwoordelijkheid neemt voor een conflict, moet je ook andere wegen bewandelen. Waarbij ik niet zeg dat het makkelijk is, waarbij ik niet zeg dat het een goeie uitkomst geeft, maar het wordt ook niet geprobeerd.
De oorlog in Oekraïne kan eindeloos gaan duren. We hopen heel erg dat het gauw voorbij is maar maar het lijkt een soort van Vietnamoorlog te worden. Niemand heeft een idee hoe het moet eindigen. Eigenlijk komt de strategie van het westen er op neer: we escaleren heel voorzichtig steeds een beetje, en we hopen dat Rusland eerder in elkaar stort dan Oekraïne.
Maar wat heeft dat te maken met de Nederlandse defensiebegroting. Eerlijk gezegd niet zo veel. Er wordt gebruikt gemaakt van een instabiele internationale situatie waarin mensen bang en onzeker zijn om de defensiebegroting heel erg op te pompen. De Amerikanen roepen al heel lang dat andere NAVO landen meer aan hun krijgsmacht apparaat moeten uitgeven. Terwijl de VS in deze echt geen goed voorbeeld is om te volgen. Amerika heeft een verrotte infrastructuur en slecht onderwijs en gezondheidszorg, maar aan hun krijgsmacht geven ze altijd veel uit. Dat moet je niet willen.
Moeten we dan niet bang zijn voor Poetin? Je kan je afvragen of de enorme verhogingen van het defensiebudget meer veiligheid brengt. Afgelopen jaar gaven de gezamenlijke NAVO landen al meer dan 12 keer zoveel uit aan hun krijgsmachten dan Rusland. Daar gaan we dan nu nog een forse schep bovenop doen. Zal dat wat extra opleveren aan veiligheid? Het enige wat we moeten vrezen van Poetin zijn de Russische kernwapens. Maar we moeten net zo goed de westerse kernwapens vrezen, en die van India, en al die anderen. Die kernwapens, daar moeten we sowiso vanaf.
Het is begrijpelijk dat mensen in landen aan de randen van Rusland; Polen, de Baltische staten, bang zijn voor Rusland. Die hebben hele slechte ervaring met Russische bezetting. En het Poetin-regime is vreselijk. Maar Poetin gaat niet Europa veroveren. Dat kan Rusland niet eens. Het Russische leger is buitengewoon inefficiënt, de opmars naar Kiev in februari vorig jaar liep onder meer vast door gebrek aan brandstof en drinkwater voor de troepen. Dat hadden ze vergeten te organiseren.
Misschien krijgen westerse landen meer macht door meer wapens, maar dat is wat anders dan meer veiligheid. Als we veiligheid willen in Europa moeten we werken aan nieuwe internationale verbanden, met de inzet van diplomatie, en er moet gewerkt worden aan de-escalatie. En wat er nu gebeurd is precies het tegenovergestelde: we zijn aan het escaleren.
We zitten middenin een wereldwijde klimaatcrisis die heel snel voortschrijdt. We zullen met alle landen in de wereld samen moeten werken om dit probleem aan te pakken. Ook met nare dictators. We moeten kijken naar wat ons echt bedreigd en wat echt veiligheid biedt en niet meegaan in een zeer beperkte militaire blik.
Wendela de Vries, onderzoeker/ activist bij Stop Wapenhandel
Bijdrage vredesweek-debat Vlaardingen 23 september 2023
Stop Wapenhandel is een onafhankelijke vredesgroep die zich bezig houdt met de invloed van wapenhandel en wapenindustrie op beleid, en met de lobby van wapenbedrijven. Zowel in Nederland als in de Europese Unie, in een Europees netwerk van groepen tegen wapenhandel.