De dodelijke migratiepolitiek van de EU

(Verschenen  op 3 september 2024 onder de titel Berlin and human rights (II) op  German Foreign Policy (*) Nederlandse vertaling door Ander Europa Met dank voor de toelating tot publicatie. Foto: Vluchtelingen bereiken Assamaka, Niger. Foto Alarm Phone Sahara)

Het is onbekend of degenen die onder dwang zijn uitgezet nog in leven zijn of dat ze inmiddels van dorst zijn omgekomen. In juli 2023 sloot de EU een overeenkomst met Tunesië om migranten tegen te houden die op weg zijn naar Europa. Hiervoor heeft de EU 785 miljoen euro beschikbaar gesteld. Tunesië heeft toegezegd er alles aan te doen om te voorkomen dat vluchtelingen de Middellandse Zee oversteken. Sindsdien stuurt de Tunesische regering wanhopige mensen de woestijn in. Ook de regeringen van Marokko, Mauritanië en Algerije werken samen met de EU aan ‘migrantencontrole’ en passen dezelfde dodelijke praktijk toe. In februari beloofde Brussel Mauritanië bijvoorbeeld 210 miljoen euro in ruil voor maatregelen om te voorkomen dat vluchtelingen naar de Canarische Eilanden zouden reizen. Herhaaldelijk worden er dode lichamen ontdekt in de woestijn aan de grenzen van Tunesië, Algerije en andere landen.

Verdreven in de woestijn

Het feit dat staten in Noord-Afrika vluchtelingen en arbeidsmigranten met geweld verplaatsen naar woestijngebieden, met medeweten en op zijn minst met indirecte steun van de EU, is al zo’n twintig jaar goed gedocumenteerd. Een eerste groot incident deed zich bijvoorbeeld voor in de herfst van 2005 toen grote aantallen Afrikaanse vluchtelingen vanuit Marokko de Spaanse exclaves Ceuta en Melilla probeerden te bereiken. Onder druk van Europa om op te treden, arresteerden de Marokkaanse autoriteiten grote aantallen mensen en begonnen hen af te voeren naar een woestijngebied aan de grens met Algerije. Hier werden ze simpelweg achtergelaten, in veel gevallen zonder voedsel of water. Amnesty International rapporteerde destijds dat ongeveer 1500 van deze Afrikanen erin slaagden hun weg te vinden naar een van de weinige dorpen die wijd verspreid lagen in het dorre gebied en het overleefden.[1] Het is niet precies bekend hoeveel anderen de weg kwijtraakten en van dorst stierven. Soortgelijke clandestiene praktijken zijn sindsdien keer op keer gemeld. De Association Marocaine des Droits Humains (AMDH) meldde dat in 2018 tijdens een deportatieoperatie waarschijnlijk zo’n vijfduizend mensen met geweld naar Marokkaanse woestijngebieden waren verdreven. Velen waren geboeid, sommigen zelfs met hun handen aan elkaar vastgebonden.[2] Het dumpen van vluchtelingen en migranten uit Subsahara Afrika in woestijngebieden ruim ten noorden van de Marokkaans-Algerijnse grens vindt, zoals mensenrechtenorganisaties aantonen, tot op de dag van vandaag plaats.

Miljoenen om vluchtelingen weg te houden

Soortgelijke gevallen zijn gedocumenteerd in Mauritanië. In 2006 begon de EU druk uit te oefenen op het land om te voorkomen dat vluchtelingen vanaf de kust de oversteek naar de Canarische Eilanden zouden maken. Sindsdien zijn er incidenten geweest van razzia’s en deportaties naar de woestijn rond Gogui aan de grens van Mauritanië met Mali. Vervolgens worden ze vrijgelaten zonder adequate zorg, of soms zelfs helemaal zonder zorg.[3] Mauritanië ontvangt, net als Marokko, EU-financiering om de vluchtelingenstroom te blokkeren. Volgens onderzoek van de burgerrechtenorganisatie Statewatch ontving Marokko alleen al tussen 2001 en 2010 meer dan 68 miljoen euro van Brussel voor ‘migratiebeheer’. Dit betekent het tegenhouden en afschrikken van migranten op weg naar Europa. In 2019 is nog eens 140 miljoen euro aan Marokko toegekend.[4] Daarnaast heeft Duitsland bilaterale hulp verleend. Zo helpt een financieringsprogramma dat sinds 1999 loopt bij de opleiding van Marokkaanse politieagenten en levert het wapens voor het Marokkaanse leger.[5] Volgens onderzoek van het Franse dagblad Le Monde heeft Mauritanië alleen al sinds 2015 minstens 80 miljoen euro van de EU ontvangen in een poging om vluchtelingen en migranten tegen te houden en af te schrikken. Op 8 februari 2024 beloofde EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen de president van Mauritanië, Mohamed Ould Ghazouani, nog eens 210 miljoen euro “om mensensmokkelaars hard aan te pakken” en humanitaire maatregelen te nemen om migratie af te schrikken.[6] Nog eens 300 miljoen euro werd bijgedragen door Spanje.

‘Team Europa’

Een van de weinige gevallen die af en toe media-aandacht hebben gekregen in Duitsland zijn de uitzettingen door Tunesische autoriteiten naar een woestijngebied aan de grens met Libië. Deze ‘woestijndumpingen’ komen herhaaldelijk voor sinds de president van Tunesië, Kaïs Saïed, vorig jaar een racistische campagne lanceerde tegen zwarte Afrikaanse vluchtelingen en migranten. [7] In juli 2023 lieten Tunesische grenswachten in dit extreem onherbergzame grensgebied gevangenen vrij bij temperaturen tot 50 graden Celsius zonder water, voedsel of mobiele telefoons. Dit betekende een nieuw niveau van wreedheid. Ze waren voornamelijk opgepakt in de kuststad Sfax, van waaruit regelmatig boten vertrekken voor de gevaarlijke overtocht naar Zuid-Europa. Het exacte aantal mensen dat werd ‘gedumpt’ is onbekend. Wat wel bekend is, is dat op 16 juli 2023 de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, samen met de Italiaanse premier Giorgia Meloni en de Nederlandse premier Mark Rutte tijdens een bezoek aan Tunis ‘Team Europa’ vormden, waarbij 785 miljoen euro werd toegezegd aan president Saïed in ruil voor het indammen van de vluchtelingenstroom naar Europa. Volgens de ondersteuningsmissie van de Verenigde Naties in Libië (UNSMIL) hadden Libische grenswachten in de periode tot tot maart 2024 een aantal van 8.664 wanhopige mensen gered in het grensgebied met Tunesië.[8] Er werden 29 lichamen gevonden, maar het werkelijke aantal dodelijke slachtoffers is onbekend.

De hel van Assamaka

Aan de grens tussen Algerije en Niger zijn soortgelijke wreedheden vastgesteld. In maart 2017 spraken de EU en de Algerijnse regering af om nauwer samen te werken op het gebied van het afschrikken van migranten. De regering in Algiers begon onmiddellijk met het oppakken van verdachten die in de buurt van de Middellandse Zeekust waren gevonden en bracht ze naar de zuidelijke Algerijnse woestijnstad Tamanrasset. Van daaruit werden ze direct over de grens naar Niger gestuurd en achtergelaten. Ongeveer 15 kilometer naar het zuiden ligt het Nigeriaanse woestijndorp Assamaka, waar de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) een doorgangscentrum runt om te voorzien in de meest elementaire behoeften van vluchtelingen. De statistieken van de IOM laten een sterke stijging van de vraag naar hulp zien: in mei 2017 kwamen slechts 135 vluchtelingen van over de grens aan, maar in april 2018 was het geregistreerde aantal opgelopen tot 2.888. Het jaarlijkse totaal voor deze gestrande migranten wordt nu gerapporteerd op 23.000 (voor 2023).[9] De leefomstandigheden in en rond het Assamaka-centrum zijn catastrofaal. Mensen sterven regelmatig op het woestijnpad van de Algerijnse grens, waar ze worden achtergelaten, naar Assamaka. Ze kunnen de weg kwijtraken en sterven van dorst of uitputting. Alleen al in mei vond de hulporganisatie Alarme Phone Sahara daar de stoffelijke overschotten van elf mensen die van dorst waren omgekomen.[10] Vorig jaar noemde Le Monde het overvolle transitcentrum “de hel van Assamaka”.[11]

Verdwaald in de woestijn

Talloze migranten en vluchtelingen die uit Tunesië worden teruggedreven, komen ook in de “Hel van Assamaka” terecht. Ze worden meegenomen door de Tunesische autoriteiten en niet alleen achtergelaten aan de grens met Libië, maar ook aan de grens met Algerije. Soms worden de vluchtelingen direct overgedragen aan Algerijnse grenswachten, die er op hun beurt voor zorgen dat deze wanhopige mensen gedwongen worden om naar Tamanrasset in het zuiden van het land te reizen en vervolgens naar de grens met Niger worden gebracht. Ook hier sterven mensen, maar het aantal dodelijke slachtoffers wordt niet geregistreerd. Tunesische ambtenaren duwen migranten af en toe over de grens met Algerije, waardoor ze in niemandsland achterblijven. Dit was vorige week nog het lot van een groep van ongeveer veertig migranten. Er is tenminste een poging gedaan om hun bewegingen te volgen. De mensenrechtenorganisatie Forum tunisien pour les droits économiques et sociaux (FTDES) kon een tijdje hun positie bepalen, maar verloor uiteindelijk het contact met hen. Volgens FTDES-woordvoerder Romdhane Ben Amor werden de mensen achtergelaten “zonder water of iets te eten … in een zeer geïsoleerde regio”.[12] Volgens schattingen van het persagentschap AFP werden alleen al tussen juni en september 2023 meer dan drieduizend mensen achtergelaten aan de Tunesische grens met Algerije. In mei 2024 werden “minstens 300 migranten, waaronder vluchtelingen en asielzoekers, maar ook vrouwen en kinderen, met geweld opgepakt”, aldus de woordvoerder van de FTDES, die verslag deed van een speciale operatie.[13] In de regio worden herhaaldelijk dode lichamen gevonden. Het totale aantal dodelijke slachtoffers is onbekend.

(*) German-Foreign-Policy.com is het werk van een team onafhankelijke journalisten en sociale wetenschappers die “permanent de hernieuwde pogingen van Duitsland opvolgen om terug een hoge machtsstatus te verwerven op economisch, militair en politiek vlak.” De meeste artikels zijn zowel in het Duits als het Engels beschikbaar.

[1] Spain and Morocco: Failure to protect the rights of migrants – Ceuta and Melilla one year on. Amnesty International, October 2006.

[2] Morocco: Relentless crackdown on thousands of sub-Saharan migrants and refugees is unlawful. amnesty.org 07.09.2018. Zie ook Flüchtlinge als Spielball.

[3] En Mauritanie, Euros contre migrants. enass.ma 06.06.2024.

[4] Aid, border security and EU-Morocco cooperation on migration control. statewatch.org 24.11.2019.

[5] Zie ook Opfer unbekannt.

[6] The EU announces 210 million euros in aid to help Mauritania curb migration. apnews.com 08.02.2024.

[7] Zie ook Sperrriegel gegen Flüchtlinge.

[8] Migrants Abandoned on the Edge of the Sahara. spiegel.de 04.06.2024.

[9] UN Migration Agency “Greatly Concerned” by Reports of Migrants Stranded at the Algeria-Niger Border. iom.int 26.06.2018.

[10] Charlotte Boitiaux: Expulsions in Algeria: 11 migrants died of thirst in desert, Alarm Phone Sahara says. infomigrants.net 21.05.2024.

[11] « Nous sommes devenus du bétail » : au Niger, les migrants jetés dans l’enfer d’Assamaka. lemonde.fr 06.04.2023.