Miranda July’s ‘quirky’ roman ‘All Fours’: “Ons innerlijk is raar”

Kunst, emoties en menselijk contact. Daar draait het steevast om in het artistieke oeuvre van de Amerikaanse Miranda July (°1974). De dochter van ouders actief als docent en uitgever groeide op in Berkeley California, verzon een eigen achternaam (July in plaats van Grossinger), werd in Portland een sleutelfiguur van de riot girrrl beweging en ontwikkelde een buitenissige creatieve persona via conceptkunst.

“Ik hou van het feit dat niemand weet wat een performance is, dat laat me toe om het allemaal te verzinnen”, vertelde July ons in Cannes naar aanleiding van haar met de Camera d’Or bekroonde filmdebuut Me and You and Everyone We Know (2005). Dat is niet anders bij All Fours (2024), een roman die draait rond een naamloze 45-jarige vrouw, een “semibekende kunstenaar” waarvan het werk buiten beeld blijft. Vaagheid versterkt de focus op het innerlijke leven.

Off-beat spirit

Toen we Miranda July nu bijna 20 jaar geleden voor het eerst spraken op een dakterras van een hotel aan de Croisette besefte ze dat het filmfestival een kantelmoment in haar leven was: “Ik wil een gevoel van onschuld bewaren, al geef ik toe dat het met al de aandacht die ik hier en elders krijg moeilijker wordt deze naïviteit te bewaren.”

Tijdens het gesprek profileert ze zich gretig als buitenbeentje. “Eigenlijk wou ik als kind enkel normaal zijn, maar dat is me niet gelukt.” Of wanneer we spreken over het herkenbare-maar-vreemde universum van een vrouw voor wie een paar schoenen communicatiemiddelen worden. “Ik heb net zoals Christine lage enkels wat het moeilijk maakt om gepaste schoenen te vinden.” En over haar artistieke expressie: “Ons innerlijk is raar, dat ‘vreemde’ aspect van de mens doet woorden en beelden bij mij opborrelen.”

Me and You and Everyone We Know van Miranda July

Gekoesterde excentriciteit

Ook The Future (2011) en Kajillionaire (2020) waren films met een hoog off-beat gehalte en werden vergeleken met andere quirky movies zoals Raising Arizona (Joel & Ethan Coen), Eternal Sunshine of The Spotless Mind (Michel Gondry), Little Miss Sunshine (Jonathan Dayton & Valerie Faris), The Squid and the Whale (Noah Baumbach) en Le fabuleux destin d’Amélie Poulain (Jean-Pierre Jeunet). Licht-komische, lichtjes bizarre en lichtjes onconventionele films.

Dat ‘licht’ aspect maakte deze films, mede door hun gekunsteld karakter, vatbaar voor kritiek. Dat was bij July’s kleine maar markante filmoeuvre niet anders. Criticasters vonden dat de cineaste wat te zelfingenomen en nadrukkelijk koketteerde met excentriciteit en de onschuld die daarmee verbonden is. Zelf zagen we eerder inventieve films vol humor en hoop over eigenzinnige maar fragiele mensen. Emotionele cocktails die je zonder een greintje cynisme onderdompelen in July’s prettig gestoorde wereld.

The Future van Miranda July

Op handen en voeten

Bovendien geeft Miranda July altijd wel mee dat we allemaal ‘onaangepast’, een tikkeltje gek, zijn en emotionele ballast meesleuren. En worstelen met onszelf en het leven voegt All Fours daar aan toe. De avonturen van een 45-jarige vrouw die met de auto van Los Angeles naar New York wil reizen maar al snel een afslag neemt en off grid belandt, lijken aanvankelijk grappig maar hakken er emotioneel in omdat ze aansluiten bij de onrust en de onzekerheden van iemand die het gevoel krijgt op een kruispunt te zijn beland.

Vierhonderd pagina’s lang houdt July ons in haar greep. Met duizelingwekkende openhartigheid. Tot ‘overal gouden licht’ blijft nazinderen.

Voor het grote publiek, dat July vooral kent van de drie films die ze op vijftien jaar tijd maakte, is het misschien verrassend dat All Fours zo’n literaire parel blijkt, maar literatuur is haar wereld en schrijven haar talent.

“Ik werd een verhalenverteller via literatuur, niét via film”, maakte ze ons reeds in 2005 duidelijk, “en ik heb meer geleerd van het leven, van mensen, dan van film. Omdat ik gebiologeerd ben door andere mensen en hun levens voel ik nog elke dag de drang om via één of ander medium dingen te maken”.

Kajillionaire van Miranda July

Artistieke duizendpoot

Weinig kunstenaars verdienen zozeer het etiket ‘veelzijdigheid’ als Miranda July. Naast kortfilms (onder meer The Amateurist) en langspeelfilms tekende zij voor video-installaties, muziekalbums, live multimedia performances, sculpturen, een online kunstproject, een app, een kledinglijn, kortverhalen (Niemand hoort hier meer dan jij, Het kiest jou) en romans (De eerste foute man, All Fours). Waarbij thema’s, stijlkenmerken en beelden in de verschillende expressievormen terugkeren.

Ook dat voedde de kritiek van hippe zelfbewustheid maar July countert dit gepast door te stellen dat vooral vrouwen snel het verwijt krijgen self-obsessed te zijn daar waar het mannen eerder de eretitel ‘auteur’ oplevert.

De veelzijdigheid van July drukt net als haar quirkiness immers het persoonlijke karakter van haar werk uit. July is gefascineerd door de complexiteit van mensen, de absurditeit van het bestaan en de ondoorgrondelijkheid van gevoelens en gedachten. Kwetsbaarheid en vervreemding typeren de sfeer, haar filmische en literaire personages hebben het gevoel alle connectie met de werkelijkheid te zijn verloren.

Me and You and Everyone We Know van Miranda July

Onrustgevoelens

Het hoofdpersonage van July’s tweede roman All Fours, een 45-jarige moeder met echtgenoot en kind, voegt daar een existentiële vraag aan toe. Is het niet beter dat sommige diepe verlangens en frustraties ongezegd blijven? Want een geheim kan de kracht geven om crisissen te overwinnen. Plus: hoe ga je om met onrustgevoelens, de indruk vast te zitten in sleur en nood te hebben aan een kantelmoment.

De dreigende menopauze is voor de vrouw een stimulans om zelf haar overgang in handen te nemen. Aanvankelijk absurd en gedreven door toeval. Ze laat man en kind achter voor een lange autorit richting New York met Portishead als soundtrack. Maar ze neemt al snel een afslag en het oogcontact met een man die in een benzinestation haar autoruit kuist werkt als katalysator voor een transformatie.

Eerst moet de motelkamer eraan geloven. De stoffering zorgt voor een gouden gloed, speciale zeep voor een bijzondere geur in de badkamer en een tweedehands dekentje (de verkoopster zal later geen figurante blijken) voor warmte en een gevoel van intimiteit.

The Future van Miranda July

Intimiteit

Miranda serveert in haar meeslepende roman een aantal dwaalsporen. Zoals een arts die bevestigt dat de vrouw zich in de perimenopauzale fase bevindt. Of een hartsvriendin die het avontuur in een sfeer van overspel en vrije seksualiteit situeert. Maar zowel de klinische diagnose als de rationele verklaring blijken irrelevant. De trip is immers een zoeken naar zichzelf en naar verbinding, naar iemand waarmee een intieme connectie kan ontstaan.

Dat denkt de vertelster eerst niet te vinden bij Davey, de Hertz bediende actief in het onooglijke Monrovia (een boogscheut van de gezinswoning waar ze zich belaagd had gevoeld door een fotograaf), tot ze hem ziet dansen in haar omgebouwde kamer. “Dit was iets wat we nooit met iemand anders zouden doen. Dit was van ons.” Er wordt rond seks gedanst, maar “hoe dichter we bij de seks kwamen, hoe duidelijker het werd dat het niet zou gebeuren”.

Kajillionaire van Miranda July

Intense emoties

De intensiteit vloeit voort uit die intimiteit. Het was “zo’n zeldzame situatie waarin je het gewoon moet doen, ervan moet genieten en het dan je hele verdere leven in je hart meedragen als een soort vaccin tegen andere, minder bijzondere affaires. En tegen verbittering”.

Mooi, maar in deel twee van de roman wordt na de terugkeer naar huis de herinnering een obsessie. Het trucje van een elastiekje rond je pols binden en bij elke gedachte aan ‘hem’ laten springen helpt niet. De pijn is vooral mentaal. Terugkeren naar het vertrouwde leven lukt niet meer.

De paniek slaat bovendien toe met het besef dat de tijd snel voorbij racet. “Tot een bepaalde leeftijd is fantaseren heel leuk en aardig. Maar op een gegeven moment moet je toch ook echt iets hebben meegemaakt, anders word je stapelgek.”

Het besef ook dat sluimerende woede en frustratie impact hebben en er geen collectief omslagmoment is. Dat wie echt wil veranderen er voor moest zorgen “dat je binnen dat ene leven totaal werd herboren”. Niet risicoloos want “het gevaar bestond natuurlijk dat je alles op het spel zette, alles kapotmaakte, voor niets.”

Me and You and Everyone We Know van Miranda July

Radicale omslag

Zo’n radicale keuze maakt de protagonist. Het pad met man Harris en zoon Sam wordt verlaten. Niet voor een relatie met de danspartner maar voor een heel eigen, intiem leven waar haar kunst, haar vriendin en haar demonen spoken.

Miranda July kiest hierbij niet voor een moraliserend sprookje maar voor een ontluisterend eerlijk portret van een worstelende, emotionele en kwetsbare vrouw. Zonder romantiek of sarcasme. Met mededogen, liefde en humor.

July overstijgt het anekdotische door aan te geven dat (herinneringen aan en ervaringen met) mensen kunnen blijven opdoemen in ons leven en dat trauma’s vreemden kan verbinden. Zo vormen flashbacks naar “een geboorteprobleem”, met name Fetomaternal Hemorrhage, een rode draad door All Fours.

“Ik was gaan geloven dat dat deel van mijzelf fundamenteel onkenbaar was en met niemand kon worden gedeeld, net zoals elk ander binnenste – een droom, als het ware. Maar nee, het was echt gebeurd, bij ons allebei.” Een verwijzing naar een beroemde lotgenote waarmee ze een gevoel en ervaring deelt wanneer een altijd maar uitgestelde ontmoeting eindelijk doorgaat.

Le Bristol, Paris. Foto Ivo De Kock

De geheime kamer

Sommige dingen kunnen inderdaad best verzwegen worden, geheim blijven. Maar anderen kunnen, nee: moeten, gedeeld worden. Intimiteit ontstaat vooral wanneer emoties het raakpunt zijn. De protagonist gaat uiteindelijk terug naar de geheime kamer die ze zelf gecreëerd heeft.

Die ruimte “was niet mijn eigendom”, maar “ik kon hier elke woensdag naartoe, met of zonder lust, en … hoe heette het ook weer? Vrij zijn”. All Fours is een krachtige liefdesbrief aan die rebelse spirit en speelse focus op het innerlijke leven.

Is All Fours autobiografisch? Ongetwijfeld. In haar nawoord verwijst July naar research met betrekking tot “de fysieke en emotionele veranderingen die de middelbare leeftijd (bij vrouwen) met zich meebrengt”. De protagoniste is van haar leeftijd terwijl July ook een ex-echtgenoot (filmmaker Mike 20th Century Women Mills), zoon en vriendin heeft.

Uiteraard is er ook de (als pretentieus weggezette) kunstwereld en verwijzingen naar Le Bristol, een Parijs hotel met een hoog tijdcapsule-gehalte waar filmmakers vaak logeren tijdens Europese promotietournees. En grapjes zoals de wat mysterieuze en vage kunst van de vertelster.

Vrijheid blijheid

Een narcistisch zelfportret is All Fours evenwel niet. Verre van zelfs. Miranda July serveert ons persoonlijke, beklijvende literatuur. Geen clichématige, moraliserende en zich in artistieke superioriteit wentelende zelfverheerlijking.

Daarvoor is haar roman wat te ontluisterend en pijnlijk. Hoe zei July het alweer toen ze zich met Me and You and Everyone We Know liet opmerken? “Zelfs in de verwrongen dingen die ik in beeld breng, zit liefde voor het leven.” All Fours onderstreept die passie voor vrijheid die ze blijvend koestert.

Miranda July, All Fours, vertaling Gerda Baardman & Lydia Meeder, Uitgeverij De Bezige Bij, Amsterdam, 2024, 413 pagina’s.