De oorlog in Oekraïne na 180 dagen
Guido van Leemput presenteerde deze stand van zaken tijdens de vredesactie op maandag 22 augustus 2022 tijdens de 25e vredesactie op het Museumplein.
(Bron: website Stop de Oorlog Amsterdam)
Vandaag is het de 180ste dag van de oorlog en overmorgen is het precies zes maanden geleden dat ie begon.
Dat brengt me op de volgende onderwerpen.
- Is de oorlog te beëindigen op korte termijn?
- Was de oorlog te vermijden?
- Nieuws over humanitaire situatie in oorlogsgebied
- Embargo’s en sancties.
- Voedseloorlog
- Kernwapenpolitiek
- Conclusies na zes maanden
Er zijn meer punten van belang, met name de eigenzinnige rol van Turkije en het gedonder met China, maar om het een beetje compact te houden, beperk ik me tot deze punten.
Guido van Leemput presenteerde deze stand van zaken tijdens de vredesactie op maandag 22 augustus 2022 tijdens de 25e vredesactie op het Museumplein.
Is de oorlog te beëindigen op korte termijn?
Enkele maanden geleden was er sprake van onderhandelingen over een staakt-het-vuren. Eerst zou aan de Westerse kant geprobeerd worden Rusland terug te dringen. Hoever staat het daarmee? In vier deelpunten
1. Oorlogsdoelen Rusland
De Russische voortgang van de oorlog lijkt niet om over naar huis te schrijven. De vorderingen in de provincie Donetsk zijn minimaal. De oorlog om Kharkov is ook nog lang niet voorbij. Opnieuw zijn er burgerdoelen geraakt in de stad. De tegenoffensieven van Oekraïne in de provincie Kherson lijken ook te stokken. De bruggen over de Dnjepr/ Dnipro zijn inmiddels vernietigd. Opvallend zijn de twee ontploffingen van Russische basis in de Krim. Rusland geeft toe dat dat is gebeurd en Oekraïne ontkent het niet. Het zijn tamelijk spectaculaire acties van hoogstwaarschijnlijk Oekraïense speciale troepen die deze sabotage hebben uitgevoerd. Ze vergen een hoge vorm van organisatie. Kennis van de feiten, voldoende militaire middelen tot effectieve aanvallen en ongezien komen en wegkomen. De acties roepen veel vragen op en de antwoorden zijn van belang voor het kunnen afwegen van de kracht van Oekraïense werkwijze.
De algemene aanname is dat deze acties in militaire zin bedoeld zijn voor het vergemakkelijken van het Oekraïense offensief in de provincie Kherson en de oversteek van Oekraïense troepen over de Dnipro. Er gaat daarnaast natuurlijk een propagandistisch effect vanuit. De Russen zijn niet helemaal zeker van hun positie in de Krim. Het heroveren van de Krim is ook een officieel oorlogsdoel van Oekraïne. Dat is van belang voor het verkrijgen van westerse materiële en politieke steun.
Vorige week maandag, 15 augustus heeft Poetin een mededeling gedaan over de Russische oorlogsdoelen. Hij verklaarde dat Rusland verder werkt aan de ‘bevrijding van de Donbas’. Dat geeft de indruk dat het om een beperking van de oorlogsdoelen zou gaan. Sinds de oorlogsverklaring van 23 februari is er echter niets afgedaan van de doelen om Oekraïne te ‘demilitariseren en denazificeren’. De verklaring is ook in tegenspraak met de voortgaande militaire acties in de regio rond Kharkov dat nog steeds onder druk van Russische aanvallen staat en de oorlog in het zuiden, in Kherson en Zaporizha. Dus de toespraak van Poetin van 15 augustus bevat waarschijnlijk niets nieuws.
Westerse steun
Op 2 augustus publiceerde het Wetenschappelijk bureau van het Amerikaanse Congress een overzicht van alle militaire Amerikaanse steun die Oekraïne heeft ontvangen. Het overzicht begint in het begrotingsjaar 2016. Dat wil zeggen het begint nadat Rusland De Krim inpikte in 2014. Het loopt op van 310 miljoen dollar in 2016 tot in totaal zo’n 10 miljard in de afgelopen twaalf maanden over verschillende steunprogramma’s. Sinds 27 augustus 2021, nu een jaar geleden zijn er in totaal 17 militaire steunmaatregelen door Biden genomen. Deze speciale programma’s alleen al belopen 6,235 miljard dollar.
Over de EU heb ik het vorige keer, vier weken geleden al gehad. Op dat moment 2,5 miljard. Volgende week komt de EU weer bijeen om over nieuwe steunmaatregelen te spreken. Daar horen jullie nog over.
Afgelopen woensdag publiceerde een twintigtal hooggeplaatste Amerikaanse ex-generaals en diplomaten een pleidooi om Oekraïne meer wapens te geven. Het een alarmistisch stuk en maakt een ietwat wanhopige indruk. Want ‘de Amerikaanse belangen’, die verder niet worden gedefinieerd, zijn in gevaar, volgens deze lobby. Het antwoord van deze mensen is meer HIMARS-langeafstandskanonnen, veel meer dan de 16 stuks die nu gegeven zijn, en zogeheten ATACMS-munitie die met zo’n HIMARS wel 300 km kan overbruggen. Kortom langeafstandswapens. Het militaire doel van de ondertekenaars van de oproep is om Rusland terug te dringen tot de bestandslijn van 23 februari. Inmiddels zijn de eerste filmpjes opgedoken die stellen dat dat de ATACMS is.
Dergelijke artikelen zijn er de afgelopen week meer gesignaleerd. Oekraïne kan militair gesproken winnen, als…
Kaliningrad
Ik heb het de afgelopen maanden diverse keren over de exclave Kaliningrad gehad. De afzonderlijke boycot door Litouwen is door de EU weggepoetst. Rusland heeft afgelopen week besloten om (drie) MIG-31 toestellen in Kaliningrad te plaatsen. Daarbij zijn hypersonische Kinzhal-raketten geleverd. Ze hebben een snelheid van tien keer het geluid en een bereik van maximaal 2000 km. Dat is zowat heel West-Europa. Escalatie dus.
2. Was oorlog te vermijden?
Na zes maanden blijft de vraag rondspoken; Is deze oorlog te vermijden geweest? Het was in het wapengekletter in de voorafgaande maanden duidelijk dat een oorlog een reële mogelijkheid was. Maar omdat het de wereld zoals we die kennen op zijn kop zou zetten en gezien de krachtsverhoudingen in de wereld, die ongunstig leken voor Rusland, leek het onwaarschijnlijk voor velen, en een van hen was ik, dat Rusland zou aanvallen. Toen dat een misrekening bleek, kwam de vraag op; wanneer precies besloot Rusland om de aanval in te zetten? Ergens in 2021 was mijn eigen idee, waarbij ik meen dat een dubbelstrategie werd opgezet. Concrete oorlogsvoorbereiding én onder deze druk een onderhandelingsstrategie. Wanneer daartoe is besloten is (nog) niet duidelijk. Ook niet, wanneer is besloten deze weg helemaal af te lopen.
Afgelopen week publiceerde de Washington Post een artikel waarvan de boodschap afgelopen donderdag ook in de Volkskrant verscheen. De Amerikaanse inlichtingendiensten wisten in oktober president Biden te overtuigen dat een Russische oorlog in concreto werd voorbereid (en niet af te wenden was?). Daartoe werd de Burns, de chef van de CIA, ‘in november’ naar Moskou gestuurd om een brief te overhandigen. De inhoud van de brief voor Poetin is niet bekend. Maar wel dat Rusland ‘een hoge prijs’ zou betalen als het tot oorlog zou komen. Overigens sloten de VS en Oekraïne op 10 november een bilaterale militaire overeenkomst. Dus was de CIA-man Burns voor of na 10 november in Moskou? Dit bericht roept nog veel meer vragen op, maar dat is misschien voor een andere keer.
3. Humanitair nieuws
De afgelopen maand zijn er twee rapporten uitgebracht door internationale mensenorganisaties over de wijze van oorlog voeren door zowel Rusland als Oekraïne. Het rapport van Human Rights Watch vertelde van Russische schendingen van het internationaal humanitair recht (het recht in oorlog). Zulke schendingen noemen we ook wel oorlogsmisdaden. Dat rapport werd zonder kritiek er op als waardevolle informatiebron gezien. Vorige week publiceerde Pavel Filatjev, een Russische soldaat met spijt zijn oorlogsdagboek dat deze analyse onderstreept..
Hoe anders verging het Amnesty International dat een kritisch rapport over de werkwijze van het Oekraïense leger uitbracht. De kritiek was dat Oekraïense leger militaire bases opzette in woonwijken te midden van scholen en ziekenhuizen en dat aanvallen werden uitgevoerd vanuit door burgers bewoonde gebieden. De burgers waren in feite menselijk schild en zou ook tot burgerslachtoffers hebben geleid na een Russische militaire actie. De kritiek was nu enorm. Het rapport speelt Rusland in de kaart, het is een verkeerde uitleg van het internationaal humanitair recht. De baas van de Oekraïense afdeling van AI trad. Inmiddels heeft Amnesty zich min of meer verontschuldigd voor de stress en boosheid die het rapport veroorzaakt, maar blijft bij haar conclusies. Hoofdonderzoekster Donatella Rovera legt de vinger op de écht zere plek. De zelfcensuur over Oekraïense oorlogsmisdaden is ‘behoorlijk buitengewoon’.
4. Embargo’s en sancties
De gevolgen van de sanctiepolitiek over en weer is overal te merken. Ook hier in Nederland zijn er compensatie-eisen voor gestegen energieprijzen en andere economische gevolgen van deze oorlog. Maar hoe staat het met de gevolgen voor Rusland en zal het de Russische positie veranderen, verzwakken. Eind juli werd door de Amerikaanse Yale-universiteit een rapport over de effecten van de sancties in Rusland uitgebracht. De onderzoekers menen dat de sancties op tal van deelterreinen hard aankomen in Rusland.
Afgelopen donderdag voorspelde Rusland dat de gemiddelde prijs die het voor export van gas krijgt meer dan zal verdubbelen. Rusland verwacht dat deze voor hem/hen voordelige gasprijs tegen 2025 zal zakken. De vraag die hier al eerder is gesteld. Leveren de sancties in het geheel gezien het gewenste politieke effect op. Dwingen ze Rusland om uit Oekraïne terug te trekken.
5. Voedselpolitiek
Vorige week meldde het Oekraïense ministerie van Landbouw dat de export van graan uit Oekraïne met 46% verminderd is ten opzichte van vorig jaar. De verwachte oogst van deze zomer is hoe dan ook kleiner dan die van vorig jaar (50 miljoen ton en 86 miljoen in 2021). De belangrijkst reden is natuurlijk dat Rusland grote stukken landbouwgrond heeft ingepikt.
Eind juli is door een overeenkomst met bemiddeling van Turkije en de VN een gecontroleerde export toegestaan. Mais, rogge en tarwe worden nu uitgevoerd. Vorige week waren er in totaal 24 schepen uit Oekraïense havens vertrokken op basis van deze overeenkomst.
De afgelopen dagen was er topoverleg met Zelensky en Erdogan en Guterres van de VN over de voedselsituatie. Ik kon daar opvallend weinig over vinden. Maar dat komt ook omdat het gaat over het vrijgeven van Russisch graan en kunstmest die noodzakelijk zijn voor de prijzen op de wereldmarkt. Een nieuwe regeling zou, afgezien van technische moeilijkheden zoals bijvoorbeeld verzekeringskwesties, de sancties tegen Rusland moeten dispenseren. Daar komt het in alle politieke gevoeligheid op neer.
6. Kernwapenpolitiek
In het begin van deze oorlog heeft Rusland gedreigd kernwapens te kunnen gebruiken. Daarmee werden kernwapens een politiek-militair ‘gebruiksvoorwerp’. Dat is nooit eerder expliciet gedaan. Eerder al meldde ik dat Poetin van plan zou zijn Russische kernwapens in buurland Wit-Rusland te plaatsen. Dat bericht is van eind juni. Op 19 juli verscheen in de Amerikaanse website The Hill een artikel van o.a. een winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede, Oscar Arias, waarin hij de NAVO opriep de onderhandelingen te beginnen over de vrede in Oekraïne en daarbij de Amerikaanse kernwapens in West-Europa, waaronder Nederland aan te bieden als uitruil in de serie van vredesstappen. De NAVO moet de kernbom de B-61-11 en zijn aanstaande opvolger aanbieden om terug te trekken als startpunt van de onderhandelingen. Ik heb nergens een openbare reactie op dit plan gezien.
Maar…., de afgelopen maand gaf ook nieuw Amerikaans gedonder met China. Dat leidde er toe dat de Amerikaanse baas van het zogeheten Stratcom, Strategisch Commando, admiraal Richard als ‘een dolle’ aan het werk moet om de Amerikaanse kernwapenstrategie aan te passen. Want de VS gaan nu uit van twee verschillende grootmachten tegen wie gepokerd moet worden met kernwapens. De officiële leer van kernwapens is om er alleen mee te dreigen.. Wat als het gevaar van twee kanten komt? Wat dan? Dat is nieuw volgens deze admiraal.
In onze actie eisen we ‘Geen kernwapens in Europa’. De ontwikkelingen, vooralsnog achter de schermen, blijken dat het nodig is dit te blijven eisen. Hardop.
De onderhandelingen over de toepassing van het Non-Proliferatie Verdrag (uit 1969) die nu in New York al drie weken gaande zijn, zitten muurvast.
7. Conclusies
Na zes maanden oorlog nadert ook het einde van de zomer. Een maand geleden stelde ik dat er ‘geen exit-strategie ‘ is uit deze oorlog. Dat is eigenlijk nog steeds zo, tenzij een militaire overwinning zo wordt gezien. Het lijkt er dus niet op dat op korte termijn een staakt-het-vuren wordt bereikt. Het verloop van de slag om Kherson lijkt van groot belang voor kansen op een staakt-het-vuren.
Voor vredelievende stemmen is het van belang vol te houden en te bedenken hoe we ons kunnen versterken. Verder zal de strijd tegen de economische crises om compensatie voor gestegen kosten van levensonderhoud een stille component in zich dragen tegen het voortduren van de oorlog. Het woord energiearmoede is inmiddels ingeburgerd. Nu vrede nog.
Graag tot volgende week.
Guido van Leemput is fractiemedewerker van de SP in de Tweede Kamer en mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief