Eén jaar oorlog

 (Bron: Stop de oorlog Amsterdam)

Afgelopen weekend stond in het licht van de ‘verjaardag’ van de oorlog. De verdrietige herdenking in Kiev kreeg terecht grote aandacht. Dat verdriet is ongetwijfeld gedeeld in vele huisgezinnen in Oekraïne en Rusland waar een of meerdere familieleden te betreuren zijn in dit grove bloedbad.
 
Wij hadden vrijdagmiddag een waardige herdenking hier op deze, onze, plek.
De kern van ons betoog is al een jaar lang, stop de oorlog, want het gaat van kwaad tot erger. Escalatie is de kern van de ontwikkelingen in afgelopen twaalf maanden. Het wordt er niet beter op.
 
Dat brengt me op de volgende zeven punten die vorige week opvielen

1. Opschorten van het New Start verdrag
2. Oekraïense minister Koeleba op bezoek in Nederland
3. Ontwikkelingen aan het front
4. De nieuwe Chinese positie
5. Ontwikkelingen in het mondiale zuiden
6. Discussie in de NAVO
7. Vredesoptochten in Brussel en Berlijn

1. Rusland schort het NEW Start-verdrag op
Poetin had aan alle ellende een einde kunnen maken, door afgelopen dinsdag tijdens zijn jaarlijkse ‘troonrede’ te zeggen dat ie er mee zou stoppen. Met de oorlog. Dat deed hij niet. Niets leek erop dat hij een einde ziet aan de vijandelijkheden.
 
Het was nog erger, hij escaleerde. Hij schortte de Russische medewerking aan het New Strategic Arms Reduction Treaty op. 
Het New START verdrag. Twee weken geleden is hiervoor op deze plaats gewaarschuwd.
 
De opschorting van het New START is een ingrijpende beslissing. Het New START is het laatste overblijvende bilateraal verdrag op vlak van nucleaire wapenbeheersing tussen de Verenigde Staten en Rusland, die samen meer dan 90 procent van het wereldwijde kernwapenarsenaal in hun bezit hebben. Het verdrag bepaalt o.a. ook dat inspectieteams van beide landen de arsenalen van de ander mogen onderzoeken om de naleving van het verdrag te controleren. Het verdrag zou aflopen in 2026.
Er waren ondanks de oorlog pogingen om gesprekken over verlenging te voeren. Dat is tevergeefs geweest.
 
De Britse onderzoeker en vredesactivist Dan Plesch wijst erop dat de wapenbeheersingsakkoorden van groot belang zijn geweest bij het matigen van de productie van verschillende raketten. Volgens Plesch hebben de oude akkoorden een gunstig effect gehad voor de bevolking van Oekraïne omdat de productie van raketten relatief beperkt is gebleven.
De oorlog in Oekraïne en de beslissing om New START op te schorten zijn overduidelijk met elkaar verbonden. Een escalatie op nucleair vlak moet hoe dan ook voorkomen worden. De Russische regering deed er afgelopen week nog een schepje bovenop door tal van nieuwe langeafstandsraketten, zoals de Sarmat, en (andere) hypersonische raketten voor de luchtmacht en de marine aan te kondigen.

2. Minister Koeleba op bezoek in Nederland

De Nederlandse regering wil van het leveren van F16’s nog niets weten, maar minister Ollongren meldde later dat achter de schermen wel degelijk gesproken wordt over training van Oekraïense piloten voor de bediening van de F-16. Afgelopen week meldde Defensie nog eens 230 Nederlandse militairen extra beschikbaar te stellen om Oekraïense soldaten en officieren op te leiden. Dat gebeurt in het kader van de training van 30.000 militairen die in Duitsland en Engeland worden opgeleid. Dat alles in het kader van de analyse van de regering dat Nederland in een ’permanente strijd’ gewikkeld zal zijn met Rusland. In de komende jaren.

3. Ontwikkelingen aan het front
De ontwikkelingen aan het front zijn niet veel anders dan vorige week. Russische druk op de stad Bakhmoet blijft, waarbij afgelopen weekend Rusland meldde dat het opnieuw een dorpje in de buurt van de stad heeft ingenomen. Dat werd door Oekraïne ontkend.
 
Zoals gemeld was er een meningsverschil tussen Oekraïne en de VS over het nut van het verdedigen van Bakhmoet. Zelensky is inmiddels de Amerikaanse strategen een beetje tegemoetgekomen door te stellen dat Bakhmoet verdedigd zal worden, binnen ’het redelijke’. Dus niet tegen elke prijs.
Nog een paar zaken. Bij het afvuren van Russische raketten op gewone energiecentrales bij Oekraïense steden kwam de raketten gevaarlijk laag over een kerncentrale gevlogen, aldus de Oekraïense energiemaatschappij.

Bij de overwegingen wat er in militaire zin moet gebeuren heeft de Amerikaanse staatssecretaris van Buitenlandse Zake, Victoria Nuland, gezegd dat de VS geen bezwaar hebben als Oekraïne aanvallen uitvoert op Russische posities op de Krim. Dat is, voor de goede orde, iets anders dan een aanval op de Krim ter verdrijving van Rusland van de Krim.

4. Nieuwe rol voor China
Een nieuwe verandering in de wereldverhoudingen kondigde zich vorige week al aan. Afgelopen vrijdag heeft China inderdaad een 12-puntenplan gepresenteerd. Heel erg concreet is het niet. Het is eigenlijk alleen punt 3 dat spreekt over het stoppen van vijandelijkheden om escalatie te voorkomen in Oekraïne. Directe gesprekken tussen Oekraïne en Rusland moeten zo snel mogelijk worden begonnen, zodat geleidelijk aan de situatie kan worden gede-escaleerd zodat er een staakt-het-vuren kan worden bereikt.
De Franse president Macron grijpt de presentatie ervan aan om naar China te gaan om te praten over het Chinese plan. In april. Deze Chinese bemoeienis is een uiting van de discussie die er wereldwijd is losgebarsten over de koers van de oorlog en hoe het verder moet.
 
Behalve dit plan heeft China afgelopen dinsdag een uitvoerige positiebepaling in de wereldpolitiek gepubliceerd. Dit heet Global Security Initiative (GSI).
Het is concreet en op zichzelf een correct programma voor verbeteringen van de internationale verhoudingen, op basis van de praktijk van de VN van de laatste 75 jaar.
 
Dezelfde dag verscheen op de website van het Chinese ministerie van buitenlandse zaken een document waarin China keihard uithaalt naar de VS.
Het is een soort bijlage bij het GSI en bevat een zeer harde kritiek op de Amerikaanse politiek vanaf het vernietigen van de inheemse bevolking via tientallen interventieoorlogen tot de dag van vandaag.
 
De Chinese boodschap is er een van harde concurrentie. Het is een poging om het mondiale Zuiden te werven voor een leidende Chinese positie in de wereld. Dat betekent dat het een diplomatieke race om de wereldmacht wordt. Kan China deze diplomatie kracht bijzetten met steun van de opkomende geïndustrialiseerde landen, zoals Indonesië, Brazilië, Zuid-Afrika e.a.? Dit is geen spelletje maar een strijd om de hegemoniale wereldmachtpositie. China heeft natuurlijk een geloofwaardigheidsprobleem door zijn binnenlandse mensenrechtenbeleid.

5. Ontwikkelingen in het mondiale Zuiden
Sinds de Russische inval in Oekraïne proberen de Verenigde Staten en de Europese Unie om Rusland te isoleren. President Poetin moest een paria worden vanwege zijn agressie tegen een onafhankelijk en democratisch land. Die opzet is mislukt. Landen als China, India, Brazilië en Turkije zijn niet bereid om partij te kiezen tegen Poetin.
 
In China, India en Turkije zien de meeste burgers Rusland niet als een vijand, maar als een bondgenoot of noodzakelijke partner. Dit alles blijkt uit een onderzoek van de denktank European Council on Foreign Relations onder bijna 20 duizend deelnemers in China, India, Turkije, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en negen EU-lidstaten.
Buiten Europa zien veel landen Rusland niet als een vijand. Terwijl de VS en Europa zich steeds meer verenigen door de oorlog in Oekraïne, wordt hen verweten dat zij met twee maten meten. De oorlog in Oekraïne heeft de eenheid van het Westen versterkt, maar de positie van het Westen in de rest van de wereld juist verzwakt. In Azië, Afrika en Zuid-Amerika wordt het Westen gewantrouwd.

6. Discussie in de NAVO: veiligheidsgaranties en onderhandelingen
Ondanks alle pep-speeches van de afgelopen week ter ondersteuning van Oekraïne, was er een belangrijke indicatie dat diverse leiders van de NAVO toch een andere koers onderzoeken. Afgelopen vrijdag bracht de Wall Street Journal het bericht dat Frankrijk, Duitsland en Engeland een plan hebben waarin de NAVO heel sterke organisatorische banden met Oekraïne aangaat. Het enige dat in die constructie ontbreekt is het formele lidmaatschap. Het gaat om een overeenkomst om Oekraïne een veel ruimere toegang te geven tot geavanceerde westerse uitrusting zoals wapens en munitie. Een nieuwe veiligheidsgarantie.
Zo’n overeenkomst zou de basis moeten zijn om Oekraïne te verleiden vredesbesprekingen met Rusland aan te gaan. De aanleiding voor dit plan is dat verschillende Westerse partners van Oekraïne betwijfelen of Oekraïne al het verloren gegane land kan heroveren.

7. Vredesdemonstraties
Afgelopen weekend zijn er grote vredesdemonstraties geweest. Er waren verschillende invalshoeken in de optochten. Er waren bijeenkomsten die opriepen tot bewapening van Oekraïne, F-16’s bijvoorbeeld, zoals in Amsterdam vrijdagmiddag op de Dam. Er waren bijeenkomsten die pleitten voor diplomatie, onderhandelingen en het stoppen van de bewapening van Oekraïne.
 
De ontwikkelingen in Duitsland zijn het scherpst en belangrijkst. Zaterdag was daar de ‘Opstand voor de vrede’. Een manifestatie in het centrum van Berlijn met een oproep om te stoppen met de bewapening en te beginnen met de onderhandelingen. Organisatrice Alice Schwarzer, feministisch veteraan, kondigde het begin aan van een burgerbeweging. Het was Berlijn een massale demonstratie met tienduizenden deelnemers.  (Gisteren, zondag, waren er 3.000 deelnemers aan een vredesdemonstratie in Brussel.)
Ter voorbereiding voor de demonstratie in Berlijn was een petitie opgesteld die in twee weken tijd ondertekend is door 685.000 mensen. De bijeenkomst in Berlijn werd door tienduizenden bezocht.
Organisatrice Alice Schwarzer besloot haar toespraak met de constatering dat een nieuwe burgerbeweging is begonnen.
De Duitse vredesbeweging is op het politieke podium gestapt. Over zes weken zijn de jaarlijkse regionale Paasmarsen en dan moet blijken of ‘een burgerbeweging’ wortel heeft geschoten.
 
Graag tot volgende week.

  ​Guido van Leemput​ is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Hij was eerder mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief